مشکلات کودکان باهوش چیست؛ چگونه آن‌ها را رفع کنیم؟

تربیت کودکان باهوش و بااستعداد هم جالب و هم چالش‌برانگیز است. این کودکان کنجکاو، مشتاق یادگیری و پر از ایده هستند، اما در عین حال ممکن است به‌دلیل روبه‌رو شدن با چالش‌های منحصر به‌فرد باعث سردرگمی والدین شوند. از این‌رو، مهم است که مشکلات کودکان باهوش را بشناسید و با نحوه‌ی برطرف کردن آن‌ها آشنا شوید. شما به‌عنوان پدر و مادر می‌توانید منبع آرامش و اطمینان باشید، به‌خصوص زمانی که فرزندتان احساس آسیب‌پذیری و ناامنی می‌کند و دچار مشکل می‌شود.

مشکلات کودکان باهوش و بااستعداد چیست؟

یک کودک تیزهوش ممکن است شباهت زیادی با سایر کودکان هم‌سن و سال خود نداشته باشد که این موضوع می‌تواند دوست‌یابی را دشوار کند. این کودکان احتمال دارد در دوران نوجوانی هوش خود را پنهان کنند تا با سایر هم‌سن و سال‌های خود سازگار شوند.

کودکان تیزهوش ممکن است در کلاس درس خسته و کسل شوند، به‌خصوص زمانی که مطالب را از قبل می‌دانند. این موضوع باعث می‌شود از انجام تکالیف مدرسه اجتناب ‌کنند یا رفتار نادرستی از خود نشان دهند. به‌علاوه، به چالش‌های رفتاری مانند امتناع از رفتن به مدرسه، بدخلقی و حواس‌پرتی منجر می‌شود. کودکان تیزهوش احتمالا پیروی از قوانین را چالش‌برانگیز می‌دانند، به‌ویژه اگر ایده‌های زیادی داشته باشند یا بخواهند راه‌ی حل‌های خلاقانه ارائه دهند.

تحقیقات نشان داده‌اند که کودکان تیزهوش در مقایسه با همسالان خود، نیازهای اجتماعی و عاطفی متفاوتی دارند. برای مثال، بیشتر از آن‌ها دچار انزوا می‌شوند. این چالش‌ها توسط والدین و معلم‌هایی که نیازهای متفاوت کودکان بااستعداد را تشخیص نمی‌دهند و انتظار زیادی از آن‌ها دارند، تشدید می‌شوند. به گفته‌ی کارشناسان، مشکلات رفتاری کودکان باهوش به نحوه‌ی نگاه‌ی والدین به فرزندشان و سبک تربیتی آن‌ها بستگی دارد. وقتی به کودک گفته می‌شود که استثنایی است یا به مدارس خاص فرستاده می‌شود، او تحت فشار قرار می‌گیرد و احساس می‌کند که از دیگران جدا است.

کودکان باهوش تلاش می‌کنند خواسته‌های اطرافیان را برآورده کنند و والدین خود را راضی نگه دارند. اما ممکن است مشکلاتی مانند اضطراب، گوشه‌گیری، عزت نفس پایین و کمال‌گرایی بیش از حد را تجربه کنند. علاوه بر این، بر اساس تحقیقات، کودکان تیزهوش اغلب بر این باورند که توانایی‌های اجتماعی و سلامت جسمی آن‌ها نسبت به همسالان‌شان بدتر است.

چرا کودکان باهوش دچار مشکلات رفتاری و عاطفی می‌شوند؟

مشکلات رفتاری کودکان تیزهوش

کودکان تیزهوش می‌توانند مفاهیم را به‌سرعت درک ‌کنند، شبیه‌ی بزرگسالان صحبت کنند و برای رفع مشکلات راه‌ی حل‌های خلاقانه‌ ارائه دهند. بنابراین، والدین اغلب از اینکه می‌بینند فرزندشان دچار مشکلات رفتاری است شگفت‌زده می‌شوند. در بیشتر موارد، این مشکلات به‌دلایل زیر ایجاد می‌شوند:

۱. ناهماهنگی در رشد

کودکان تیزهوش از مهارت‌های فکری پیشرفته‌ای برخوردار هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهد مشکلات پیچیده را حل کنند. اما مهارت‌های اجتماعی و عاطفی همیشه همگام با هوش رشد نمی‌کنند. از نظر اجتماعی و عاطفی، این کودکان با سرعتی مشابه‌ی سایر همسالان خود و حتی کندتر از آن‌ها رشد می‌کنند.

کودکان تیزهوش ممکن است قادر به درک مفاهیم انتزاعی باشند، اما نتوانند از نظر احساسی با آن‌ها کنار بیایند. این موضوع می‌تواند به نگرانی‌های شدید درباره‌ی مرگ، آینده و… منجر شود. این کودکان به‌دلیل توانایی بالا در درک مفاهیم به‌راحتی تحت تاثیر قرار می‌گیرند. به‌عنوان مثال، ممکن است کودک تیزهوش تمام آثار و نتایج طلاق را درک کند و به همین دلیل دچار اضطراب شود، در حالی که یک کودک معمولی احتمالا راحت‌تر این پدیده را می‌پذیرد.

از سوی دیگر، رشد جسمی کودکان تیزهوش متناسب با سن آن‌ها است. آن‌ها ممکن است تصور کنند که قادر به انجام فعالیت‌های ورزشی سخت هستند، اما تا سنین بالاتر به این مهارت دست پیدا نکنند. این می‌تواند به ناامیدی شدید منجر شود.

علاوه بر این، یک کودک تیزهوش می‌تواند با بزرگسالان درباره‌ی موضوعات پیچیده مانند تغییر آب و هوا و… صحبت کند و یک دقیقه بعد به‌دلیل اینکه خواهر یا برادرش اسباب‌بازی مورد علاقه‌ی او را گرفته است زیر گریه بزند. این موضوع ممکن است بزرگسالان را سردرگم کند و باعث شود به رفتار کودک واکنش بیش از حد نشان دهند.

۲. توانایی زیاد در کلام و استدلال

کودکان تیزهوش در مقایسه با سایر همسالان خود توانایی بیشتری در خواندن، صحبت کردن و حتی استدلال کردن دارند. اما این توانایی‌ها می‌توانند از جهات مختلف چالش‌برانگیز باشند و به احساس ناامنی منجر شوند. چرا که این کودکان به‌دلیل کم‌سن و سال بودن هنوز به راهنمایی و تعیین حد و مرز نیاز دارند و از توانایی عاطفی برای تصمیم‌گیری یا برعهده گرفتن مسئولیت‌ها برخوردار نیستند.

علاوه بر این، استفاده از واژگان پیچیده می‌تواند سایر کودکان را دچار سوء تفاهم کند. این موضوع باعث می‌شود کودکان باهوش احساس حقارت و طرد شدن کنند و درنتیجه ترجیح دهند با کودکان بزرگ‌تر از خود و بزرگسالان ارتباط داشته باشند.

۳. کمال‌گرایی

کمال گرایی در کودکان

کما‌ل گرایی هم یکی از دلایل مشکلات کودکان باهوش است. گاهی اوقات، داشتن مهارت‌های پیشرفته توقعات غیرمنطقی ایجاد می‌کند. برای مثال، بعضی از کودکان بااستعداد کمال‌گرا می‌شوند و انتظار دارند که در هر آزمونی نمرات عالی کسب کنند یا قادر به انجام هر کاری باشند. کمال‌گرایی به‌نوبه‌ی خود به ترس از شکست منجر می‌شود و کودک بااستعداد را از امتحان کردن چیزهای جدید باز می‌دارد.

۴. حساسیت‌های عاطفی

استعداد توانایی کودکان را در تخیل و مشاهده کردن افزایش می‌دهد. برای مثال، احتمال دارد یک کودک بااستعداد خجالتی به نظر برسد، چون تا همه‌ی پیامدها را در نظر نگیرد از حضور در موقعیت‌های جدید اجتناب می‌کند. علاوه بر این، ممکن است قبل از پاسخگویی به سوالات یا پیشنهاد کمک به دیگران نیاز داشته باشد که از جزئیات موضوع کاملا آگاه شود.

حساسیت شدید باعث می‌شود کودکان بااستعداد هر انتقاد یا هر خشمی را به خود بگیرند یا درباره‌ی موضوعاتی مثل جنگ، آلودگی، خشونت و بی‌عدالتی همواره نگران باشند. در صورتی که کودکان بیش از حد با این مسائل درگیر شوند، گوشه‌گیر یا حتی افسرده می‌شوند.

چگونه می‌توان به کودکان باهوش کمک کرد؟

تربیت یک کودک بااستعداد مستلزم درک دقیق توانایی‌ها و علایق او و همچنین نیازمند شناخت چالش‌های منحصر به‌فردی است که با آن‌ها روبه‌رو می‌شود. به عبارت دیگر، شما باید فرزند تیزهوش خود را به سبکی تربیت کنید که با نیازهای او مطابقت داشته باشد. در این راستا، نکات زیر می‌توانند کمک‌کننده باشند:

۱. شنونده‌ی خوبی باشید

به گفته‌های کودک بادقت گوش دهید. پذیرای دیدگاه‌ها، نظرات و حتی شکایت‌های کودک باشید و سعی کنید راه‌ی حل‌ها را با کمک هم پیدا کنید. این کار باعث می‌شود فرزندتان با اعتماد به نفس بیشتری به چالش‌ها واکنش نشان دهد.

سعی کنید فضای امنی برای کودک خود فراهم کنید تا در صورت بروز مشکل بتواند درباره‌ی آن صحبت کند. برای رسیدن به این هدف با مدرسه‌ی کودک ارتباط داشته باشید. همچنین می‌توانید به متخصص سلامت روان مراجعه کنید تا به فرزندتان در توسعه‌ی مهارت‌های اجتماعی و عاطفی کمک کند.

۲. از سبک فرزندپروری مقتدرانه استفاده کنید

سبک فرزندپروری

بر اساس تحقیقات، سبک فرزندپروری مقتدرانه بهترین رویکرد برای تربیت کودکان بااستعداد است. این سبک تربیتی انگیزه و استقلال را تقویت می‌کند و مشکلات کودکان باهوش را کاهش می‌دهد. در مقابل، فرزندپروری مستبدانه می‌تواند تاثیر منفی بر بهزیستی و سلامت روانی کودکان تیزهوش داشته باشد و از شکوفا شدن توانایی‌های بالقوه‌ی آن‌ها جلوگیری کند.

در سبک فرزندپروری مقتدرانه از فرزندتان انتظار موفقیت دارید، اما با او صمیمی هستید، او را راهنمایی می‌کنید و به افکار و احساساتش توجه دارید. در سبک فرزندپروی مستبدانه بسیار کنترل‌گر و سخت‌گیر هستید و از کودک می‌خواهید که بی‌چون و چرا از دستور شما اطلاعت کند.

۳. به توسعه‌ی مهارت‌های اجتماعی کودک کمک کنید

طبیعی است که کودکان بااستعداد حتی در سنین پایین در مقایسه با همسالان خود احساس متفاوتی داشته باشند. مهم است که این واقعیت را درک و به کودک برای ایجاد ارتباطات اجتماعی کمک کنید. شما به‌عنوان پدر و مادر باید مطمئن شوید که فرزندتان فرصت معاشرت با گروه‌های متنوعی از کودکان را دارد. کودکان باهوش می‌توانند به گونه‌ای تربیت شوند که به منحصربه‌فرد بودن خود افتخار کنند، اما در عین حال خود را از دیگران جدا نبینند.

کلام پایانی

کودکان بااستعداد برای روبه‌رو شدن با چالش‌هایی مانند اضطراب و کمال‌گرایی به کمک نیاز دارند. بهترین راه برای کمک به این کودکان، تمرکز بر سبک فرزندپروری مقتدرانه است که به کودک قدرت تصمیم‎‌گیری می‌دهد و اعتماد به نفس او را بالا می‌برد. اگر فکر می‌کنید فرزندتان دچار مشکل شده است، از متخصص سلامت روان کمک بگیرید. متخصص سلامت روان می‌تواند مشکلات کودکان باهوش را حل کند و مهارت‌های مقابله‌ای را به آن‌ها آموزش دهد.