تنهایی و انزوا چگونه بر سلامت روان ما اثر می‌گذارد؟

به آخرین باری فکر کنید که اتفاق خیلی خوبی برایتان رخ داده بود. آیا آن را با کسی به اشتراک گذاشتید؟ آخرین تولدتان چطور؟ آیا با خانواده و دوستانتان جشن گرفتید؟ برای اکثر ما پاسخ مثبت است. اما با افزایش سن، خانواده و شبکه‌ی دوستان ما شروع به کوچک شدن می‌کند و ما را در معرض انزوای اجتماعی و افسردگی قرار می‌دهد و از آنجا که انسان موجودی اجتماعی است، تنهایی و انزوا می‌تواند برای سلامت روان و رفاه حال او مضر باشد.

بر اساس نظرسنجی‌های انجام شده سالمندان عموماً خانواده و دوستان را بعد از سلامتی به عنوان ارزشمندترین دارایی‌های زندگی خود رتبه‌بندی می‌کنند. تنها در قالب روابط است که ما می‌توانیم احساس دوست داشتن و دوست داشته شدن را تجربه کنیم و همین‌طور تجربه‌ی با ارزش بودن را و این مساله به نوبه‌ی خود بر سلامت روان ما تأثیرات مثبت بی‌شماری دارد.

عموماً معنا و اهداف زندگی ما برخاسته از روابط انسانی ما با دیگران است.

اما در جریان زندگی تغییر و تحولات اجتناب‌ناپذیری رخ می‌دهند و بخشی از این تغییرات ممکن برای هر کسی دشوار و ناخوشایند باشد. روزی فرا می‌رسد که فرزندان خانه را برای همیشه ترک می‌کنند، عزیزان و دوستان سرانجام روزی از میان ما می‌روند و جای خالیشان برای همیشه در میان ما باقی خواهد ماند. علاوه بر این ممکن است به خاطر دلایل دیگری هم مثل مهاجرت، تغییر محل زندگی و یا محدودیت‌های اجتماعی ناشی از کرونا، هر یک از ما در برهه‌ای از زندگی خود تنهایی و انزوا را تجربه کنیم.

اختلال اضطراب اجتماعی چیست و چگونه درمان می‌شود؟

انزوای اجتماعی چیست؟

تنها بودن لزوماً بد نیست. بیشتر مردم حداقل گاهی اوقات خواهان تنهایی هستند. تنها بودن می‌تواند باعث آرامش، خودشناسی و رسیدن به تعادل درونی بشود. اما در مقابل «انزوای اجتماعی» معمولاً به خلوتی ناخواسته و ناسالم اشاره دارد.
افراد که دچار انزوای اجتماعی هستند ممکن است دوستان یا همکاران نزدیکی در زندگی خود نداشته باشند و بابت این مسأله آن‌ها اغلب احساس تنهایی یا افسردگی می‌کنند. آن‌ها همچنین ممکن است از اعتماد به نفس پایین یا اضطراب نیز رنج ببرند. علائم هشداردهنده‌ی زیر که با انزوای اجتماعی ناسالم مرتبط است نشان‌دهنده‌ی وضعیت نامناسب روابط اجتماعی فرد است:

پرهیز از تعاملات اجتماعی (از جمله روابطی که زمانی لذت‌بخش بودند.)
لغو مکرر برنامه‌ها و قرارهای مشترک و احساس راحتی پس از لغو کردن برنامه‌ها
تجربه کردن حس اضطراب یا وحشت هنگام فکر کردن در مورد تعاملات و موقعیت‌های اجتماعی
احساس پریشانی در زمان تنهایی
احساس ترس در مورد انجام دادن فعالیت‌های اجتماعی
صرف کردن زمان زیادی در تنهایی و تماس بسیار محدود با دیگران

انزوای اجتماعی می‌تواند شامل انزوای عاطفی باشد، که این مساله نوعی تمایل یا ناتوانی در به اشتراک گذاشتن احساسات خود با دیگران است. افرادی که به لحاظ اجتماعی در انزوا به سر می‌برند از تعاملات و حمایت‌های عاطفی محروم می‌شوند و این مسأله می‌تواند آن‌ها را از نظر عاطفی بی‌حس کند؛ یعنی آن‌ها را به کلی از عواطف و احساساتشان جدا کند.
انزوا و تنهایی

احساس تنهایی می تواند باعث اضطراب، استرس و کاهش عملکرد شناختی انسان شود.

وقتی متخصصان علل و تأثیرات انزوا را مطالعه می‌کنند، بین انزوای اجتماعی و تنهایی تفاوت قائل می‌شوند. انزوای اجتماعی فقدان روابط اجتماعی یا کمبود تماس اجتماعی است. تنهایی اما احساس ذهنی انزوا است. یک فرد می‌تواند از نظر اجتماعی منزوی باشد اما احساس تنهایی نکند. همچنین ممکن است فردی دیگر با این که توسط افراد مختلف احاطه شده باشد، احساس تنهایی کند.

با این وجود، انزوا و تنهایی با هم ارتباطی جدانشدنی دارند. بررسی علل، علائم و تأثیرات تنهایی، تأثیرات منفی احتمالی انزوای اجتماعی را روشن می‌کند.

چه عواملی باعث تنهایی و انزوای اجتماعی می‌شود؟

شرایط بسیاری وجود دارد که باعث می‌شود فرد از دیگران فاصله بگیرد یا اینکه خوش انزوا و تنهایی را انتخاب کند.

خشونت از طرف شریک زندگی: افرادی که در روابط خانوادگی خود مورد سوء رفتار یا سوء استفاده قرار می‌گیرند، گاهی اوقات از تماس با سایر اعضای خانواده، دوستان و یا همکاران خود اجتناب می‌کنند و این مسأله به دلیل عدم تمایل آن‌ها به فاش کردن وضعیت واقعی خود برای دیگران است.

از دست دادن عزیزان: منزوی شدن پس از درگذشت دوستان یا اعضای خانواده می‌تواند امری عادی باشد، خصوصاً در مورد بزرگسالانی که بسیاری از عزیزان و هم سن و سالانشان را از دست داده‌اند.

مسائل مرتبط به سلامت روان: مسائلی مانند اضطراب، افسردگی و اعتماد به نفس پایین اغلب ناشی از انزوای اجتماعی است، اما گاهی وجود همین مسائل هم می‌تواند باعث بروز انزوا و تنهایی در افراد شود.

زندگی در مکان دورافتاده؛ افرادی که در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند یا از نظر جغرافیایی از خانواده و دوستانشان به دلیل وظایف شغلی جدا شده‌اند (به عنوان مثال خدمت سربازی) می‌توانند احساس انزوا کنند.

اختلالات جسمی و حرکتی: مشکلات جسمی که تحرک فرد را محدود می‌کنند می‌توانند توانایی فرد در برقراری تعاملات اجتماعی را کاهش دهد. برخی از افراد دارای معلولیت جسمی از ناتوانی یا ظاهر خود احساس شرم می‌کنند، که این امر می‌تواند آن‌ها را تا حدود زیادی از تعامل اجتماعی بر حذر دارد. اختلالات شنوایی و بینایی نیز می‌تواند باعث بروز احساس انزوا گردد.

شبکه‌های اجتماعی: برقراری ارتباط از طریق رسانه‌های اجتماعی به برخی افراد کمک می‌کند تا با دیگران ارتباط برقرار کنند، اما اگر جایگزین گفتگوهای معنادار و معاشرت حضوری شود، می‌تواند منجر به انزوا شود.

بیکاری: احساس شرمندگی به خاطر از دست دادن شغل یا عدم توانایی در پیدا کردن شغل جدید می‌تواند افراد را به انزوای شخصی سوق دهد.

انزوای اجتماعی همچنین می‌تواند ناشی از تمهیدات فاصله‌گذاری اجتماعی مانند اقدامات انجام‌شده در مورد همه‌گیری کرونا باشد.
فاصله‌گذاری اجتماعی و انزوای اجتماعی

فاصله‌گذاری اجتماعی به معنای اجتناب از تعامل نزدیک یا مکرر افراد با هدف محدود کردن شیوع بیماری‌های عفونی است. علاوه بر این از مهم‌ترین اقدامات احتیاطی در مورد مبتلایان به کرونا قرنطینه است که شامل جدا کردن افراد مبتلا به این بیماری از دیگران است. دستورالعمل‌های فاصله‌گذاری اجتماعی که توسط دولت‌ها در دوران بیماری همه‌گیر کرونا اعمال می‌شود، حضور مردم در مکان‌هایی مثل مدارس، اماکن مذهبی، رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌ها، سالن‌های سینما و رویدادهای ورزشی را متوقف یا محدود کرده است.

فاصله‌گذاری اجتماعی همچنین باعث بروز تغییرات عمیقی در تعاملات افراد در محیط کار شده است. بسیاری از مشاغل سیاست کار در منزل را در پیش گرفتند، در حالی که برخی دیگر به دلیل افت بازار یا کاهش تعداد مراجعات حضوری مجبور به تعطیلی شدند. مطالعه‌ای که توسط یک محقق در دانشگاه استنفورد انجام شده نشان داد که ۴۲ درصد از نیروی کار ایالات متحده در دوران رکود اقتصادی مربوط به بیماری کرونا به صورت تمام وقت از خانه کار می‌کنند، در حالی که ۳۳ درصد افراد شغل خود را از دست داده‌اند.

انواع اختلالات روانی و علائم آن‌ها

با کاهش یا حذف فعالیت‌های اجتماعی مربوط به کار، مدرسه، اماکن مذهبی و اوقات فراغت، فرصت‌های تعامل منظم و حضوری افراد معمولاً فقط به محیط خانه محدود شده است. کاهش ناگهانی و شدید تعاملات اجتماعی به خاطر بیماری کرونا در بسیاری از افراد منجر به احساس تنهایی شده است. تنهایی و انزوا تأثیر قابل توجهی بر سلامت روحی و جسمی افراد دارد و به بروز مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب و زوال عقل کمک می‌کند. به همین دلیل، سازمان بهداشت جهانی (WHO) مردم را ترغیب می‌کند تا از راه دور از طریق تلفن یا از طریق پلتفرم‌های ارتباطی آنلاین با دوستان و آشنایان خود معاشرت داشته باشند.
تنهایی و سلامت روان

بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، ارتباطات اجتماعی می‌توانند تأثیر بسیار مثبتی بر سلامت روان داشته باشند. در حقیقت، اکنون بسیاری از کشورها تنهایی را به عنوان یک وضعیت نابسامان روحی در نظر می‌گیرند. ارتباط اجتماعی هم برای سلامت روان و هم برای سلامت جسم بسیار مهم است. حتی برخی از محققان بر این باورند که رابطه با دیگر افراد یک نیاز بیولوژیکی است و برای سلامت و بقای ما حیاتی است.

تعریف انزوای اجتماعی کمی دشوار است، اما آنچه بیش از همه اهمیت دارد این است که آیا فرد در موقعیتی که قرار دارد احساس تنهایی می‌کند یا نه، که دانشمندان از آن به عنوان «احساس انزوا» یاد می‌کنند. در واقع این احساس تنهایی یا انزواست که می‌تواند بر سلامت روان و جسم فرد تأثیراتی منفی بگذارد.

برخی از مشکلاتی که انزوا و تنهایی می‌تواند برای سلامت روان ما ایجاد کند، شامل موارد زیر است:

افسردگی
اضطراب
اسکیزوفرنی
خودکشی
زوال عقل
آلزایمر

محققان همچنین ارتباط معناداری را بین تنهایی و برخی از بیماری‌های جسمی همانند مشکلات قلبی و سرطان پستان شناسایی کرده‌اند.
گروه‌های در معرض خطر تنهایی

در حال حاضر جهان با بیماری همه‌گیر کرونا دست و پنجه نرم می‌کند و سازمان‌های بهداشتی در سراسر جهان از مردم می‌خواهند که فاصله اجتماعی را رعایت کنند و تعاملات اجتماعی خود را به حداقل برسانند. هر چند این فاصله‌گذاری یک روش موثر برای جلوگیری از شیوع بیماری است، اما ممکن است در مواردی منجر به تنهایی و انزوای افراد بشود. از مهم‌ترین این گروه‌ها بزرگسالان و افراد مسن هستند.

یکی از دلایلی که افراد مسن بیشتر در معرض خطر تنهایی قرار دارند این است که آن‌ها اغلب تغییرات مهمی را در این مقطع از زندگی خود تجربه می‌کنند، تغییراتی همانند:

بازنشستگی
فوت همسر
جدا شدن فرزندان و شروع زندگی مستقل
بیماری‌های مرتبط با سن و سال

این تغییرات می‌تواند روی روابط اجتماعی افراد تأثیر بگذارد و معاشرت را دشوارتر کند. افراد دارای معلولیت یا مشکلات جسمی دیگر که فعالیت بدنی را محدود می‌کنند نیز ممکن است در مورد معاشرت و ارتباطات خارج از خانه با مشکل و دشواری روبرو باشند.

سن و بیماری‌های زمینه‌ای نیز از عوامل خطرزایی هستند که احتمال بروز کرونای وخیم را در افراد بالا می‌برند. بهترین راه برای محافظت از افراد آسیب‌پذیر رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی است، اما این مسأله می‌تواند احساس تنهایی را در افرادی که از قبل احساس انزوا می‌کرده‌اند، تشدید کند.

درمان شناختی رفتاری چیست و چه کمکی به ما می‌کند؟

میزان تنهایی به طور کلی در سطح جهان در حال افزایش است. برخی از کارشناسان معتقدند که تعداد فزاینده‌ای از مردم روزانه به طور منظم احساس انزوا و تنهایی را تجربه می‌کنند. برخی از کشورها از جمله آلمان، استرالیا و انگلستان معتقدند که با یک اپیدمی تنهایی روبرو هستند.

برخی از اتفاقات و جریان‌های اجتماعی نیز ممکن است باعث گسستگی اجتماعی و کم شدن روابط بین افراد شود. به عنوان مثال، امروزه در اکثر نقاط دنیا میانگین اندازه‌ی خانوارها کاهش یافته است و تعداد بیشتری از زوج‌ها تصمیم می‌گیرند که بچه‌دار نشوند.

محققان همچنین بر این باورند که امروزه میزان مشارکت افراد در گروه‌های مختلف اجتماعی به طور متوسط در همه‌ی نقاط دنیا کاهش یافته و اندازه‌ی این گروه‌ها به نسبت دهه‌های قبل کاهش محسوسی داشته است.

رویدادهای دیگری که احتمال تنهایی افراد را ممکن است بیشتر کنند شامل این موارد زیر هستند:

طلاق
تنها زندگی کردن
مجرد بودن

علائم و نشانه‌های تنهایی که باید مراقب آن‌ها باشید

برخی از علائم و نشانه‌هایی که نشان‌دهنده تأثیر انزوا و تنهایی بر سلامت روان فرد است، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

احساس افسردگی و اضطراب
رفتار خشونت‌آمیز
نگرش منفعلانه
کیفیت پایین خواب
زوال شناختی
ضعف حافظه
غفلت از حال خود یا توجه نکردن به خود

محققان معتقدند که پیامدهای تنهایی و انزوا بسته به سن فرد متفاوت است.

به عنوان مثال، افراد ۱۸-۴۹ ساله در صورت تجربه کردن احساس تنهایی و انزوا ممکن است در تمرکز کردن با مشکل مواجه شوند یا بیشتر غذا بخورند. اما کودکان و نوجوانان ممکن است در صورت تجربه کردن احساس تنهایی با مشکلات شناختی، رفتاری و عاطفی بیشتری مواجه شوند.
روابط اجتماعی خود را چطور حفظ کنیم؟

یافتن راه‌هایی برای ارتباط برقرار کردن با دیگران می‌تواند از اثر مخرب تنهایی بر سلامت روان افراد بکاهد.

ارتباط با عزیزان، دوستان و افرادی که به کمک شما نیاز دارند امروزه اشکال مختلفی به خود گرفته است. افراد می‌توانند با استفاده از اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های مختلف و از طریق راه‌های زیر با یکدیگر ارتباط برقرار کنند:

پست الکترونیکی
تلفن و پیامک
پست الکترونیک
شبکه‌های اجتماعی
پلتفرم‌های چت ویدیویی

چگونه از دیگران در مقابل تنهایی مراقبت کنیم؟

پروتکل‌های بهداشتی در زمان کرونا روابط اجتماعی همه‌ی افراد را تحت تأثیر قرار داده و همه‌ی ما را با نوعی از انزوای ناخواسته روبرو کرده است. در این شرایط بهتر است با اعضای جامعه که ممکن است در معرض خطر انزوا و تنهایی قرار داشته باشند تماس بگیرید.

سر زدن به درب خانه‌ی همسایه‌ها و معاشرت با حفظ فاصله و رعایت نکات بهداشتی یا تماس تلفنی با آن‌ها، می‌تواند به آن‌ها یادآوری کند که در نزدیکی خود دوستانی دارند. استفاده از پیام‌رسان‌های اینترنتی یا چت‌های ویدیویی نیز می‌تواند به کاهش احساس تنهایی در افراد کمک کند.

ارسال بسته‌های مواد غذایی یا سایر کالاهای ضروری برای افراد آسیب‌پذیر نیز می‌تواند این احساس حمایت و ارتباط را در افراد در معرض خطر انزوا و تنهایی، ایجاد کند.

همچنین، اگرچه بسیاری از مشاغل و مکان‌های مختلف در زمان بیماری کرونا تعطیل هستند اما به خاطر داشته باشید امکان استفاده از برنامه‌های ورزشی یا شرکت در دوره‌های آموزشی آنلاین وجود دارد. مشارکت در فعالیت‌های آنلاین با سایر افراد می‌تواند باعث ایجاد احساس ارتباط و کاهش احساس تنهایی شود.
چه موقع به کمک نیاز دارید؟

افرادی که احساس تنهایی می‌کنند در صورت مشاهده‌ی علائم و نشانه‌های اضطراب یا افسردگی باید از پزشک یا درمانگر کمک بگیرند. این نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

احساس بی‌قراری یا تحریک‌پذیری
نگرانی مداوم
خواب خیلی زیاد یا خیلی کم
عدم توانایی در تمرکز کردن
افکار مرتبط با خودکشی

هنگام سر زدن به دیگران، بهتر است به این نکات هم توجه کنید که آیا آن فرد وضعیت تغذیه‌ی مناسبی دارد، اوضاع خوابش مرتب است یا به خوبی از خودش مراقبت می‌کند؟ اگر متوجه شدید که در این موارد با مشکلاتی روبرو است ممکن است که به کمک احتیاج داشته باشد.
جمع‌بندی

بیماری همه‌گیر کرونا و سیاست‌های فاصله‌گذاری اجتماعی همه‌ی مردم را به نحوی منزوی کرده و روی روابط اجتماعی همه‌ی ما تأثیر گذاشته است. اما نباید از یاد ببریم که تنهایی ممکن است عواقبی جدی برای سلامت روان ما به همراه داشته باشد و می‌تواند شرایطی مانند افسردگی، اضطراب و زوال عقل را تشدید کند.

معاشرت از راه دور، مثلاً از طریق پلتفرم‌های آنلاین، می‌تواند به کاهش احساس تنهایی کمک کند و از عوارض ناخوشایند آن به ویژه برای افرادی که آسیب‌پذیر هستند بکاهد.

هرکسی که به دلیل انزوا با تغییراتی در سلامت روحی یا جسمی خود مواجه شده است باید سریعاً به پزشک یا مشاور مراجعه کند و از کمک‌های تخصصی بهره بگیرد.