هنردرمانی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

هنردرمانی به معنای استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های هنری برای درمان اختلالات روانی و بهبود سلامت روان افراد است. این روزها در سراسر دنیا از این روش برای کمک به بهبود انواع اختلالات روانی و افسردگی‌ها و اضطراب استفاده می‌شود. در ادامه‌ی مطلب درباره‌ی هنردرمانی و نحوه‌ی تأثیرگذاری آن بیشتر بخوانید. با
هنردرمانی چیست؟

شاید تا به حال درباره‌ی هنردرمانی شنیده باشید و درباره‌ی روش اجرای آن کنجکاو شده باشید. هنردرمانی یکی از روش‌های درمانی جدید برای حل مشکلات روحی و روانی است. البته جدید به این معنا نیست که به‌تازگی شناخته شده، بلکه به این معنا است که به‌تازگی جلب توجه بیشتری کرده و تحقیقات زیادی روی تأثیرگذاری آن انجام می‌شود.

هنردرمانی استفاده از جادوی هنر برای بهبود شرایط روحی و درمان برخی اختلالات روانی است. ایده‌ی اصلی این تکنیک بر این اساس شکل گرفته است که اظهار وجود خلاقانه می‌تواند باعث بهبود سلامت روان و درمان برخی مشکلات روانی شود.

بشر هزاران سال است که از هنر برای برقراری ارتباط، برای بیان ایده‌ها و احساسات خود و حتی برای درمان ناراحتی‌های روحی استفاده می‌کند. اما هنردرمانی تا دهه‌ی ۱۹۴۰ به‌عنوان یک روش رسمی برای درمان مشکلات روحی رواج نداشت.

پزشکان خاطرنشان می‌کنند افرادی که دچار بیماری‌های روحی هستند و اغلب احساسات خود را در قالب آثار هنری بیان می‌کنند، معمولا بهبودی قابل توجهی را تجربه می‌کنند که این مسأله باعث شده از هنردرمانی به طور جدی‌تر برای درمان این بیماری‌ها استفاده شود. امروزه هنر بخش مهمی از روش‌های درمانی برای مشکلات روحی است و شکل‌های گوناگونی پیدا کرده است. در ادامه با انواع روش‌های خلاقیت‌درمانی از جمله هنردرمانی آشنا می‌شوید.

انواع روش‌های خلاقیت‌درمانی

هنردرمانی تنها نمونه‌ی استفاده از هنر و خلاقیت برای درمان مشکلات روحی نیست. سایر انواع روش‌های درمانی با کمک هنر و خلاقیت در زیر آورده شده‌اند.

موسیقی‌درمانی
نویسندگی‌درمانی
درمان‌های خلاق

تکنیک‌های هنردرمانی

هنردرمانی

هدف هنردرمانی استفاده از یک فرایند خلاقانه برای کمک به افراد است تا بتوانند عواطف و احساسات خود را بیان کنند و هم‌زمان با انجام این کار، روش‌های جدیدی برای بیان عواطف و احساسات خود و مهارت‌های جدیدی برای خلق آثار هنری پیدا کنند. از خلق آثار هنری برای کمک به افراد استفاده می‌شود تا بتوانند احساسات خود را بروز دهند، آگاهی از خود پیدا کنند، استرس آن‌ها کاهش پیدا کند، اعتمادبه‌نفس پیدا کنند و روی مهارت‌های اجتماعی خود کار کنند.

تکنیک‌هایی که در هنردرمانی از آن‌ها استفاده می‌شود شامل کارهای زیر است.

کلاژ
رنگ‌آمیزی
نقاشی‌های ساده یا دودلینگ
طراحی
نقاشی با انگشت
عکاسی
مجسمه‌سازی
سفال‌گری

در جلسه‌های درمانی بعد از ساخت آثار هنری با بیمار درباره‌ی آن‌ها صحبت می‌کنند. مثلا درباره‌ی اینکه چه احساسی در موقع انجام کار داشته‌اند. افراد می‌توانند با بررسی هنر خود به دنبال موضوعات و درگیری‌هایی باشند که ممکن است بر افکار، احساسات و رفتارهای آن‌ها تأثیر بگذارد.

روان‌شناسان هم با بررسی آثار خلق‌شده توسط بیماران می‌توانند چیزهای زیادی درباره‌ی شرایط روحی بیمار کشف کنند. مثلا اینکه بیماران موقع تمرکز روی کار هنری، بیشتر درباره‌ی چه مسأله‌ای فکر می‌کنند یا اینکه در نقاشی‌های خود چه احساسی را منتقل می‌کنند. تفسیر آثار هنری، نیاز به تجربه و تخصص دارد. اما حتی بدون تفسیر، انجام هر کار هنری تا حد زیادی می‌تواند حال روحی افراد را بهبود ببخشد.
هنردرمانی چه فوایدی دارد؟

از هنردرمانی می‌توان برای درمان طیف وسیعی از اختلالات و ناراحتی‌های روانی استفاده کرد. در بسیاری از مواقع ممکن است از هنردرمانی همراه با سایر تکنیک‌های روان‌درمانی مانند گروه درمانی یا درمان شناختی-رفتاری (CBT) استفاده شود.

البته هنردرمانی، درمان قطعی بیشتر مشکلات روحی نیست. در واقع فقط روشی برای کاهش علائم است. نباید از هنردرمانی انتظار معجزه داشته باشید. اما در کاهش علائم و حتی پیشگیری از بدتر شدن شرایط بسیار مفید است.

برخی از مشکلاتی که برای درمان آن یا بهبود حال بیماران از هنردرمانی استفاده می‌شود

مشکلات مربوط به افزایش سن
اضطراب
سرطان
افسردگی
اختلالات در غذا خوردن
مشکلات عاطفی
مشکلات خانوادگی یا رابطه‌ای
مشکلات پزشکی
علائم روانی مرتبط با سایر بیماری‌ها
اختلال استرس پس از سانحه
مسائل روانی اجتماعی
استرس
اختلال مصرف مواد

مزایای هنردرمانی

هنردرمانی

بر اساس مطالعه ای که در سال ۲۰۱۶ در مجله‌ی انجمن هنردرمانی آمریکا منتشر شد، کمتر از یک ساعت فعالیت خلاقانه می‌تواند استرس شما را کاهش داده و بدون در نظر گرفتن تجربه هنری یا استعداد، بر سلامت روان شما تأثیر مثبت بگذارد. یعنی برای بهره بردن از مزایای هنردرمانی لازم نیست هنرمند واقعی باشید یا مهارت خاصی در یکی از رشته‌های هنری داشته باشید. فقط پرداختن به یک کار خلاقانه می‌تواند تا حد زیادی در بهبود حال و هوای افراد مؤثر باشد.

یک هنردرمانگر ممکن است از انواع روش‌های هنری، از جمله طراحی، نقاشی، مجسمه‌سازی و کولاژ برای بیماران مختلف از کودکان خردسال گرفته تا بزرگسالان استفاده کند.

افرادی که دچار ضربه‌ی روحی، خشونت جسمی، سوء استفاده در محیط خانه، اضطراب، افسردگی و سایر مسائل روانی هستند، می‌توانند از ابراز خلاقیت خود سود ببرند.

برخی از مشکلاتی که ممکن است برای بهبود آن‌ها از هنردرمانی استفاده شود

بزرگسالانی که استرس شدید را تجربه می‌کنند.
کودکانی که مشکلات رفتاری یا اجتماعی را در مدرسه یا خانه تجربه می‌کنند.
کودکان یا بزرگسالانی که یک رویداد آسیب‌زا را تجربه کرده‌اند.
کودکان دارای اختلال یادگیری
افرادی که با آسیب مغزی زندگی می‌کنند.
افرادی که مشکلات روانی را تجربه می‌کنند.

تأثیرگذاری هنردرمانی چقدر است؟

هنردرمانی

در حالی که تحقیقات نشان می‌دهد هنردرمانی ممکن است مفید باشد، برخی از یافته‌ها درباره‌ی اثربخشی آن ناقص هستند. مطالعاتی که در زمینه‌ی هنردرمانی انجام شده اغلب کوچک و غیرجامع هستند؛ بنابراین تحقیقات بیشتری برای بررسی نحوه‌ی تأثیرگذاری هنر‌درمانی لازم است. با وجود کم بودن تحقیقات در این زمینه، نمی‌توان تأثیر هنردرمانی در بهبود حال‌وهوای افراد را نادیده گرفت. در ادامه می‌توانید نتایج چند نمونه از تحقیقات انجام شده در زمینه‌ی هنردرمانی را بخوانید.

در مطالعات انجام شده روی بزرگسالانی که تروما را تجربه کرده‌اند، هنردرمانی باعث کاهش چشمگیر علائم تروما و کاهش سطح افسردگی شد.
یک بررسی، اثربخشی هنر‌درمانی را در بیماران تحت درمان دارویی سرطان نشان داد و ثابت کرد که هنردرمانی کمک می‌کند تا کیفیت زندگی آن‌ها بهبود پیدا کند و انواع علائم روانی کاهش یابد.
یک مطالعه نشان داد که هنردرمانی، افسردگی را کاهش داده و عزت نفس را در افراد مسن که در خانه‌های سالمندان زندگی می‌کنند افزایش می‌دهد.

نکاتی که باید درباره‌ی هنردرمانی بدانید

اگر دوست دارید هنردرمانی را امتحان کنید یا آن را به یکی از عزیزان خود پیشنهاد کنید، لازم است چند نکته را بدانید. تفکرات اشتباه یا حقایقی درباره‌ی هنردرمانی وجود دارد که در ادامه به چند نمونه اشاره می‌کنیم.
لازم نیست هنرمند باشید

برای امتحان کردن هنردرمانی لازم نیست توانایی هنری خاص یا استعداد ویژه‌ای در هنر داشته باشید. عده‌ای تصور می‌کنند هنردرمانی فقط برای کسانی است که یک کار هنری را به شکل تخصصی انجام می‌دهند. همه‌ی افراد از هر سنی که باشند، از کودک گرفته تا نوجوانان و بزرگسالان و با هر میزان استعدادی که دارند، می‌توانند از این تکنیک درمانی بهره‌مند شوند. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که فقط پرداختن به هنر می‌تواند نقش مهمی در بهبود سلامت روحی داشته باشد. لازم نیست که شاهکار هنری خلق کنید.

یک تحقیق که در سال ۲۰۱۷ انجام شده است نشان داد که نمایش آثار هنری در بیمارستان مثلا تزیین اتاق بیماران با نقاشی و آثار هنری باعث شده که بیماران در محیط بیمارستان، احساسا آرامش و امنیت کنند. هنر در خارج از محیط بیمارستان هم باعث بهبود روابط اجتماعی و رسیدگی به ثبات شخصیتی منجر می‌شود.

هنردرمانی شبیه کلاس‌های هنری نیست

جلسه‌های هنردرمانی شبیه کلاس‌های آموزشی هنر نیست. در کلاس‌های هنری، تمرکز اصلی روی یاد دادن تکنیک‌های هنری و در نهایت، خلق یک اثر هنری زیبا است. اما در جلسه‌های هنردرمانی، به بیماران و علاقه‌مندان اجازه داده می‌شود تا هر طور که راحت هستند، تجربه‌های خود را در قالب تکنیک‌های هنری بیان کنند و فقط روی عواطف و احساسات خود و بیان آن‌ها تمرکز کنند.

در واقع در جلسه‌های هنردرمانی، تمرکز افراد روی عواطف و احساسات خودشان است. از مراجعه‌کنندگان خواسته می‌شود تا عواطف درونی خود را با ساخت آثار هنری نشان دهند. این آثار لازم نیست هنرهای خیره‌کننده و ماهرانه‌ای باشند؛ فقط راهی برای بروز احساسات است که باعث تسکین یافتن افراد از مشکلات روحی می‌شود.
هنردرمانی همه‌جا قابل انجام است

برای ارائه‌ی خدمات هنردرمانی، موقعیت مکانی خاصی لازم نیست. دفترهای مشاوره، مدارس، مراکز فرهنگی و هر جایی که امکان حضور افراد وجود داشته باشد، برای برگزاری جلسه‌های هنردرمانی کافی است. علاوه بر این در مراکز زیر هم می‌توانید جلسه‌های هنردرمانی را برگزار کنید یا در آن‌ها شرکت کنید.

استودیوهای هنری
مدارس و دانشگاه‌ها
مراکز اجتماعی
مراکز اصلاحی مثل زندان‌ها
خانه‌های گروهی
سرپناه‌های افراد بی‌خانمان
بیمارستان‌ها
دفاتر درمانی خصوصی
مراکز درمانی
مرکز سلامتی
سرپناه زنان

هنر درمانی برای همه مناسب نیست

هنر درمانی برای همه مناسب نیست. در حالی که سطوح بالایی از خلاقیت یا توانایی هنری برای موفقیت در هنر درمانی ضروری نیست، بسیاری از بزرگسالانی که معتقدند خلاق یا هنرمند نیستند ممکن است نسبت به این فرآیند مقاومت کنند یا مشکوک باشند.

علاوه بر این، هنر درمانی برای همه‌ی انواع بیماری‌های روانی مؤثر شناخته نشده است. به‌عنوان مثال، یک آنالیز نشان داده است که هنر درمانی در کاهش علائم مثبت یا منفی اسکیزوفرنی مؤثر نیست.
چطور هنردرمانی را شروع کنیم؟

هنردرمانی

اگر فکر می‌کنید که خودتان یا عزیزانتان ممکن است بتوانند از فواید هنردرمانی بهره‌مند شوند، لازم است نکات زیر را در نظر بگیرید.
دنبال یک متخصص آموزش‌دیده بگردید

هنردرمانگران حرفه‌ای باید حداقل مدرک کارشناسی در روان‌درمانی و همین‌طور اعتبارنامه‌ها و مدارک مربوط به هنردرمانی داشته باشند. برای پیدا کردن متخصص آموزش‌دیده وقت بگذارید. چون حضور در جلساتی که افراد غیرمتخصص برگزار می‌کنند، ممکن است آن طور که انتظار دارید، نتیجه ندهد.
ممکن است هزینه زیادی داشته باشد

هزینه‌های هنردرمانی معمولا در پوشش بیمه‌ها نیستند. البته اگر زیر نظر متخصص روان‌پزشکی یا روانشناسی باشید ممکن است بتوانید بیمه‌ای پیدا کنید که این خدمات را پوشش دهد. در مجموع ممکن است مجبور شوید هزینه‌ی زیادی بابت هنردرمانی بپردازید. اما اگر توانایی پرداخت آن را دارید، بدون شک ارزش هزینه کردن دارد. حتی اگر آن طور که دوست ندارید جواب ندهد، مدتی را با یک تفریح و سرگرمی خلاقانه گذرانده‌اید که بدون شک باعث بهتر شدن روحیه‌ی شما خواهد شد.
درباره‌ی تخصص مشاور و درمانگر خود سؤال کنید

ممکن است همه‌ی روان‌درمانگران، در درمان همه‌ی مشکلات روانی تخصص نداشته باشند. برخی از متخصصان فقط در زمینه‌ی درمان بیمارانی که دچار تروما شده‌اند، تخصص دارند. برخی دیگر ممکن است متخصص درمان اختلالات خواب یا افسردگی باشند. در قدم اول سعی کنید بهترین متخصص را برای درمان خود پیدا کنید.
درباره‌ی جلسه‌های خود اطلاعات کسب کنید

معمولا در جلسه‌ی اول، درمانگر شما اطلاعات کافی درباره‌ی شرایط روانی فعلی شما کسب می‌کند و با توجه به مشکلاتی که دارید، درمان مناسب را توصیه می‌کند. در این جلسه که در واقع یک جلسه‌ی مشاوره است، درمانگر با مشکلات شما آشنا می‌شود و شما هم با روند درمان آشنایی پیدا می‌کنید. در جلسه‌ی اول اهدافی که از این جلسه‌ی درمانی دارید مطرح کنید و درمانگر هم آنچه باید انتظار داشته باشید، برای شما تشریح می‌کند. همچنین مشخص می‌کند که از چه تکنیکی برای درمان استفاده می‌کند.
آماده‌ی پاسخ دادن به سوال باشید

در طی روند درمان، درمانگر از شما درباره‌ی کاری که انجام می‌دهید سؤال می‌کنید. خودتان را آماده کنید تا درباره‌ی اثر هنری‌اتان حرف بزنید. ممکن است از شما بپرسند که موقع انجام هر کار و کشیدن هر قسمت از یک نقاشی، چه احساسی داشته‌اید یا چه عاملی باعث شده چنین طرح یا رنگی را انتخاب کنید. یا اینکه ممکن است از شما بپرسند موقع کشیدن هر طرح به چه چیزی فکر می‌کردید. آیا در پایان جلسه، در حال‌وهوای خود تغییری احساس کرده‌اید یا نه؟ آیا این کار هنری، خاطره‌ای را برای شما زنده کرده است یا نه؟
جمع‌بندی

هنردرمانی یکی از روش‌های مفید برای کاهش مشکلات روحی و روانی در افراد است. بشر از هزاران سال پیش برای بیان احساسات خود از هنر استفاده کرده است اما فقط در چند دهه‌ی اخیر است که از هنر به‌عنوان یک روش درمانی برای حل مشکلات روحی بهره می‌برد.

با کمک هنردرمانی بدون اینکه نیاز باشد تا تخصص و مهارت خاصی در یکی از رشته‌های هنری داشته باشید، می‌توانید کمی از مشکلات روانی خود را کاهش دهید. برای این منظور باید به درمانگر متخصص مراجعه کنید و درمان‌های لازم را با توجه به نیازتان دریافت کنید.