وقتی گربه‌ها آینه هم می‌شوند: تقلید حالت چهره برای دوستی و بازی

گربه‌ها با تقلید حالت چهره، پیوند اجتماعی می‌سازند. مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که این رفتار ظریف، کلیدی برای برقراری ارتباط، بازی و تقویت روابط است.

در خانه‌ی ما، دو گربه زندگی می‌کنند که رفتارهای منحصر‌به‌فردشان همیشه شگفت‌انگیز است. نیشا، گربه‌ی نه ساله و ساشا، گربه‌ی شش ساله، اغلب به صورت یکدیگر خیره می‌شوند و ناگهان، از جا می‌پرند و به دنبال هم می‌دوند. این دو با نگاه‌های مستقیم، تغییر اندازه‌ی مردمک‌ها و چشمک‌زدن، یا حتی با حرکات سبیل‌ها و گوش‌ها به سمت جلو یا عقب، احساساتشان را به هم منتقل می‌کنند. گاهی این تعاملات به بازی‌های پرانرژی و گاهی هم به دعوا منجر می‌شود.

اما مشاهده‌ی چنین صحنه‌هایی، از اتفاقات معمول در تمام خانه‌های گربه‌دار است. برای مثال، رفتارهای گربه‌ای به نام دارث ویدر که اسمش را از شخصیت مشهور «جنگ ستارگان» گرفته اما به اندازه‌‌ی اسمش شیطان نیست، توجه پژوهشگران را به خود جلب کرد. وقتی که خواهر راه‌راه و خجالتی دارث ویدر که چارمندر نام دارد، وارد اتاق می‌شود، او گوش‌هایش را به سمت جلو می‌چرخاند و دهانش را کمی باز می‌کند. سپس، منتظر می‌ماند تا چارمندر هم واکنش مشابهی نشان دهد. اگر این اتفاق بیفتد، هر دو با هیجان یکدیگر را در خانه دنبال می‌کنند و پس از مدتی بازی، کنار هم آرام می‌گیرند و می‌خوابند.

تقلید حالت‌های چهره برای برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی گربه‌ها بسیار مهم است

مشاهده‌ی تعامل‌های دارث ویدر و چارمندر، بریتانی فلورکیویچ را که روانشناس تکاملی است و در زمینه‌ی حالات چهره‌ی گربه‌ها تخصص زیادی دارد، بر آن داشت تا به پژوهش بیشتر در این زمینه بپردازد. یافته‌های مطالعه‌ی جدید او که در مجله‌ی ساینتیفیک ریپورتس منتشر شده، نشان می‌دهد که گربه‌ها، درست مانند انسان‌ها و دیگر حیوانات اجتماعی، حالات چهره‌ی یکدیگر را تقلید می‌کنند و این رفتار برای برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی آن‌ها بسیار مهم است.

مارتینا فرانچسکونی، رفتارشناس در دانشگاه پیزا، به ساینس می‌گوید: «تقلید حالت‌های صورت در ارتباطات اجتماعی نقشی اساسی دارد. حالا با این مطالعه‌ی جذاب، متوجه شده‌ایم که گربه‌ها، با وجود شهرتشان به عنوان موجوداتی درونگرا و منزوی، این رفتار را هم انجام می‌دهند.»

اما اولین باری نیست که فلورکیویچ به مطالعه‌ی حالت‌های چهره‌ی گربه‌ها پرداخته است. او در سال گذشته، سرپرستی پژوهشی را به عهده داشت که نتیجه گرفت گربه‌ها می‌توانند احساسات خود را از طریق حدود ۳۰۰ حالت چهره‌ی متفاوت بروز دهند. اما هنوز مشخص نشده بود که آیا آن‌ها به حالات چهره‌ی گربه‌های دیگر نیز توجهی دارند یا خیر.

فلورکیویچ برای بررسی بیشتر تعاملات گربه‌ها از طریق حالت‌های چهره، به مطالعه‌ی پدیده‌ای به نام «تقلید سریع حالات چهره» پرداخت. این رفتار در انسان‌ها و حیوانات اجتماعی مانند سگ‌ها، اسب‌ها و اورانگوتان‌ها دیده شده است. پژوهشگران بر این باورند که تقلید سریع حالات چهره، ممکن است پیش‌زمینه‌ای تکاملی برای رفتار همدلی باشد. فلورکیویچ توضیح می‌دهد: «این رفتار شبیه زمانی است که کسی لبخند می‌زند و شما در پاسخ ناخودآگاه لبخند می‌زنید.»

فلورکیوویچ در مطالعه‌ی جدید با آنا زامانسکی، دانشمند کامپیوتر از دانشگاه حیفا، همکاری کرد. گروه زامانسکی سال‌ها روی ساخت برنامه‌ای مبتنی‌بر هوش مصنوعی کار کرده‌اند که می‌تواند حالت‌های چهره‌ی گربه‌ها را شناسایی و دسته‌بندی کند.

برنامه‌ی گروه زامانسکی با استفاده از ساعت‌ها ویدئو از تعامل‌های بین گربه‌ها آموزش داده شد. این ویدئوها، بخشی از مطالعه‌ی پیشین فلورکیویچ در سال ۲۰۲۳ بودند که در کافه گربه‌ای در لس‌آنجلس ضبط شده بود. برنامه‌ی هوش مصنوعی از ۴۸ نقطه مرجع دیجیتالی روی صورت گربه‌ها استفاده کرد تا ۲۶ حرکت خاص در چهره را شناسایی کند. ترکیب این حرکات، صدها حالت چهره‌ی مختلف گربه‌ها را به وجود می‌آورد.

سپس، پژوهشگران بررسی کردند که وقتی دو گربه در نزدیکی هم قرار می‌گیرند و به یکدیگر نگاه می‌کنند، حالت‌های چهره‌ی آن‌ها چگونه تغییر می‌کند. نتایج نشان داد که گربه‌ها در ۲۲ درصد از مواقع، حالت‌های چهره‌ی یکدیگر را تقلید می‌کنند. تقلید حالت‌ها معمولاً در کمتر از یک ثانیه رخ می‌دهد.

گربه‌ها با تقلید چهره، تعامل‌های دوستانه را آغاز می‌کنند

تدی لازبنیک، دانشمند کامپیوتر در دانشگاه آریل و یکی از نویسندگان مطالعه، می‌گوید: «تقلید معمولاً خیلی ظریف رخ می‌دهد. ممکن است شامل کمی صاف‌کردن گوش‌ها، چین کوچکی روی بینی یا اندکی بالارفتن لب بالایی باشد. اما در ۶۰ درصد موارد، وقتی این تقلیدها اتفاق می‌افتند، گربه‌ها تعاملی دوستانه را آغاز می‌کنند. تعامل می‌تواند بازی‌کردن، نظافت یکدیگر یا راه‌رفتن کنار هم باشد.»

زامانسکی می‌گوید کشف رفتار تقلید حالت‌های چهره در گربه‌ها، بدون کمک هوش مصنوعی امکان‌پذیر نبود. او توضیح می‌دهد: «تقلید حالات چهره‌ی گربه‌ها آن‌قدر ظریف است که حتی متخصصان هم نمی‌توانند آن را با چشم غیرمسلح تشخیص دهند.»

سیگنال‌های چهره برای گربه‌ها اهمیت زیادی دارند، به ویژه در زمان بازی که می‌تواند خطرناک باشد و گاهی از کنترل خارج شود. فلورکیویچ توضیح می‌دهد: «تقلید چهره به گربه‌ها کمک می‌کند تا بفهمند آیا همبازی‌شان هنوز سرگرم است یا نه. این رفتار نشان می‌دهد که پیوند اجتماعی آن‌ها همچنان برقرار و در حال پیشرفت است.»

یافته‌های پژوهشگران در مطالعه‌ی جدید، به سرپرستان گربه‌ها کمک می‌کند تا جفت‌های مناسبی برای گربه‌هایشان پیدا کنند یا زمان مناسب برای مداخله در تعاملات آن‌ها را تشخیص دهند. فرانچسکونی می‌گوید: «استفاده از هوش مصنوعی برای نظارت بر تقلید سریع حالت‌های چهره‌ی گربه‌ها، از توانایی بالایی برخوردار است. چنین ابزاری می‌تواند به درک بهتر واکنش‌ها و نیازهای گربه‌ها، جلوگیری از درگیری‌ها و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها کمک کند.»

در نهایت، پیشرفت دانش شناخت گربه‌ها می‌تواند برای گربه‌های بازیگوش و دردسرسازی مثل دارث ویدر بسیار مفید باشد. فلورکیویچ می‌گوید: «وقتی صدای فیس‌کشیدن یا ناله‌ی چارمندر را می‌شنوم، می‌دانم که اوضاع ممکن است به سرعت خراب شود. در چنین مواقعی، چارمندر را روی میز کارم می‌گذارم تا زمانی که دارث ویدر برای توجه دوباره به حالات چهره‌ی او آماده شود و با او ارتباط برقرار کند.»