چرا پشه‌ها برخی افراد را بیشتر از دیگران نیش می‌زنند؟

پنهان شدن از دست پشه‌ی ماده تقریبا غیرممکن است، چراکه این موجود کوچک و پیگیر با ردیابی دی‌اکسید کربن خارج شده در زمان بازدم و گرما و بوی بدن شما می‌تواند در هر زمانی مخفی‌گاه شما را پیدا کند!
اما در این میان برخی از افراد همچون آهنربایی پشه را جذب می‌کنند و بیشتر از سهم عادلانه و میانگینی که دیگر افراد نیش می‌خورند، مورد حمله‌ی پشه‌ها قرار می‌گیرند! در این میان گروه خونی، سطح قند خون، مصرف سیر یا موز، زن یا کودک بودن، همگی جزو تئوری‌های رایجی هستند که برای پاسخ به این سوال این دهان و آن دهان می‌شود! با این حال لازم است بدانید که برای اثبات اکثر این دلایل، داده‌های معتبر علمی کمی وجود دارد.

چرا پشه‌ها عده‌ای را بیشتر از دیگران می‌گزند؟

در میان دریایی از تئوری‌های مختلف برای پاسخ به این سوال، یکی از علمی‌ترین فرضیات که به تازگی تحت آزمایش قرار گرفته است تغییرات بو فردی مرتبط با میکروبیوتای پوست «skin microbiota» است که محققان آن را عامل جلب‌توجه برای پشه‌ها می‌داند! درواقع طی مطالعات انجام شده در در دانشگاه راکفلر این فرض مطرح است که اسیدهای چربی که از پوست ساطع می‌شوند، ممکن است عامل ایجاد بویی خاص باشند که برای پشه به شدت اغواکننده است.

آزمایشی برای پشه‌ها و انسان‌ها

چرا پشه‌ها عده‌ای را بیشتر از دیگران می‌گزند؟

طی یک مطالعه‌ی سه ساله، از هشت شرکت‌کننده در آزمایش خاصی به منظور بررسی علت علاقه‌ی پشه‌ها به نیش زدن برخی از افراد، خواسته شد تا شش ساعت در روز را با جوراب‌های نایلونی‌ای که بر روی ساعد آن‌ها کشیده شده است (این روند را چند روز تکرار کنند!) سپری کنند. پس از طی روند مدنظر، محققان تمام جفت جوراب‌های نایلونی را طی یک روش بویایی‌سنج به دو دسته تقسیم کردند که هر کدام به انتهای لوله‌ای شفاف ختم می‌شد! پس از آن پشه‌هایی از گونه‌‌ی «Aedes aegypti» را (که ناقل بیماری‌هایی همچون زیکا، تب دنگی، تب زرد و چیکونگونیا است)، در لوله‌های شفاف قرار دادند و مشاهده کردند که پشه‌های حاضر در لوله‌ها به سمت برخی جوراب‌ها بیش از دیگر نمونه‌ها پرواز می‌کنند. در این میان نمونه‌ی شماره‌ی ۳۳ برای پشه‌ها چهار برابر جذاب‌تر از جذاب‌ترین نمونه‌ی شرکت‌کننده‌ی مطالعه‌ی بعدی بود. همچنین این نمونه برای پشه‌ها ۱۰۰ برابر جذاب‌تر از کم جاذبه‌ترین مورد یعنی نمونه‌ی شماره‌ی ۱۹ بود.

میکروبیوتای پوست اصطلاحی است که برای توصیف مجموعه‌ای از میکروارگانیسم‌ها که روی پوست ما زندگی می‌کنند، استفاده می‌شود. این اصطلاح به طور خاص، به ژنوم همه‌ی این میکروب‌ها از جمله باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها و کنه‌های زنده اشاره دارد.

البته لازم به ذکر است که در این آزمایش نمونه‌های مربوط به هر فرد شرکت‌کننده با توجه به مشخصات فرد، شناسایی نشده بود، بنابراین آزمایش‌کنندگان نمی‌دانستند کدام شرکت‌کننده کدام نایلون را پوشیده است. با این حال، این محققان متوجه شدند که در هر آزمایشی که نمونه‌ی شماره‌ی ۳۳ وجود داشته باشد چیزی غیرعادی در جریان است، زیرا حشرات به سمت آن نمونه هجوم می‌برند!

پس از این بررسی‌ها محققان، شرکت کنندگان را به دو دسته‌ی جذاب و کم جاذبه برای پشه‌ها دسته‌بندی کردند و سپس در مورد وجه تمایزهای آن‌ها از دسته‌ی دیگر سوال کردند. همچنین این محققان از تکنیک‌های تجزیه و تحلیل شیمیایی برای شناسایی ۵۰ ترکیب مولکولی که به میزان بالاتری بر روی چربینه‌ی پوست (یک لایه‌ی مرطوب‌کننده روی پوست) شرکت‌کنندگانی با جذابیت بالا برای پشه‌ها بود، استفاده کردند. در همین راستا افرادی که به شدت پشه‌ها را جذب خود می‌کردند سطوح بیشتری از کربوکسیلیک اسید «carboxylic acids» را نسبت به داوطلبان کمتر جذاب برای پشه‌ها تولید می‌کردند! همانطور که قبلا هم اشاره شد این نوع اسید بر روی چربینه‌ی پوست و توسط باکتری‌های روی پوست ما تولید می‌شود و هر فرد بوی منحصربه‌فرد خود را طی فعل‌انفعالات این باکتری‌ها تولید می‌کند.

محققان از تکنیک‌های تجزیه و تحلیل شیمیایی برای شناسایی ۵۰ ترکیب مولکولی که به میزان بالاتری بر روی چربینه‌ی پوست شرکت‌کنندگانی با جذابیت بالا برای پشه‌ها بود، استفاده کردند و متوجه شدند که سطوح بیشتری از کربوکسیلیک اسید «carboxylic acids» نسبت به سایر داوطلبان می‌تواند احتمال نیش خوردن را بالا ببرد!

به منظور تایید نتیجه این تیم تحقیقاتی ۵۶ نفر دیگر را برای یک مطالعه اعتبارسنجی ثبت نام کردند، و طی بررسی باز هم نمونه‌ی شماره‌ی ۳۳ بیشترین جذابیت را برای پشه‌ها داشت. دی اوبالدیا «De Obaldia» یکی از محققان این مطالعه اذعان دارد که برخی از افراد برای چندین سال تحت مطالعه قرار گرفته بودند و دانشمندان صراحتا می‌دانستند که اگر آن فرد آهنربای پشه‌ها باشد، همچنان پس از سال‌ها برای پشه‌ها جذاب باقی خواهد ماند. این مساله نشان می‌داد که جذابیت برای پشه‌ها فاکتوری ثابت است که با گذر زمان تغییر نمی‌کند.

ایجاد جهش‌های موثر در پشه

به طور کلی انسان‌ها دو دسته بو تولید می‌کنند که پشه‌هایی با دو مجموعه‌ی متفاوت از گیرنده‌های بویایی به نام‌های Orco و IR آن‌ها را تشخیص می‌دهند. در همین راستا دانشمندان در تلاش هستند که پشه‌ را به گونه‌ای مهندسی کنند که قادر به تشخیص انسان نباشند؛ به بیان دیگر پشه‌های جهش‌یافته‌ای را ایجاد کنند که یک یا هر دو گیرنده را نداشته باشد.

در این میان پشه‌های جهش‌یافته‌ای که گیرنده‌ی Orco آن‌ها سرکوب شده بود، همچنان به سمت انسان جذب می‌شوند و می‌توانند بین آهنرباهای پشه و افراد نه‌چندان جذاب برای پشه‌ها تمایز قائل شوند، در حالی که جهش یافته‌های IR به درجات مختلفی از علاقه به انسان‌ها را از دست داده‌، اما همچنان توانایی یافتن انسان را حفظ کرده‌‌ بودند. البته این نتایج برای دانشمندان چندان امیدوارکننده نبود؛ چراکه هدف آزمایش ایجاد پشه‌ای بود که هر نوع علاقه‌ای به انسان‌ها را از دست داده باشد و نتواند بین نمونه‌ی شماره‌ی ۱۹ و ۳۳ تمایز قائل شود. درواقع کشف چنین سازوکاری می‌تواند منجر به توسعه‌ی موثرتر مواد دافع پشه‌ شود.

با توجه به موفقیت‌آمیز نبودن اعمال جهش‌هایی به منظور سرکوب کردن گیرنده‌های Orco و IR در پشه‌ها، تصور آینده‌ای که در آن گزینه‌ی شماره یک منوی غذای پشه‌های نباشیم، کمی دشوار شده است.

تلاش‌های بیشتر برای کم کردن شَر نیش پشه

با توجه به موفقیت‌آمیز نبودن اعمال این جهش‌ها، تصور آینده‌ای که در آن گزینه‌ی شماره یک منوی غذای پشه‌های نباشیم، کمی دشوار شده است. اما همیشه راه‌های دیگری هم برای حل یک مساله وجود دارد که یکی از آن روش‌های بلقوه دستکاری میکروبیوم‌های پوست ما است. درواقع این امکان وجود دارد که آغشته‌ کردن پوست فردی با جذابیت بالا برای پشه‌ها (مانند سوژه‌ی شماره‌ی ۳۳) با چربینه و باکتری‌های پوستی فرد کم‌تر جذاب برای پشه‌ها (مانند سوژه‌ی شماره ۱۹) بتوان میزان علاقه‌ی پشه‌ها به این دسته از افراد را کمتر کرد؛ ولی این آزمایش هنوز انجام نشده است! دانشمندان این مطالعه امیدوارند که این مقاله، دیگر محققان را برای آزمایش سایر گونه‌های پشه، از جمله مالاریا که دردسرهای زیادی را برای انسان ساخته است، ترغیب کند.

راه‌های دوری از حشرات در سفر و کمپینگ

ممکن است شما هم جزو آن دسته از افرادی باشید که به علت جاذبه‌ و محبوبیت بالایی که بین پشه‌‌های ماده دارید، تصمیم گرفته‌اید که قید کمپ زدن در طبیعت بکر را بگیرید! در چنین حالتی توصیه می‌کنیم که این تصمیم خود را با راه‌حل‌های بهتری جایگزین کنید و استفاده از اسپری‌ها و چراغ‌های ضد حشرات و پشه را امتحان کنید. شما می‌توانید اسپری یا پماد دائمی ضد حشرات را بر روی لباس و قسمت‌هایی از بدنتان که پوشیده نیست، به خوبی بزنید و از نیش این حشرات در امان باشید. به یاد داشته باشید که بیشتر حشرات در سفر و کمپینگ‌ها، در زمان طلوع و غروب آفتاب فعال می‌شوند؛ بنابراین در این زمان‌ها شما نیاز به حداکثر حفاظت از خود در مقابل حشرات دارید. در چنین حالتی وجود اسپری ضد حشرات و روشن کردن چراغ دافع این موجودات موزی می‌تواند سفری راحت و به دور از دردسرهای طبیعی را برای شما رقم بزند.