ویژگی ای که فکرش را نمی کنید تخریب‌گر روان مبتلایان به وسواس باشد

اختلال وسواس فکری_ عملی، یک اختلال روانی نسبتا شایع است که با افکار، تصاویر یا عقاید مزاحم و همچنین رفتارهای اجباری، تکراری و اغلب آیینی مشخص می شود. وسواس یا اجبارهای مکرر در عملکرد فردی، شغلی و فعالیت های اجتماعی معمول یا روابط میان فردی تداخل ایجاد می کند. همچنین، گاهی این اختلال با آسیب های روانی دیگری نیز همراه است، به طوری که بسیاری از افراد مبتلا، از تغییر الگوی خواب، مانند خواب آشفته، کابوس ها، بیداری های شبانه، تأخیر در زمان به خواب رفتن و کیفیت پایین خواب شکایت دارند.

اگرچه اختلالات خواب از جمله ویژگی های اصلی اختلال وسواس فکری_عملی نیستند، اما مطالعات نشان می دهد: مشکلات خواب در افراد مبتلا به این اختلال، شایع هستند.

محققان در یک پژوهش جالب، نقش حساسیت اخلاقی و پدیده ای به نام ترس از خود را در بروز تعارضات زیاد افراد وسواسی و مشکلات خواب آنان نشان داده اند؛ امری که می تواند در درمان بهتر آن ها موثر واقع شود.

علاوه بر این، بر اساس گفته های متخصصان، اگرچه افراد وسواسی مشکلات رفتاری و شناختی مختلفی را نشان می دهند، اما حساسیت اخلاقی نیز یکی از چشمگیرترین مشکلات این افراد است. حساسیت اخلاقی به توانایی شناخت و درک مسائل اخلاقی و مقابله با تعارضات به صورت همدلانه و ارزیابی نتایج اعمال اشاره دارد.

شواهدی وجود دارد که نشان می دهد: افراد وسواسی غالباً در مسائل اخلاقی، قضاوت های غیرمتعارفی نسبت به افراد سالم دارند و اغلب به جای دستیابی به بهترین نتایج، بر انجام عمل صحیح تمرکز می کنند. بر اساس نظریات شناختی وسواس، این قضاوت اخلاقی بیش از حد حساس که در جمعیت سالم دیده نمی شود، فرآیندهای شناختی مختل شده را در افراد وسواسی منعکس می کند. افزون بر این، حساسیت اخلاقی با مشکلات خواب نیز رابطه دارد.

در همین زمینه، یک تحقیق توسط پژوهشگران دانشگاه سمنان انجام شده است که در آن رابطه بین حساسیت اخلاقی با علائم وسواس فکری-عملی و مشکلات خواب مورد بررسی قرار گرفته و در این راستا، نقش واسطه‌ای پدیده ای به نام ترس از خود نیز ارزیابی شده است.

در این پژوهش توصیفی که به کمک ۴۰۰ نفر از دانشجویان دانشگاه سمنان ازطریق فراخوان اینترنتی انجام شده است، ابزارهای مورد استفاده شامل مقیاس تجدید نظر شده وسواس فکری عملی، پرسشنامه کیفیت خواب، پرسشنامه حساسیت اخلاقی و پرسشنامه ترس از خود بوده اند.

یافته‌های این تحقیق نشان داد: بین حساسیت اخلاقی، علائم وسواس فکری-عملی و مشکلات خواب رابطه مستقیم و قابل توجهی وجود دارد که بایستی به آن توجه ویژه کرد. همچنین ترس از خود در این خصوص دارای نقش واسطه‌ای مشخصی است.

در پژوهش فوق پیشنهاد شده است که درمانگران، در رسیدگی و درمان مشکلات خواب و کاهش نشانه‌های وسواس فکری- عملی، به نقش ترس از خود و حساسیت اخلاقی نیز توجه کنند.

در این خصوص، محمود نجفی، دانشیار و پژوهشگر گروه روانشناسی بالینی دانشگاه سمنان و همکارانش به عنوان اجراکنندگان این تحقیق اظهار داشته اند: یافته های ما نشان می دهند که حساسیت اخلاقی به تنهایی جزء مهمی از آسیب پذیری در برابر بروز علائم وسواسی و مشکلات خواب نبوده است و ترس از خود در این رابطه ضروری است؛ زیرا حساسیت اخلاقی در صورتی با علائم وسواسی و مشکلات خواب رابطه دارد که ترس از خود، بالا باشد.

آن ها افزودند: افرادی که اخلاق را برای ارزشمندی خود بسیار مهم می دانند، اما به طور همزمان نسبت به توانایی خود در پایبندی به این اعتقادات و ارزش های اخلاقی احساس ترس می کنند، احتمال دارد که علائم وسواسی – جبری بیشتری را تجربه کنند و وقتی چنین اعتقادی وجود دارد، نگرانی فرد افزایش می یابد و اختلال بیخوابی تداوم می یابد.

بر این اساس، ترکیب افکار مزاحم و حساسیت نسبت به مسائل اخلاقی به همراه ترس از خود در دوره قبل از خواب می تواند منجر به افزایش برانگیختگی و پرورش نشانه های بیخوابی در مبتلایان به اختلال وسواسی- جبری شود.

این یافته های علمی پژوهشی که می توانند راهگشای درمانگران در رسیدگی بهتر به بیماران مبتلا به وسواس باشند، در فصل نامه مطالعات روان‌شناختی متعلق به دانشگاه الزهراء (س) انتشار یافت.