هوش مصنوعی چه تأثیری می‌تواند بر وضعیت سلامت روان داشته باشد؟

این روزها هوش مصنوعی به‌ویژه ChatGPT فضای مجازی را دگوگون کرده است. این چت ربات هوش مصنوعی که توسط شرکت OpenAI توسعه یافته کاربردهای نامحدودی دارد. برخی از مردم به‌تازگی از آن برای دریافت اطلاعات مربوط به سلامت روان استفاده می‌کنند و آن را به عنوان یک روان‌درمانگر در نظر می‌گیرند اما آیا هوش مصنوعی می‌تواند جای روان‌درمانگرها را بگیرد؟ استفاده از این فناوری چه مزایا و معایبی دارد؟ در ادامه، به این سؤالات پاسخ می‌دهیم.

روش استفاده از ChatGPT به عنوان روان‌درمانگر

این چت ربات اطلاعات را در قالب مکالمه به شما ارائه می‌دهد. بنابراین، اگر از آن سؤالی درباره‌ی مسائل روان‌شناسی مانند احساس ناامیدی یا ترس از آینده بپرسید، به‌سرعت راهکارهایی را به شما پیشنهاد می‌دهد. با اینکه در این شرایط با یک شخص واقعی سروکار ندارید، اطلاعات دقیق مورد نیاز خود را بدون نیاز به جست‌وجوی اینترنتی به دست می‌آورید.

از این راه مجبور به انتظار برای ملاقات با یک روان‌درمانگر نمی‌شوید. بااین‌حال، ChatGPT برای درمانگری طراحی نشده است. بنابراین، دریافت راهکارهای درمانی از یک ربات هوش مصنوعی که به دانشکده‌ی پزشکی نرفته، شما را با خطرات بسیاری مواجه خواهد کرد. این موضوع مباحث گسترده‌ای را درباره‌ی کاربردهای بالقوه هوش مصنوعی در سلامت روان به همراه داشته است.

برخی از پژوهشگران معتقدند که ChatGPT و فناوری‌های مرتبط با آن می‌توانند فرصت‌های بیشتری برای سلامت روان افراد فراهم کنند. به عقیده‌ی این گروه از محققان، باید به جای ترس از چت‌بات‌ها، از آن‌ها برای تحولات مثبت زندگی کمک گرفت و انتظارات مردم از هوش مصنوعی نسبت به گذشته افزایش یافته‌اند. در مقابل، عده‌ای دیگر دیدگاه متفاوتی دارند.

مزایای بالقوه‌ی هوش مصنوعی در حوزه‌ی درمان

کم‌کم با پیشرفت فناوری، هوش مصنوعی به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی انسان‌ها تبدیل می‌شود. مزایای بالقوه هوش مصنوعی برای سلامت روان سبب شده تا توجه بسیاری از مردم به این فناوری جلب شود.

۱. برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی در تلفن همراه

حتی اگر هوش مصنوعی را به ChatGPT تقلیل بدهیم، باز هم این فناوری در زمینه سلامت روان پیشرفت‌های بسیاری دارد. کم نیستند پلت‌فرم‌ها و برنامه‌های تلفن همراه مبتنی بر هوش مصنوعی که به تغییر طرز فکر ما در زمینه‌ی سلامت روان کمک می‌کنند. به اعتقاد پژوهشگران این حوزه، داشتن برنامه مربوط به سلامت روان در تلفن همراه هر فردی باید مانند هر برنامه دیگری عادی شود.

۲. گفت‌وگویی به دور از قضاوت و تبعیض

روان‌درمانگرها انسان‌هایی مانند خود ما هستند. آن‌ها هم ممکن است مانند ما دچار قضاوت عجولانه شوند. این افراد هم ممکن است در ناخودآگاه خود باورهای نژادپرستانه یا تبعیض‌آمیزی داشته باشد. استفاده از هوش مصنوعی برای روان‌درمانگری چنین مشکلاتی را در پی ندارد.

۳. به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات محرمانه

برخی از مردم برای مراجعه به روان‌شناسان و روان‌درمانگرها نگران قضاوت شدن توسط آن‌ها یا از بین رفتن حریم خصوصی خود هستند. در واقع، این گروه از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که با مراجعه به کارشناسان روان‌درمانی، امنیت اطلاعات محرمانه آن‌ها به خطر میفتد. حتی برخی از افراد در این خصوص تجربیات خوبی نداشته‌اند و ممکن است برای صحبت کردن با یک فرد واقعی درباره موضوعات حساس آمادگی کامل نداشته باشند. در این حالت، هوش مصنوعی می‌تواند آن‌ها را به روان‌درمانی امیدوار کند.

۴. همیشه در دسترس بودن

به‌هرحال، روان‌درمانگرها هم انسان‌هایی مانند خودمان هستند که ممکن است گاهی بیمار شوند یا در زندگیشان اتفاقات غیرمنتظره‌ای رخ دهد. این موضوع به این معناست که گاهی مجبور می‌شوید تا قرار ملاقات با آن‌ها را لغو کنید یا به تعویق بیاندازید. در چنین شرایطی، این کارشناسان سلامت روان نمی‌توانند در جلسه روان‌درمانی حضور مؤثری داشته باشند.

در مقابل، هوش مصنوعی چنین مشکلاتی ندارد. در نتیجه، در هر ساعت از شبانه‌روز که اراده کنید می‌توانید با او به گفت‌وگو بنشینید. به‌علاوه، مردم معمولا می‌توانند هفته‌ای یک مرتبه با روان‌درمانگر ملاقات کنند در حالی که ممکن است در طول هفته نیز به حمایت او نیاز داشته باشند. هوش مصنوعی در این شرایط باز هم به کمک انسان می‌آید. این فناوری همیشه در دسترس شماست. بنابراین، هیچ‌گاه بدون پشتیبان نخواهید ماند.

۵. کاهش زمان انتظار

بهترین روان‌درمانگرها اغلب مراجعان بسیار و صف‌های انتظار طولانی دارند. هر روان‌درمانگر می‌تواند در هر زمان ملاقات تنها با یک فرد یا گروه صحبت کند.

او مانند سایر انسان‌ها به زمانی برای خواب، غذا خوردن، استراحت و حتی دوری از محل کار نیاز دارد. مشاوره با هوش مصنوعی می‌تواند به کاهش زمان انتظار افراد کمک کند یا حتی به گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه برای آن دسته از مردم تبدیل شود که همیشه به دنبال تهیه‌ی هزینه و مخارج روان‌درمانی هستند. از آن گذشته، مردم در زمان مناسب برای درمان دچار مشکلات روانی نمی‌شوند.

مشکلات مربوط به سلامت روان همواره وجود دارند و مسئله مهم برای درمان افراد این است که در زمان بحران کمک‌های لازم را دریافت کنند نه در زمانی که برای روان‌درمانگرها مناسب‌تر است. تابه‌حال هیچ یک از سازوکارهای درمانی حتی مشاوره آنلاین نتوانسته این خلأ را به‌خوبی پر کند در حالی که هوش مصنوعی می‌تواند در مواقع بحرانی به کمک انسان‌ها بیاید.

معایب هوش مصنوعی

هوش مصنوعی در کنار مزایا، معایب بالقوه‌ای نیز دارد.

۱. حریم خصوصی

مسائل امنیتی و دغدغه‌های مربوط به حفظ حریم خصوصی افراد در اینترنت رنگ و بویی دیگر می‌یابند. در فضای مجازی اطلاعات همیشه در معرض هک شدن و مسائلی مانند آن قرار دارند. در واقع، با اینکه هوش مصنوعی اطلاعات محرمانه شما را با کسی در میان نمی‌گذارد اما همیشه احتمال هک شدن یا سرقت رایانه‌ای اطلاعات شما وجود دارد.

۲. برقراری ارتباط انسانی

در روان‌درمانی برقراری ارتباط انسانی با فرد اهمیت بسیاری دارد. حتی با وجود اینکه ارتباط در جلسات روان‌درمانی رابطه پزشک و بیمار محسوب می‌شود، تعامل چهر‌ه به چهره در تأثیرگذاری درمان نقش مهمی ایفا می‌کند. به همین علت است که مردم در این جلسات راحت‌تر صحبت می‌کنند.

درمان‌های مبتنی بر هوش مصنوعی قادر به تفسیر نشانه‌های غیرکلامی که برای یک رابطه درمانی موفق ضروری است، نیستند. علاوه بر این، هوش مصنوعی نمی‌تواند به اندازه یک انسان از شما حمایت عاطفی کند یا شما را به اندازه یک انسان درک نخواهد کرد. روش‌های درمانی مبتنی بر هوش مصنوعی مزایای خاص خود را دارند اما هنوز این فناوری به اندازه کافی تکمیل نشده و به جایی نرسیده که بتواند مانند یک روان‌درمانگر باتجربه و حرفه‌ای رفتار کند.

۳. ارائه‌ی راهکارهای نادرست

هرچند هوش مصنوعی می‌تواند کارهای شگفت‌انگیزی انجام بدهد اما درصد خطای آن هم به همان میزان بالاست. در حقیقت، نمی‌توان سلامت روان انسان‌ها را کاملا به هوش مصنوعی سپرد. قضاوت نادرست درباره وضعیت روانی یک فرد، ارائه راهکارهای درمانی ناکارآمد یا تفسیر نادرست از داده‌های مهم می‌تواند به فاجعه‌ای در درمان بیمار تبدیل شود. بنابراین، روش‌های روان‌درمانی مبتنی بر هوش مصنوعی به‌تنهایی کافی نیستند.

از آن گذشته، هوش مصنوعی ممکن است به دلایل مختلفی دچار اشتباه شود. خرابی سیستم رایانه‌ای، وجود اشکالات نرم‌افزاری و آموزش نادرست به هوش مصنوعی همگی می‌توانند به مشکلات گاه جبران‌ناپذیری منجر شوند.

استفاده از هوش مصنوعی در روش‌های روان‌درمانی

با توجه به اینکه روش‌های درمانی مبتنی بر هوش مصنوعی و انسانی هر دو مزایا و معایب خاص خود را دارند، به نظر می‌رسد که ترکیبی از این دو بهترین گزینه باشد. پشتیبانی سریع و همیشگی هوش مصنوعی برای مواقعی که به روان‌درمانگر نیاز فوری دارید، مفید خواهد بود. مشاوره با یک روان‌شناس باتجربه و حرفه‌ای هم می‌تواند راهکار اصلی و همیشگی برای مراقبت از سلامت روان شما باشد.

علاوه‌ بر این، ممکن است مشاوره با هوش مصنوعی برای بعضی از افراد جنبه سرگرمی داشته باشد اما برخی دیگر روان‌درمانی با هوش مصنوعی را ترجیح بدهند. از سویی دیگر، کارشناسان معتقدند که باید در روش روان‌درمانی مبتنی بر هوش مصنوعی مداخله انسانی هم وجود داشته باشد تا افراد بهترین مراقبت‌های ممکن را دریافت کنند.

آینده‌ی سلامت روان و هوش مصنوعی

روش‌های روان‌درمانی مبتنی بر هوش مصنوعی هنوز روزهای آغازین خود را سپری می‌کنند. برخی از پژوهشگران معتقدند که در آینده احتمالا هوش مصنوعی به کمک روان‌درمانی می‌آید و جایگزینی برای آن محسوب نخواهد شد. در واقع، این فناوری می‌تواند به محققان در انجام دادن پژوهش‌ها کمک کند.

آن‌ها می‌توانند از این فناوری برای کارهایی مانند مرتب‌سازی داده‌ها جهت یافتن الگوهای درمانی جدید و درک بهتر بیماری‌های حوزه‌ی سلامت روان کمک بگیرند. هرچند مردم به چت ربات‌ها علاقه بسیاری نشان می‌دهند و مایلند تا روش‌های درمانی مبتنی بر هوش مصنوعی را امتحان کنند، اما دانشمندان هنوز می‌خواهند بدانند که این فناوری تا چه اندازه قابل اطمینان است یا آیا می‌توان با کمک این فناوری پژوهش‌های روان‌شناسی را بهتر انجام داد؟
کلام آخر

مزایای هوش مصنوعی در تمام جنبه‌های زندگی بر هیچ‌کس پوشیده نیست. همین موضوع سبب شده تا مردم به این اندازه برای استفاده از این فناوری هیجان‌زده باشند. بااین‌حال، همانند سایر فناوری‌های نوظهور نباید هوش مصنوعی را به‌سرعت یا به‌طور کامل به خدمت روان‌درمانی درآورد. در حوزه‌ی سلامت روان توجه به این نکته ضرورت بیشتری می‌یابد چون آسیب‌های وارد شده به روان انسان‌ها اغلب غیرقابل جبران هستند.

احتمالا در آینده‌ای نه چندان دور ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی بتوانند با استفاده از انواع داده‌ها مانند عادات افراد یا تاریخچه پزشکی آن‌ها روش‌های درمانی متناسب با آن را پیشنهاد بدهند. به‌طورکلی، ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند به علم سلامت روان کمک کنند اما در حال حاضر، که هنوز این ابزارها به اندازه‌ی کافی سنجیده نشده‌اند، نباید از آن‌ها به عنوان جایگزینی برای روش‌های سنتی درمان استفاده کرد.