چرا نمی‌توانیم خودمان را قلقلک بدهیم؟

سال گذشته در آزمایشگاه علوم اعصاب برلین، فردی به شکل طاق‌باز و با بازوهای باز بر روی صندلی نشسته بود، در حالی که انگشتان پاهای برهنه‌اش به سمت پایین بود. در همین حال فرد دیگری در پشت او پنهان شده بود و با نزدیکی کامل به کف پاهای سوژه‌ی اول، آماده بود تا با دستور محققان حاضر در آزمایشگاه فرد را تا سرحد مرگ قلقلک دهد! به منظور ثبت لحظه‌ی قلقلک، یک دوربین GoPro پرسرعت به سمت صورت و بدن کاندیدای شماره‌ی ۱ نشانه رفته بود و دوربین دیگری در قسمت پای او همراه با یک میکروفون به منظور ثبت قهقه‌ها در همان نزدیکی‌ها قرار داشت. درست همانطور که برنامه‌ریزی شده بود، کاندیدای شماره ۱ نتوانست جلوی خنده خود را بگیرد و صدای خنده‌های او تمام آزمایشگاه را برای دقایقی پُر کرد.

به طور کلی این طور تلقی می‌شود که خنده یک رفتار اجتماعی در میان پستانداران خاص است و می‌توان آن را راهی برای خلع سلاح دیگران، کاهش تنش‌های اجتماعی و ایجاد پیوند در ارتباطات در نظر گرفت. جالب است بدانید که در بین حیوانات مختلف شامپانزه، سگ و دلفین قابلیت خندیدن دارند. در این میان موش‌ها هم به عنوان کاندیداهای مناسبی برای بررسی مبحث قلقلک به حساب می‌آیند. اما با وجود همه‌ی بررسی‌ها و تحقیقات انجام شده، همچنان رازهای زیادی در مورد قلقلک دادن چه در بین موش‌ها و چه در بین مردم وجود دارد که بزرگترین آن‌ها این است:

چرا نمی‌توانیم خودمان را قلقلک دهیم!

سوالاتی قدیمی، بدون پاسخی روشن

اگر مطالعاتی در مورد مردمان یونانیان باستان داشته باشید متوجه خواهید شد که حتی ارسطو هم در مورد قلقلک فکر می‌کرد. در کنار آن سقراط، گالیله و فرانسیس بیکن هم از این موضوع بی‌بهره نبودند! عصب‌شناسان اذعان دارند که ما دقیقا نمی‌دانیم چرا تنها لمس کردن است که می‌تواند عاملی برای قلقلک باشد؛ همچنین سازوکار اتفاقاتی که در مغز در زمان قلقلک رخ می‌دهد هم چندان واضح نیست. اینکه چرا برخی از افراد، یا برخی از اندام‌های بدن نسبت به دیگران یا دیگر نقاط بدن قلقلکی‌تر هستند هم همچنان در پس پرده‌ی ابهام است.
جالب است بدانید که این سؤال‌ها قدمت زیادی دارند و پس از تقریباً ۲۰۰۰ سال، ما هنوز پاسخی برای آن‌ها نداریم.

خنده یک رفتار اجتماعی در میان پستانداران است که به منظور خلع سلاح دیگران، کاهش تنش‌های اجتماعی و ایجاد پیوند در ارتباطات در نظر گرفته می‌شود. جالب است بدانید که در بین حیوانات مختلف شامپانزه، سگ و دلفین قابلیت خندیدن دارند.

بخشی از مشکلات مربوط به مطالعه‌ی بحث قلقلک این است که جمع‌آوری معیارهای عینی از نحوه‌ی واکنش انسان به قلقلک و ارتباط آن با درک قلقلک، دشوار است. به همین دلیل هم گروهی به سرپرستی میشل بریچت «Michael Brecht» تعداد ۱۲ نفر را با استفاده از دوربین‌های فوق سریع GoPros و میکروفون‌های مخصوص تحت نظر و آزمایش قرار داد. فیلم‌ها ثبت شده در طول این مطالعه می‌تواند به سوالاتی همچون زمانی که فردی قلقلک داده می‌شود دقیقا چه اتفاقی برایش می‌افتد و وقتی خودش، خود را قلقلک می‌دهد، چه تغییری نسبت به قبل رخ می‌دهد، را پاسخ دهد! در همین راستا، این تیم تحقیقاتی در ماه سپتامبر سال گذشته، مشاهداتی را که در مورد زمان واکنش، خنده و تنفس داشتند را گزارش کردند و برای اولین بار در یک مطالعه انسانی، نشان دادند که قلقلک دادن خود، فرآیند قلقلک دادن را سرکوب می‌کند!

در سال ۱۸۹۷ مقاله‌ای با عنوان، روان‌شناسی قلقلک، خنده و کمیک «The Psychology of Tickling, Laughing, and the Comic»، خاطر نشان کرد که همه‌ی افراد عموماً نقاط قلقلکی یکسانی دارند. در این میان پاها بالاترین سطح حساسیت را به خود اختصاص دادند و پس از آن زیر بغل، گردن و چانه به ترتیب به عنوان دیگر نقاط حساس بدن به قلقلک معرفی شدند.

ما در کودکی به طور غریزی علاقه‌ی خاصی به قلقلک داریم و با آن بازی می‌کنیم، اگرچه این تمایل به بازی با افزایش سن از بین می‌رود، اما همیشه این زبان اسرارآمیز را درک می‌کنیم. با توجه به همین موارد هم عصب‌شناسان معتقداند که قلقلک می‌تواند نوعی علامت‌دهی اجتماعی در بازی باشد. به این معنی که با قهقهه‌های خود این علامت را می‌دهید که لمس کردن من اشکالی ندارد، در حالی که به طور معمول لمس کردن عملی نامناسب است.

آزمایشی برای درک سازوکار قلقلک

در مرحله اول از این مطالعه‌ی جدید توسط تیم میشل بریچت، هر کاندیدا باید لحظات اولیه خود را در مقابل دوربین GoPros و میکروفون سپری کنند. همانطور که اشاره شد، مطالعات قبلی ثابت کرده‌ است که قلقلک کردن به خلق و خوی افراد وابسته است و اضطراب و ناآشنایی مانند یک پتوی خیس آن را سرکوب می‌کند. از آنجایی که شرکت‌کنندگان باید به نوبت یکدیگر را قلقلک دهند، تیم بریچت اطمینان حاصل کرد که هر جفت حاضر در این آزمایش از قبل یکدیگر را می‌شناسند و با یکدیگر احساس راحتی می‌کنند! طی همین روند، قلقلک‌دهنده‌ی خبیث پشت شریک آزمایشی خود پنهان می‌شود و با دیدن ویدیویی که به‌طور تصادفی قسمت‌های حساس بدن (گردن، زیر بغل، پهلوها، کف پا و فرق سَر) برای لمس کردن را نشان می‌دهد، فرد را قلقلک می‌دهند.

طبق مشاهده‌ی اول در این آزمایش حالات صورت و تنفس فرد پس از حدود ۳۰۰ میلی ثانیه به قلقلک تبدیل شد به این معنی که گونه‌ها جمع می‌شوند و گوشه‌های لب‌ها به سمت بیرون کشیده می‌شود و فردی ظاهری شادمان پیدا می‌کند! سپس، در حدود ۵۰۰ میلی‌ثانیه‌ی بعد صدای قهقهه‌ی فرد بلند می‌شود، جالب است بدانید که این زمان برای به صدا درآمدن به طرز شگفت‌انگیزی طولانی است چراکه زمان واکنش صوتی معمولی به لمس شدن، حدود ۳۲۰ میلی‌ثانیه‌ی بعد است. بنابراین متخصصین به این موضوع مشکوک شدند که شاید از آنجایی که این نوع خنده نیاز به پردازش هیجانی پیچیده‌تری دارد بین ظهور حرکات صورت و صدای خنده فاصله‌ی ملموسی دیده می‌شود!

زمانی که فرد توسط دیگری قلقلک (لمس می‌شود) داده می‌شود حدودا ۳۰۰ میلی‌ثانیه بعد چهره‌ی او تغییر می‌کند و در حدود ۵۰۰ میلی‌ثانیه‌ی بعد صدای قهقهه‌ی فرد بلند می‌شود، که این زمان برای به صدا درآمدن فرد به طرز شگفت‌انگیزی طولانی است. دلیل این مساله می‌تواند در پردازش هیجانی پیچیده‌تر مغز بین ظهور حرکات صورت و صدای خنده در زمان قلقلک باشد!

در این آزمایش محققان میزان حساسیت هر بخش از بدن را ارزیابی کردند. در این بررسی فرق سر چندان مستعد قلقلک نیست، بنابراین به عنوان نقطه‌ی کنترلی برای ناحیه‌ی بدون واکنش در نظر گرفته شد. به طور کلی داوطلبان پس از حدودا ۷۰ درصد لمس به صورت شنیداری می‌خندیدند و طبیعتا هر چه شدت قلقلک را بیشتر احساس می‌کردند، صدای آن‌ها به قهقهه‌های بلندتری تبدیل می‌شد. در واقع، صدای خنده‌های کاندیداها معیاری بود که به بهترین وجه با رتبه‌بندی شدت احساس قلقلک در هر ناحیه از بدن همبستگی داشت.

در مرحله‌ی بعدی آزمایش، افراد مامور به قلقلک، دوباره کار خود را از سر می‌گیرند با این تفاوت که این بار خود فرد به طور همزمان خود را قلقلک می‌دهد و این کار را درست در همان نقطه اما در طرف مقابل بدن، یا کنار آن بخش یا در حالت معلق در هوا بدون اینکه پوست لمس شود (ادای قلقلک دادن!) انجام می‌دهند. همانطور که انتظار می رفت، قلقلک دادن خود بی‌حاصل بود، اما تیم تحقیقاتی در این مرحله از آزمایش متوجه‌ی چیز عجیبی شدند! قلقلک دادن توسط خود، می‌توانست عاملی برای کم کردن حس قلقلک از طرف دیگری باشد؛ به این معنی که در این حالت به طور متوسط، وقوع قهقهه ۲۵ درصد کاهش یافت و با قلقلک همان بخش از بدن، این اتفاق تقریباً ۷۰۰ میلی ثانیه به تعویق افتاد!

صدای خنده‌های کاندیداها معیاری است که به بهترین وجه با رتبه‌بندی شدت احساس قلقلک در هر ناحیه از بدن همبستگی دارد.

اما چنین اتفاقی چطور ممکن است؟

پاسخ به این سوال به پرسش چرا نمی‌توانیم خودمان را قلقلک دهیم وابسته است. جالب است بدانید که یکی از نظریه‌های اصلی در این مورد بیان می‌کند که قلقلک شدن، به لطف یک خطای پیش‌بینی از طرف مغز، باعث خنده می‌شود. درواقع یک لمس غیرقابل پیش‌بینی مغز را به گیجی خاصی می‌کشاند و جنونی آنی رخ می‌دهد. در صورتی که لمس خود برای مغز همیشه قابل پیش‌بینی است، بنابراین جنونی هم برای آن وجود ندارد! اما میشل بریچت و تیم تحقیقاتی‌اش چندان موافق نیستند که این موضوع کاملا وابسته به پیش‌بینی‌های مغز باشد! درعوض، او پیشنهاد می‌کند که وقتی شخص خودش را لمس می‌کند، مغز پیامی را به سراسر بدن ارسال می‌کند و همین پیام هم از حساسیت لمسی جلوگیری می‌کند.

میشل بریچت و تیم تحقیقاتی‌اش اذعان دارند که وقتی شخصی خودش را لمس می‌کند یا قلقلک می‌دهد، مغز پیامی را به سراسر بدن ارسال می‌کند و همین پیام هم از حساسیت لمسی و طبیعتا قهقهه زدن، جلوگیری می‌کند.

در این میان سوفی اسکات « Sophie Scott»، عصب‌شناس شناختی از دانشگاه کالج لندن هم اذعان دارد که حرف میشل بریچت می‌تواند صحیح باشد، چراکه مغز ما یاد گرفته است که ادراکات حسی را زمانی که از واکنش‌های خودمان نشات می‌گیرد، خاموش کند. به بیان دیگر زمانی که در اتاق نشسته‌اید می‌توانم احساسات فیزیکی مختلفی را به بدن اعمال کنید و این احساسات مسلما با زمانی که فرد دیگر وارد اتاق شود و شما را لمس کند، برای مغز از حساسیت متفاوتی برخوردار است. یکی دیگر از موارد مشابه زمانی است که در حال صحبت کردن هستید، در چنین حالتی قسمت‌هایی از مغز که به صحبت‌های دیگران گوش می‌دهد، سرکوب می‌شود (به همین دلیل هم اغلب افراد نمی‌توانند متوجه بشوند که چقدر با صدایی بلند در حال حرف زدنند!) و سازکاری مشابه با همان خود قلقلکی را به نمایش می‌گذارد. بنابراین، اگر نظریه‌ی مهارسازی واکنش‌های مغز به قلقلک دادن خود، درست باشد، باید واکنش‌های قلقلک‌ توسط شخص دیگری هم برای مغز قابل مهار باشد، که اینگونه نیست.

جمع‌بندی

البته حتی با وجود همین تحقیقات هم هنوز چندان مشخص نیست زمانی که فردی قلقلک داده می‌شود (از جمله توسط خودش) دقیقاً چه اتفاقی در سیستم عصبی او رخ می‌دهد. در همین راستا، چنین تحقیقاتی بدون ثبت انقباضات عضلانی، گسترده کردن جامعه‌ی مطالعاتی به بیش از ۱۲ نفر، یا حتی استاندارد کردن فرآیند قلقلک دادن با روبات‌ها یا ماشین‌ها، راه دشواری خواهد بود. هر چند که دانستن این نکته که شدت قلقلک را می‌توان با میزان صدای خنده بررسی کرد، بسیار ارزشمند است.