کدام بیماری عفونی می‌تواند در سال ۲۰۲۵ دنیاگیر شود؟

با افزایش نگرانی‌ها درباره بیماری‌های عفونی جدید، ویروس H5N1 یا آنفلولانزای پرندگان در آستانه تبدیل شدن به چالشی جدی در سال ۲۰۲۵ قرار دارد.

کووید-۱۹ به طور ناگهانی ظاهر شد، به سرعت گسترش یافت و جان میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان گرفت. از آن زمان، می‌توان گفت که بیشتر مردم نگران ظهور بیماری عفونی بزرگ بعدی بوده‌اند؛ خواه عامل آن ویروس، باکتری، قارچ یا انگل باشد.

با کنترل کووید-۱۹ به لطف واکسن‌های بسیار مؤثر، سه بیماری عفونی که بیشترین نگرانی را برای مسئولین بهداشت عمومی ایجاد کرده‌اند، انگل مالاریا، ویروس اچ‌آی‌وی و باکتری سل هستند. این سه بیماری سالانه حدود دو میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشانند. علاوه بر آن‌ها، فهرستی از عوامل بیماری‌زا‌ی اولویت‌دار با احتمال دنیاگیری وجود دارند؛ به‌ویژه آن‌هایی که در برابر داروهای معمول، مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و ضدویروس‌ها، مقاوم شده‌اند.

دانشمندان همچنین باید علائم اولیه‌ی احتمالی و مهم را برای بیماری بالقوه‌ی بعدی بررسی کنند. اگرچه ظهور بیماری عفونی بزرگ بعدی ممکن است از هر نوع عامل بیماری‌زا باشد، برخی گروه‌ها مانند ویروس‌های آنفلولانزا بیش از بقیه باعث شیوع سریع بیماری می‌شوند.

ویروس H5N1 در آستانه تبدیل‌شدن به چالشی جدی است

یکی از ویروس‌های آنفلولانزا که در‌حال‌ حاضر نگرانی زیادی ایجاد کرده، ویروس H5N1 است که گاهی به آن «آنفلولانزای پرندگان» نیز گفته می‌شود. این ویروس به‌طور گسترده در پرندگان وحشی و اهلی مانند طیور پخش شده است. این ویروس همچنین به‌تازگی گاوهای شیری را در چندین ایالت آمریکا آلوده کرده و در اسب‌های مغولستان نیز یافت شده است.

وقتی موارد آنفلولانزا در حیواناتی مانند پرندگان افزایش می‌یابد، همیشه این نگرانی وجود دارد که ممکن است به انسان‌ها نیز منتقل شود. در‌واقع، آنفلولانزای پرندگان می‌تواند انسان‌ها را نیز آلوده کند. در سال ۲۰۲۴ در ایالات متحده ۶۱ مورد از این ویروس در انسان گزارش شد که بیشتر به دلیل تماس کشاورزان با گاوهای آلوده یا مصرف شیر خام (غیر پاستوریزه) بوده است.

۶۱ مورد ابتلا به آنفولانزای H5N1 در مقایسه با تنها دو مورد در قاره‌های آمریکا طی دو سال گذشته، افزایش قابل‌توجهی است. حدود ۳۰ درصد از افرادی که به آنفولانزای پرندگان مبتلا می‌شوند می‌میرند و ترکیب این دو مسئله با هم آنفلوآنزای پرندگان را به سرعت در صدر فهرست اولویت‌های مسئولین بهداشت عمومی قرار می‌دهد. خوشبختانه، به نظر می‌رسد آنفلولانزای H5N1 بین انسان‌ها منتقل نمی‌شود که این امر احتمال شکل‌گیری دنیاگیری انسانی را به شدت کاهش می‌دهد.

ویروس‌های آنفلولانزا برای ورود و شروع تکثیر در سلول‌ها، باید به ساختارهای مولکولی به نام گیرنده‌های سیالیک روی سطح سلول‌ها متصل شوند. ویروس‌های آنفلولانزایی که به‌شدت با انسان‌ها سازگار شده‌اند، این گیرنده‌های سیالیک را به خوبی تشخیص می‌دهند و به راحتی وارد سلول‌های ما می‌شوند و بدین طریق بین انسان‌ها گسترش می‌یابند. از طرف دیگر، آنفلولانزای پرندگان با گیرنده‌های سیالیک پرندگان بسیار سازگار شده است و در اتصال به گیرنده‌های انسانی ناهماهنگی‌هایی دارد. بنابراین H5N1 در شکل فعلی خود نمی‌تواند به راحتی بین انسان‌ها گسترش یابد.

با‌این‌حال، مطالعه‌ای جدید نشان داد که تنها یک جهش در ژنوم ویروس H5N1 می‌تواند آن را به انتقال مؤثر بین انسان‌ها قادر سازد که این امر می‌تواند آغازگر یک دنیاگیری باشد.

اگر نوع H5N1 آنفلولانزا بتواند تغییر ژنتیکی لازم را ایجاد کند و انتقال بین انسان‌ها را آغاز کند، دولت‌ها باید سریعاً برای کنترل گسترش آن اقدام کنند. مراکز کنترل بیماری در سراسر جهان برنامه‌هایی برای آمادگی در برابر پاندمی ناشی از آنفلولانزای پرندگان و سایر بیماری‌های در حال ظهور تهیه کرده‌اند. برای مثال، بریتانیا پنج میلیون دوز واکسن H5 خریداری کرده است که می‌تواند در برابر آنفلوآنزای پرندگان محافظت ارائه دهد و این کشور را برای مقابله با خطر در سال ۲۰۲۵ آماده‌تر کند.

احتمالاً آنفلولانزای پرندگان حتی بدون توانایی بالقوه برای گسترش بین انسان‌ها، در سال ۲۰۲۵ بیشتر از قبل سلامت حیوانات را تحت تأثیر قرار خواهد داد. این امر نه‌تنها پیامدهای گسترده‌ای برای رفاه حیوانات دارد، بلکه می‌تواند زنجیره‌ی تأمین غذا را مختل کند و اثرات اقتصادی نیز به همراه داشته باشد.

تمام اقدامات برای کنترل دنیاگیری احتمالی زیر چتر مفهوم «سلامت یکپارچه» قرار می‌گیرند؛ نگاهی که سلامت انسان، حیوان و محیط زیست را به‌عنوان موجودیت‌هایی متصل به یکدیگر و با اهمیت برابر می‌بیند. تعدادی از سازمان‌ها از جمله سازمان جهانی بهداشت در سراسر جهان از اهداف مفهوم سلامت یکپارچه حمایت می‌کنند.

با درک و پیشگیری از بیماری در محیط زیست و حیوانات اطرافمان، می‌توانیم برای مقابله با بیماری‌های عفونی در انسان آماده‌تر شویم. به همین ترتیب، با بررسی و مهار بیماری‌های عفونی در انسان‌ها، می‌توانیم از سلامت حیوانات و محیط زیست نیز محافظت کنیم. با‌این‌حال، نباید «دنیاگیری‌های آهسته» همچون مالاریا، اچ‌آی‌وی، سل و سایر عوامل بیماری‌زا را فراموش کنیم. مقابله با آن‌ها، در کنار بررسی احتمال ظهور بیماری‌های جدید، امری حیاتی است.