زنگ خطر برای ماه به صدا درآمد

با توجه به افزایش یافتن توسعه فناوری‌های اکتشاف ماه و پایگاه‌های قمری، این نگرانی پدید آمده است که شاید جرقه‌هایی برای برقراری قدرت نظامی روی ماه زده شود.

در چند سال گذشته، «آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی آمریکا» یا «دارپا»(DARPA) شناخته می‌شود، به طور فزاینده‌ای روی ماه تمرکز کرده است. سه شرکت فعال دارپا که به دنبال پیشرفت فناوری برای استفاده کردن در ماه هستند، در برخی مناطق مورد استقبال قرار گرفته‌اند. در سال ۲۰۲۱، دارپا برنامه جدید خود موسوم به «NOM4D» را آغاز کرد. ماه گذشته، دارپا برنامه «دستورالعمل‌های عملیاتی قمری برای ائتلاف زیرساخت»(LOGIC) را آغاز کرد. همچنین دارپا، مطالعه قابلیت ساختار «۱۰ ساله ماه»(LunA-10) را آغاز کرده است تا به توسعه زیرساخت‌های قمری یکپارچه آینده برای استفاده ملی و بین‌المللی کمک کند.

یکی از سخنگوهای دارپا گفت: برنامه‌های LunA-10 و NOM4D، تلاش‌های جداگانه اما مکمل یکدیگر هستند. پروژه LunA-10 بر قابلیت همکاری کارآمد یک شبکه کلیدی برای اقتصاد آینده قمری متمرکز است؛ در حالی که NOM4D بر رهایی از محدودیت‌های جرم، اندازه و ارتعاش برای ایجاد امکان طراحی و ساخت سازه‌های بسیار بزرگ مانند آنتن‌ها و آرایه‌های خورشیدی در مدار متمرکز است.

با توجه به پژوهش‌های متعدد پیرامون فناوری‌های قمری که توسط یک آژانس تحت نظارت وزارت دفاع آمریکا انجام می‌شوند، این پرسش مطرح می‌شود که آیا چنین ابتکاراتی می‌توانند باعث نگرانی شوند و جرقه اقدامات متقابل سایر کشورها برای برقراری قدرت نظامی در قمر زمین باشند.

تصویری از مجموعه سازه‌های بزرگ مداری مانند تلسکوپ‌ها، آنتن‌ها و آرایه‌های خورشیدی
تنظیمات دقیق

به نظر می‌رسد که کار چندجانبه دارپا با «پیمان ماورای جو»(Outer Space Treaty) سال ۱۹۶۷ سازمان ملل متحد که خواستار استفاده انحصاری از ماه و سایر اجرام آسمانی برای مقاصد صلح‌آمیز است، مطابقت دارد. «توافق‌نامه آرتمیس»(Artemis Accords) به سرپرستی آمریکا نیز استفاده مسالمت‌آمیز از ماه را با ایجاد هنجارهای رفتاری، همان طور که در پیمان ماورای جو مطرح شده است، تقویت می‌کند.

«پیتر گرتسون»(Peter Garretson) کارشناس ارشد مطالعات دفاعی در «شورای سیاست خارجی آمریکا» و یک مشاور راهبردی شناخته‌ شده است که بر فضا و دفاع تمرکز دارد. گرتسون گفت: به نظر می‌رسد که پروژه دارپا با دقت زیادی تنظیم شده تا یک تجارت قمری موفق را ظرف یک دهه تسریع کند.

وی افزود: بدین ترتیب، خود دارپا هیچ کاری را روی ماه یا در نزدیکی آن انجام نمی‌دهد، بلکه به صنعت کمک می‌کند تا استانداردهای تعاملی را پدید آورد که به رفع تعارض، توسعه پایداری و ارتقای استانداردها برای فعال کردن اقدامات اضطراری کمک می‌کنند.

علاوه بر این، گرتسون خاطرنشان کرد که دارپا در انتشار نتایج خود شفاف خواهد بود و در حال همکاری نزدیک با ناسا است تا به طور مستقیم به اهداف این آژانس در ماه تا مریخ کمک کند.

یک ربات ساخت استارت‌آپ ژاپنی «GITAI» که فهرستی از فناوری‌های انتخاب‌شده برای بررسی توسعه زیرساخت‌های قمری LunA-10 را در بر دارد

صنعت خودپایدار

گرتسون گفت: آنچه به ویژه سودمند محسوب می‌شود، این است که اگرچه ناسا معمولا بر اکتشاف و علم تمرکز می‌کند و هرگز به مأموریت خود برای سرعت بخشیدن به روند کار صنعت اطمینان ندارد اما دارپا در تلاش برای تسریع صنعت خودپایدار و برنامه‌های LunA-10 و NOM4D، به دنبال تحقق «راهبرد ملی سیسلونار»(National Cislunar Strategy) کاخ سفید است.

گرتسون ادامه داد: مهم است که توجه داشته باشیم هیچ سازمانی از جمله وزارت دفاع آمریکا، دارپا و نیروی فضایی آمریکا هیچ طرح یا برنامه‌ای را بیان نکرده است که در آنها خود وزارت دفاع در هر گونه فعالیت روی سطح ماه شرکت کند. این موضوع قطعا در مورد LunA-10 و NOM4D هم صدق می‌کند. این برنامه‌ها هم فناوری را پیش می‌برند و هم خطر فنی را کاهش می‌دهند تا بخش‌های غیرنظامی و تجاری را فعال کنند. همه فعالیت‌های آنها روی سیاره زمین و بدون هیچ نمایش پروازی انجام می‌شوند.
تسلط بر دامنه سیسلونار

در این میان، نگرانی در مورد آنچه که فعالان غیر آمریکایی ماه ممکن است به آن فکر کنند، در حال افزایش یافتن است. به عنوان مثال، گزارش سال ۲۰۲۳ «کمیسیون بازبینی اقتصادی و امنیتی آمریکا و چین»(USCC) به کنگره آمریکا که ماه گذشته منتشر شد، نشان داد که چین به دنبال کنترل دسترسی به ماه برای اهداف راهبردی است.

این گزارش بیان کرد که پکن در تلاش است تا یک حضور بلندمدت را در فضا ایجاد کند و به دنبال آن است تا ابتدا با تسلط بر فضای بین زمین و ماه موسوم به «دامنه سیسلونار» هدف خود را به انجام برساند.

نکته اشاره‌شده توسط کمیسیون این است که اعتقاد ارتش آمریکا مبنی بر اهمیت فضای سیسلونار، یک حوزه مهم به شمار می‌رود. این حوزه به آمریکا امکان می‌دهد تا دارایی‌های فضایی ملی خود را فراتر از مدار پایین زمین و مدار زمین‌همگام قرار دهد و زیرساخت‌هایی را ایجاد کند که حضور بلندمدت را در زمین، ماه و جاهای دیگر امکان‌پذیر سازند.

این گزارش مورد استناد چندین کارشناس، نگرانی‌های امنیتی اولیه را در مورد برنامه اکتشاف قمری چین مطرح می‌کند که بر استفاده کردن از مدارهای اطراف ماه، مانند «نقطه لاگرانژ ۲»(L2) متمرکز است. به گفته یک تحلیلگر، قرار دادن یک ماهواره در مدار نقطه لاگرانژ ۲ می‌تواند به چین امکان دهد تا به سمت دور ماه پرواز کند و ماهواره‌های آمریکا را در مدار زمین‌همگام مورد حمله قرار دهد.
بیهودگی از نظر نظامی

همه کارشناسان با این موضوع موافق نیستند. «بلدین بوون»(Bleddyn Bowen) دانشیار ستاره‌شناسی و جنگ فضایی در دانشکده تاریخ، سیاست و روابط بین‌الملل «دانشگاه لستر»(University of Leicester) گفت: استفاده کردن از ماه برای اهداف نظامی، چندان سودمند نیست.

بوون ادامه داد: فکر می‌کنم ماه شلوغ خواهد شد. سپس برای پشتیبانی و هماهنگی ترافیک، پهنای باند ارتباطی و مطابقت واقعی با معاهده فضایی سازمان ملل، نیاز به زیرساخت‌های بیشتری وجود دارد که توسط هر کسی که نظارت را انجام می‌دهد، تفسیر ‌شوند. در هر حال، ماه از نظر نظامی بی‌معناست و من امیدوارم که همین طور بماند.

بوون خاطرنشان کرد: داشتن سازمان‌های نظامی مانند دارپا که فناوری‌های نوظهور را برای ماه توسعه می‌دهند، می‌تواند یک پیام اشتباه را بفرستد. این خطر با ایجاد ترس‌ها و علایق نظامی احتمالی روی ماه همراه است و شاید چین را وادار کند تا به یک روش مشابه واکنش نشان دهد. اگر ناسا رهبری شرکت‌های خصوصی را بر عهده بگیرد، طبیعتا یک موضوع غیرنظامی است زیرا بدین ترتیب، از خطرات نظامی بی‌مورد اجتناب می‌شود. بیشتر مردم می‌خواهند در صورت امکان، ماه را از درگیری دور نگه دارند.

بوون توجه نیروی فضایی آمریکا به ماه را یک حواس‌پرتی می‌داند. وی افزود: نیروی فضایی آمریکا، کارهای زیادی را برای انجام دادن در مدار زمین و پشتیبانی از نیروهای نظامی آمریکا در زمین دارد. تمرکز نیروی فضایی باید بر همین نقطه معطوف شود.
یک علاقه غیر طبیعی جدید

«دنیل دودنی»(Daniel Deudney) استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل «دانشگاه جانز هاپکینز»(JHU) گفت: در مورد علاقه نظامی به فضای سیسلونار و ماه، من فکر می‌کنم این یک علاقه غیر طبیعی جدید است که به بدترین دوران دهه ۱۹۵۰ برمی‌گردد.

دودنی گفت که تحت تأثیر فعالیت پایگاه قمری ناسا، یعنی برداشت آب از دهانه‌های سایه‌دار برای سوخت موشک قرار گرفته است. در واقع بدون توجه کارشناسان مستقل به هزینه و عواقب احتمالی چنین پایگاهی، این هنوز یک چشم‌انداز مبهم است.

وی افزود: این طرح از نظر ظاهری بسیار نامفهوم به نظر می‌رسد و بسیار گران‌تر از آن چیزی است که کارشناسان فکر می‌کنند یا می‌گویند. آنچه به نظر من می‌رسد، استفاده دیوانه‌وار از منابع دلاری برای برداشتن اندکی آب از این دهانه‌هاست. ما روی زمین با خشکسالی‌های فزاینده ناشی از تغییرات آب‌وهوایی روبه‌رو هستیم.

با وجود این، دودنی خاطرنشان کرد که او مخالف ساخت برخی از انواع پایگاه‌ها روی قطب جنوب ماه نیست که برای اهداف علمی ایجاد شده‌اند. وی افزود: این باید یک پروژه بین‌المللی پس از «ایستگاه فضایی بین‌المللی» باشد. پیش از اینکه استخراج چیزی را آغاز کنیم، باید علم و بررسی سیستماتیک ماه را به طور مشترک با سایر کشورها انجام دهیم.
مالکیت ماه

«پل شیمانسکی»(Paul Szymanski) پژوهشگر «مرکز راهبردهای فضایی آمریکا» گفت: اتفاق عجیبی در مورد توجه ناموجه به ماه در حال رخ دادن است. در تمام ۵۰ سال زندگی من، هیچ کدام از کسانی که می‌شناختم، علاقه خاصی به ماه نداشت اما اکنون توجه زیادی به آن معطوف شده است.

وی افزود: در دهه ۱۹۷۰، ناسا از مقامات نیروی هوایی آمریکا پرسید که آیا می‌خواهند پایگاهی روی ماه داشته باشند و پاسخ آنها منفی بود اما اکنون من شرکت‌هایی را می‌شناسم که قصد ارائه دادن خدمات تلفن همراه در ماه را دارند و آزمایشگاه پژوهش‌های نیروی هوایی آمریکا در حال توسعه برنامه‌های متعددی مانند نظارت فضایی بر سمت دور ماه است. هیچ کدام از این اهداف منطقی نیستند؛ مگر اینکه عامل دیگری وجود داشته باشد که به طور عمومی شناخته نشده است تا نگرش همه را تغییر دهد.

شیمانسکی معتقد است که چین، پیمان ماورای جو را درست پیش از فرود آوردن اولین فضانوردان خود روی ماه لغو خواهد کرد.