چرا در زمستان بیشتر سرما می‌خوریم؟

هوای سرد و خشک عملکرد دفاعی بینی را کاهش داده و تکثیر ویروس را آسان‌تر می‌کند، اما می‌توان با استفاده از ماسک و حفظ رطوبت، از سیستم ایمنی محافظت کرد.

شاید شنیده باشید که می‌گویند در زمستان قبل از بیرون‌رفتن، لباس گرم بپوشید تا سرما نخورید. اما آیا واقعاً هوای سرد احتمال سرماخوردگی را افزایش می‌دهد؟ ساده‌ترین و کوتاه‌ترین پاسخ این است: بله.

در مناطق معتدل، میزان عفونت‌های تنفسی مانند سرماخوردگی در فصل زمستان به بالاترین حد خود می‌رسد. البته، هوای سرد به‌تنهایی عامل ایجاد عفونت نیست، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این شرایط می‌تواند بدن را آسیب‌پذیرتر کند.

یکی از دلایل افزایش ابتلا به سرماخوردگی در زمستان، نحوه‌ی انتقال ویروس‌ها از فردی به فرد دیگر است. ویروس‌هایی که باعث سرماخوردگی و آنفلوانزا می‌شوند، از طریق قطرات ریزی که هنگام عطسه، سرفه یا صحبت‌کردن افراد مبتلا در هوا پخش می‌شوند، انتقال می‌یابند.

همچنین، تماس با سطوح یا اشیای آلوده و سپس لمس دهان، بینی یا چشم نیز ممکن است فرد را آلوده کند. در زمستان، ما معمولاً زمان بیشتری را در فضاهای بسته سپری می‌کنیم و اغلب در محیط‌های داخلی با تهویه‌ی نامناسب قرار داریم. چنین شرایطی انتقال ویروس‌ها را تسهیل می‌کند.

اما رفتارهای ما تنها عامل سرماخوردگی نیست. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که سرما تأثیر مستقیمی بر مکانیزم‌های زیستی بدن دارد. این تأثیرات با دما و رطوبت هوا در ارتباط هستند. برای مثال، سلول‌های اپیتلیال یا سلول‌های پوششی درون بینی که اولین خط دفاعی بدن در برابر ویروس‌های تنفسی محسوب می‌شوند، نقش مهمی در فرایند ابتلا به ویروس سرماخوردگی دارند.

استفاده از ماسک صورت در هوای سرد مفید است

دکتر بنجامین بلیر از مرکز چشم و گوش ماساچوست، توضیح می‌دهد که این سلول‌ها در پاسخ به ویروس‌ها کیسه‌های ریز و پر از مایعی به نام «وزیکول‌های خارج سلولی» ترشح می‌کنند که ویروس‌ها را پیش از ورود به بدن جذب می‌کنند. این وزیکول‌ها در واقع حاوی مولکول‌هایی به نام «میکروآران‌ای» هستند و جلوی تکثیر ویروس‌ها و همچنین، ورود آن‌ها به بافت‌های ما را می‌گیرند.

اما در هوای سرد، سیستم دفاعی بینی کارایی کمتری دارد. بلیر و همکارانش دریافته‌اند که وقتی سلول‌های اپیتلیال در معرض افت دما قرار می‌گیرند و دمای درون بینی از ۳۷ درجه سانتی‌گراد به ۳۲ درجه کاهش می‌یابد (که مشابه شرایط بیرون‌رفتن در هوای سرد است)، توانایی ویروس‌ها برای تکثیر تقریباً تا دو برابر افزایش می‌یابد.

بلیر می‌گوید: «یافته‌های ما نشان می‌دهد که استفاده از ماسک صورت می‌تواند در هوای سرد مفید باشد. ماسک، هم تعداد ویروس‌های ورودی به بینی را کاهش می‌دهد و هم با ایجاد لایه‌ای از هوای گرم در مقابل صورت، به سلول‌های اپیتلیال بینی کمک می‌کند تا عملکرد بهتری داشته باشند.»

در زمستان، رطوبت نیز عاملی کلیدی در واکنش بدن به ویروس‌ها است. هوای داخل خانه در این فصل معمولاً خشک‌تر از حد معمول است. دکتر آکیو ایواساکی از دانشگاه ییل توضیح می‌دهد: «وقتی هوای سرد به خانه می‌آید و به هوای گرم تبدیل می‌شود، میزان بخار آب بسیار کاهش می‌یابد.» پژوهش‌های پیشین نشان داده‌اند که کاهش رطوبت هوا با افزایش مرگ‌ومیر ناشی از آنفلوانزا مرتبط است.
ذرات ویروس آنفولانزا (به رنگ آبی) در برجستگی‌های انگشت مانندی به نام مژک‌ها (به رنگ صورتی تیره) قرار گرفته‌اند که از سلول‌های اپیتلیال درون بینی بیرون زده‌اند.
در تصویر، ذرات ویروس آنفلوانزا (به رنگ آبی) در برجستگی‌های انگشت‌مانندی به نام مژک‌ها (به رنگ صورتی تیره) قرار گرفته‌اند. مژک‌ها از سلول‌های اپیتلیال درون بینی بیرون زده‌اند.

در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹، ایواساکی و گروهش دریافتند موش‌هایی که در هوای خشک با رطوبت نسبی ۱۰ تا ۲۰ درصد زندگی می‌کنند، در مقایسه با موش‌هایی که در محیطی با رطوبت نسبی ۵۰ درصد قرار دارند، از توانایی کمتری برای مقابله با ویروس آنفلوانزا برخوردار هستند.

براساس یافته‌های مطالعه ۲۰۱۹، هوای خشک نیز مانند هوای سرد به عملکرد سلول‌های اپیتلیال آسیب می‌زند. در چنین شرایطی، حرکت زائده‌های کوچکی به نام سیلیا یا «مژک‌ها» که ذرات ویروسی را از سطح سلول‌ها پاک می‌کنند، مختل می‌شود. وقتی مژک‌ها به‌درستی کار نکنند، ویروس‌ها راحت‌تر به سلول‌های بدن نفوذ می‌کنند.

ایواساکی همچنین اشاره می‌کند که در هوای خشک، سلول‌های ایمنی موجود در مجاری تنفسی مواد کمتری به نام اینترفرون ترشح می‌کنند. این مواد نیز به جلوگیری از تکثیر ویروس‌ها کمک می‌کند.

اگرچه مطالعه روی موش‌ها انجام شده است، پژوهش‌های مشابه روی انسان‌ها نیز نشان داده‌اند که در شرایط رطوبت پایین، مژک‌ها از توانایی کمتری برای پاکسازی مجاری تنفسی برخوردار هستند و این امر می‌تواند به گسترش بیماری‌ها کمک کند.

ایواساکی تأکید می‌کند که حفظ رطوبت مناسب در محیط‌های بسته مانند خانه‌ها، اداره‌ها، بیمارستان‌ها و مدارس در فصل زمستان، برای تقویت سد دفاعی در سیستم ایمنی مجاری تنفسی حیاتی است. او پیشنهاد می‌کند که میزان رطوبت نسبی داخلی در محدوده ۴۰ تا ۶۰ درصد نگه داشته شود.