۲ سال از حضور پرماجرای مریخ‌نورد پشتکار در سیاره‌ی سرخ گذشت

مریخ‌نورد قدرتمند پشتکار ناسا که مأموریت‌های نوآورانه‌ای را در سیاره‌ی سرخ انجام داده، حالا ۲ سال از مأموریت خود را سپری کرده است و فراتر از برنامه‌ریزی اولیه، همچنان پیش می‌رود.

دو سال پیش در چنین روزی، مریخ‌نورد «پشتکار» (Perseverance) یا «استقامت» ناسا در عملیاتی پرمخاطره خود را به سطح سیاره‌ی سرخ رساند. ۱۸ فوریه ۲۰۲۱ (۱ اسفند ۱۳۹۹) یک جرثقیل آسمانی با موتورهای موشکی، پشتکار و همراه کوچک‌تر درون شکم آن یعنی بالگرد مریخ‌پیمای «نبوغ» (Ingenuity) را کف دهانه‌ی «جزرو» (Jezero) مریخ فرود آورد و سپس با فاصله‌ی ایمن از آن به سطح مریخ افتاد.

به نوشته‌ی اسپیس، از آن زمان، کاوشگر پشتکار با ابعادی به اندازه‌ی یک خودرو همراه با بالگرد نبوغ، درست مانند تیم‌های زمینی به شدت مشغول فعالیت بوده‌اند. پشتکار آزمایش‌های گوناگونی مانند تولید اکسیژن به اندازه‌ی یک درخت و بررسی خاک مریخ را انجام داده و نبوغ هم به‌تازگی موفق به چهل و سومین پرواز خود شده است. حالا رسیدن به نقطه عطف دو سال فعالیت در مریخ، فرصتی برای بازبینی مأموریت «مریخ ۲۰۲۰» (Mars 2020) و نگاه به شگفتی‌آفرینی‌های آن است.

«کن فارلی» (Ken Farley) دانشمند پروژه‌ی پشتکار از مؤسسه‌ی فناوری کالیفرنیا در بیانیه‌ی ناسا به همین مناسبت گفت: «پشتکار صدها ویژگی زمین‌شناختی جالب را بررسی و از آن‌ها داده جمع‌آوری، ۱۵ هسته‌ی حاوی سنگ را ذخیره و اولین انبار نمونه‌ها را در دنیایی دیگر ایجاد کرده است. با آغاز کارزار علمی در منطقه‌ی بعدی، معروف به منطقه‌ی بادبزن بالایی (Upper Fan) در ۱۵ فوریه (۲۶ بهمن) انتظار داریم خیلی زود این دستاوردها بیشتر شود.»

همان‌طور که فارلی اشاره کرده است، جمع‌آوری نمونه یکی از اهداف اصلی مأموریت پشتکار به‌شمار می‌رود. این مریخ‌نورد در حال حفاری هسته‌های سنگی و جمع‌آوری سنگ و خاک مریخ است تا در اوایل سال ۲۰۳۳ میلادی، توسط برنامه‌ی مشترک ناسا و آژانس فضایی اروپا (ESA) به زمین آورده شوند.

پشتکار تا کنون ۱۸ مورد از ۳۸ لوله‌ی نمونه‌برداری تیتانیومی خود را پر کرده است. از این میان، ۱۵ لوله همان‌طور که فارلی اشاره کرده است، دارای نمونه‌های سنگی هستند، دو لوله محتوی خاک یا سنگ‌پوشه‌ی مریخی هستند و یکی هم با «نمونه‌ی جوی» مریخ پر شده که پس از شکست نخستین عملیات حفاری، در آن ذخیره شده است.

کاوشگر پشتکار پنج لوله‌ی شاهد را هم با خود حمل می‌کند تا در آینده به تیم مأموریت برای مقایسه و بررسی موجود بودن آلاینده‌های احتمالی زمینی در لوله‌های نمونه‌برداری کمک کنند.

طبق برنامه‌ریزی اولیه قرار است آژانس فضایی اروپا در سال ۲۰۲۷ یک «مدارگرد بازگشت به زمین» (Earth Return Orbiter) یا ERO را پرتاب کند و سال بعد از آن، ناسا یک «فرودگر بازیابی نمونه» (Sample Retrieval Lander) یا SRL مجهز به موشک را به سمت مریخ بفرستد.

اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود، پشتکار نمونه‌ی خود را به SRL که درون دهانه‌ی جزرو با عرض ۴۵ کیلومتر فرود خواهد آمد، تحویل خواهد داد. سپس SRL ذخایر مریخی را به مدار می‌فرستد تا ERO آن‌ها را گرفته و به زمین بیاورد.

اما هیچ تضمینی وجود ندارد که پشتکار در اواخر دهه‌ی ۲۰۲۰ همچنان سالم باشد و انبار کردن نمونه‌ها به همین منظور درنظر گرفته شده است. به‌عنوان یک نسخه‌ی پشتیبان، مریخ نورد به‌تازگی ۱۰ لوله نمونه را در بخشی از دهانه‌ی جزرو که تیم مأموریت آن را «تری فورکس» (Three Forks) می‌نامد، رها کرده است. در صورت نیاز، دو هلیکوپتر مانند نبوغ مانند که همراه SRL پرتاب می‌شوند، یکی‌یکی این لوله‌ها را جمع‌آوری کرده و برای پرتاب به فرودگر می‌برند.

پس از رسیدن نمونه‌ها به زمین، دانشمندان در آزمایشگاه‌های مجهز سراسر جهان آن‌ها را تجزیه‌وتحلیل می‌کنند. بسیاری از این پژوهشگران به دنبال نشانه‌هایی از حیات مریخی باستانی خواهند بود، زیرا جزرو زمانی یک محیط قابل سکونت بوده و میلیاردها سال پیش یک دریاچه‌ی بزرگ و دلتای رودخانه داشته است.نگاه مریخ‌نورد پشتکار به کف دهانه‌ی جزرو مریخ

هرچند ربات شش چرخ خودش هم به دنبال چنین نشانه‌هایی در دهانه‌ی جزرو می‌گردد، اما این کار بسیار پیچیده است. تأیید وجود حیات در مریخ، ممکن است فراتر از توانایی یک ربات تنها، با محموله‌ی علمی محدود باشد و به همین دلیل است که رساندن نمونه‌ها به زمین برای ناسا و اخترزیست‌شناسان در سراسر جهان، از اولویت بالایی برخوردار است.

پشتکار به‌زودی طی کارزار علمی جدید خود از کف دهانه به بالای دلتای باستانی، یعنی محیطی که هنوز کاوش نکرده است، خواهد رفت. اما این کاوشگر و همراه پرنده‌ی آن، تنها ربات‌های ناسا نیستند که سطح مریخ را کاوش می‌کنند.

مریخ‌نورد کنجکاوی هم که تقریبا هم‌اندازه‌ی پشتکار است، از آگوست ۲۰۱۲ (مرداد ۱۳۹۱) در حال کاوش در «دهانه‌ی گیل» (Gale Crater) به وسعت ۹۶ مایل (۱۵۴ کیلومتر) به نام گیل بوده است. اندکی پس از فرود، این مریخ‌نورد تشخیص داد که در گذشته باستانی و برای مدت طولانی، دهانه‌ی گیل یک سیستم دریاچه و رودخانه‌ای بالقوه قابل سکونت داشته است.

پس از آن و از سپتامبر ۲۰۱۴، کنجکاوی مشغول بالا رفتن از «کوه شارپ» (Mount Sharp) به ارتفاع ۵.۵ کیلومتر است تا لایه‌های مختلف سنگ‌ها را در طول مسیر بررسی کند و به دنبال سرنخ‌هایی درباره‌ی تغییرات محیطی مریخ در طول زمان باشد.