همه‌ی آنچه که باید از اختلال اسکیزوفرنی بدانید

ذهن انسان، به عنوان پیچیده‌ترین و در عین حال شکننده‌ترین پدیده‌ی هستی، گاهی در هزارتوی خود گم می‌شود و واقعیت را به شکلی متفاوت می‌بیند. اسکیزوفرنی یکی از همین گمگشتگی‌های ذهن است؛ اختلالی که مرزهای خیال و واقعیت را محو و فرد را در جهانی از توهمات و هذیان‌ها غرق می‌کند. این بیماری نه تنها فرد مبتلا را به چالش می‌کشد، بلکه اطرافیان او را هم درگیر می‌کند و نیازمند درک، حمایت و درمان صحیح است.

آنچه می‌خوانید:

اسکیزوفرنی چیست؟
علائم اسکیزوفرنی
علت بروز اسکیزوفرنی
عوامل خطرزا در اسکیزوفرنی
عوارض اسکیزوفرنی
تشخیص و آزمایش اسکیزوفرنی
روش های درمان اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی در دوران کودکی
اسکیزوفرنی در مقابل روان‌پریشی
اسکیزوفرنی در مقابل اختلال دوقطبی
پیش‌آگهی اسکیزوفرنی
خلاصه‌ای از آمار جهانی اسکیزوفرنی
راه‌های پیشگیری از اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی چیست؟

اسکیزوفرنی یک اختلال روان‌پزشکی مزمن است. علت دقیق اسکیزوفرنی هنوز ناشناخته است، اما محققان بر این باورند که ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، ژنتیکی و محیطی می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد. افراد مبتلا به این اختلال دچار تحریف واقعیت می‌شوند که اغلب به شکل توهم یا هذیان بروز می‌کند. اگرچه تخمین دقیق دشوار است اما اینطور به نظر می‌رسد که اسکیزوفرنی کمتر از ۱ درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

تصورات غلط درباره‌ی این اختلال موضوعی رایج است. مثلا بعضی از افراد تصور می‌کنند اسکیزوفرنی باعث بروز «شخصیت چندگانه» می‌شود. در واقع اسکیزوفرنی و شخصیت چندگانه (که به درستی اختلال تجزیه هویت نامیده می‌شود) دو اختلال متفاوت هستند.

اسکیزوفرنی می‌تواند در خانم‌ها و آقایان و در هر سنی رخ دهد. آقایان اغلب در اواخر نوجوانی یا اوایل دهه‌ی ۲۰ علائم را نشان می‌دهند. خانم‌ها هم معمولا در اواخر دهه‌ی ۲۰ و اوایل دهه‌ی ۳۰ اولین علائم را بروز می‌دهند.

علائم اسکیزوفرنی

علائم اسکیزوفرنی به چند دسته تقسیم می‌شود و در این بخش قرار است با آن‌ها آشنا شوید.

علائم اولیه

علائم این اختلال معمولا در دوران نوجوانی و اوایل دهه‌ی ۲۰ ظاهر می‌شود. در این سنین ممکن است اولین علائم نادیده گرفته شوند، چون شبیه به بعضی از رفتارهای معمول نوجوانان و جوانان هستند.

علائم اولیه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

منزوی شدن از دوستان و خانواده
تغییر دوستان یا گروه‌های اجتماعی
تغییر در تمرکز و توجه
مشکلات خواب
تحریک‌پذیری و آشفتگی
مشکلات درسی یا عملکرد ضعیف تحصیلی
اضطراب
سوءظن مبهم
افکار عجیب و غریب
احساس متفاوت بودن از دیگران

وقتی صحبت از علائم پیشرفته‌تر می‌شود، این علائم به سه دسته‌ی مجزا تقسیم می‌شوند: علائم مثبت، علائم منفی و علائم بی‌نظمی.

اصطلاحات «مثبت» و «منفی» در اینجا معانی متفاوتی دارند:

علائم «مثبت» به معنای اضافه شدن افکار یا اعمال به تجربه‌ی معمول فرد است.
علائم«منفی» به معنای فقدان رفتارهای معمول است.

علائم مثبت

علائم «مثبت» اسکیزوفرنی در افراد بدون اسکیزوفرنی یا سایر انواع بیماری‌های روانی شدید، معمول نیست. این رفتارها عبارتند از:

توهم (Hallucinations): توهمات تجربیاتی هستند که واقعی به نظر می‌رسند اما توسط ذهن شما ایجاد می‌شوند. این موارد شامل دیدن چیزها، شنیدن صداها یا بوییدن چیزهایی است که دیگران در اطراف شما تجربه نمی‌کنند.
هذیان (Delusions): هذیان زمانی رخ می‌دهد که شما چیزی را علی‌رغم شواهد یا حقایق خلاف آن باور دارید.
پارانویا (Paranoia): پارانویا زمانی است که فرد به طور غیرعادی به دیگران بی‌اعتماد است یا به شدت معتقد است که تحت تعقیب یا آزار و اذیت قرار دارد.

علائم منفی

علائم منفی اسکیزوفرنی احساسات، رفتارها و توانایی‌های معمول فرد را مختل می‌کند. این علائم عبارتند از:

کاهش صحبت کردن
پاسخ‌های عاطفی عجیب به موقعیت‌ها
فقدان احساسات یا ابراز آن‌ها
از دست دادن علاقه یا هیجان برای زندگی
انزوای اجتماعی
مشکل در تجربه‌ی لذت
مشکل در شروع یا پیگیری برنامه‌ها
مشکل در انجام فعالیت‌های روزمره‌ی عادی

علائم شناختی

این علائم به این دلیل با نام «شناختی» شهرت دارند که نشان می‌دهند فرد در عملکردهای شناختی یا ذهنی خاص دچار مشکل است. علائم شناختی عبارتند از:

تفکر یا گفتار بی‌نظم، مثل زمانی که فرد هنگام صحبت کردن به سرعت موضوعات را تغییر می‌دهد یا از کلمات یا عبارات ساختگی استفاده می‌کند.

فراموشی
تفکر بی‌نظم، مثل مشکل در تمرکز یا توجه
عملکرد اجرایی ضعیف یا درک اطلاعات و استفاده از آن برای تصمیم‌گیری
مشکلات متهدد در یادگیری اطلاعات و استفاده از آن

علائم اسکیزوفرنی می‌تواند از نظر شدت و نوع متفاوت باشد و در صورت تجربه‌ی استرس زیاد، مصرف مواد مخدر یا عدم مصرف صحیح داروهای تجویز شده، می‌تواند تشدید شود.

اختلال استرس پس از سانحه در کودکان: تاثیر تجربه بر تروما

علت بروز اسکیزوفرنی

علت دقیق بروز اسکیزوفرنی ناشناخته است. محققان معتقدند عوامل متعددی می‌توانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند، عواملی مثل:

عوامل بیولوژیکی: اختلال در عملکرد مغز و انتقال‌دهنده‌های عصبی.
عوامل ژنتیکی: سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به اسکیزوفرنی ریسک ابتلا را افزایش می‌دهد.
عوامل محیطی: مثل قرار گرفتن در معرض سموم، ویروس‌ها یا سوءتغذیه قبل از تولد یا در دوران نوزادی.

تحقیقات نشان می‌دهد که آزمایش‌های تصویربرداری انجام شده روی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی تا حدودی ناهنجاری‌هایی را در ساختارهای خاص مغز نشان دهد. البته تحقیقات همچنان در این زمینه همچنان ادامه دارد هنوز نتیجه‌ی قطعی مشخص نشده است.

عوامل خطرزا در اسکیزوفرنی

اگرچه هنوز مشخص نیست چه چیزی باعث بروز اسکیزوفرنی می‌شود، محققان معتقدند ژنتیک می‌تواند نقش مهمی داشته باشد. افرادی که سابقه‌ی خانوادگی اسکیزوفرنی دارند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این اختلال قرار دارند. سایر عوامل خطر برای اسکیزوفرنی عبارتند از:

قرار گرفتن در معرض سموم، ویروس یا سوءتغذیه قبل از تولد یا در دوران نوزادی
مصرف داروهای تغییر دهنده‌ی ذهن
زندگی در شرایط بسیار استرس‌زا

عوارض اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی یک بیماری روانی جدی است که نباید نادیده گرفته شود یا بدون درمان رها شود. این بیماری عوارض جدی دارد که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توانید در لیست زیر بخوانید:

خودآزاری یا خودکشی
اضطراب
فوبیا
افسردگی
مصرف الکل یا مواد مخدر
مشکلات متعدد با خانواده

اسکیزوفرنی همچنین می‌تواند کار کردن یا تحصیل را دشوار کند. اگر نتوانید کار کنید یا از نظر مالی از خود حمایت کنید، خطر فقر و بی‌خانمانی هم برای شما بیشتر می‌شود.

تشخیص و آزمایش اسکیزوفرنی

هیچ آزمایش مشخصی برای تشخیص اسکیزوفرنی وجود ندارد و فقط یک معاینه‌ی کامل روانپزشکی می‌تواند به پزشک در تشخیص کمک کند. برای بررسی و تشخصی حتما باید به یک روانپزشک یا متخصص سلامت روان مراجعه کنید. در جلسه‌ی ملاقات، انتظار داشته باشید که به سوالاتی در مورد موارد زیر پاسخ دهید:

سابقه‌ی پزشکی خودتان
سلامت روان
سابقه پزشکی خانواده
پزشک شما ممکن است موارد زیر را انجام دهد:
معاینه فیزیکی
آزمایش خون
آزمایش‌های تصویربرداری از جمله تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا سی تی اسکن (CT)

فراموش نکنید که حتی اگر علاسمی مشابه علائم اسکیزوفرنی داشته باشید، گاهی اوقات ممکن است دلایل دیگری برای آن وجود داشته باشد. دلایلی مثل:

مصرف مواد
مصرف داروهای خاص
سایر بیماری‌های روانی

اگر حداقل دو علامت از سه علامت زیر را را به مدت یک ماه داشته باشید، پزشک ممکن است اسکیزوفرنی را تشخیص دهد:

توهم
هذیان
گفتار بی‌نظم

روش های درمان اسکیزوفرنی

هیچ درمانی برای اسکیزوفرنی وجود ندارد و درمان‌های فعلی بر مدیریت یا کاهش شدت علائم متمرکز هستند. برای شروع درمان رعایت این نکته مهم است که از یک روانپزشک یا متخصص سلامت روان، که تجربه‌ی درمان افراد مبتلا به این اختلال را دارد، کمک بگیرید. همچنین می‌توانید با یک مددکار اجتماعی هم مشورت کنید و از او هم کمک بخواهید.

در ادامه درمان‌هایی که در حال حاضر برای مدیریت این اختلال به کار می‌روند را بررسی می‌کنیم.
دارو درمانی

داروهای ضد روان‌پریشی رایج‌ترین درمان برای اسکیزوفرنی هستند. داروهای می‌توانند به مدیریت توهم و هذیان کمک کنند.
مداخله‌ی روانی-اجتماعی

یکی دیگر از گزینه‌های درمانی برای اسکیزوفرنی، مداخله‌ی روانی-اجتماعی است و شامل درمان فردی برای کمک به شما در کنار آمدن با استرس و بیماری‌تان است. آموزش اجتماعی هم می‌تواند مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی شما را بهبود بخشد.
توانبخشی حرفه‌ای

توانبخشی حرفه‌ای می‌تواند مهارت‌های لازم برای بازگشت به کار را در اختیار شما قرار دهد. استفاده این روش حفظ یک شغل منظم را آسان‌تر می‌کند.

حمایت و آموزش خانواده

اگر شما یا کسی که به او اهمیت می‌دهید مبتلا به این اختلال تشخیص داده شده‌اید، حمایت خانواده و دوستان می‌تواند به کاهش استرس و ایجاد احساس مشارکت کمک کند. برنامه‌های آموزشی متنوعی برای اعضای خانواده وجود دارد که می‌تواند به همه در تشخیص علائم و ارائه‌ی حمایت‌های لازم کمک کند.

اسکیزوفرنی در دوران کودکی

تشخیص اسکیزوفرنی در افراد نوجوان و اوایل دهه‌ی ۲۰ رایج است اما می‌تواند زودتر هم شروع شود. وقتی علائم قبل از ۱۳ سالگی رخ می‌دهد، این بیماری گاهی اسکیزوفرنی با شروع زودرس و گاهی اسکیزوفرنی دوران کودکی نامیده می‌شود. تشخیص این بیماری دشوار است. تغییر رفتار با رشد کودکان و نوجوانان اتفاق غیرمعمولی نیست اما بعضی از رایج‌ترین علائم این اختلال روانی، که در سایر شرایط هم ظاهر می‌شوند، شامل موارد ذکر شده در لیست زیر می‌شود:

افسردگی
اختلال دوقطبی
اختلالات توجه

در کنار علائم رایج و اولیه در کودکان، دیگر علائم این اختلال دوران کودکی هم عبارتند از:

ترس یا اضطراب غیرمعمول (پارانویا)
مشکلات خواب
نوسانات خلقی
شنیدن صداها یا دیدن چیزها (توهم)
کاهش توجه به مراقبت از خود
تغییرات ناگهانی در رفتار
افت عملکرد تحصیلی
باورها یا فکرهای عجیب

البته فراموش نکنید که بعضی از این رفتارها به طور معمول و عادی در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد و باید آن را از علائم یک بیماری جدی سلامت روان جدا کنید. با این حال، اگر نگران هستید که فرزندتان رفتارهای جدید و نگران‌کننده‌ای از خود نشان می‌دهد، باید در اسرع وقت با یک متخصص سلامت روان صحبت کنید. مهم نیست مشکل چیست، یک متخصص می‌تواند از شما برای گرفتن بهترین تصمیم برای خانواده‌تان پشتیبانی کند.

اسکیزوفرنی در مقابل روان‌پریشی

اسکیزوفرنی و روان‌پریشی ممکن است با یکدیگر اشتباه گرفته شوند، اما به هیچ وجه یکسان نیستند. یکی بیماری روانی است و دیگری شامل یک علامت یا گروهی از علائم می شود. روان‌پریشی یکی از عناصر یا علائم چندین اختلال روانی، از جمله اسکیزوفرنی است و می‌تواند در افرادی که هیچ علامت دیگری از مشکلات سلامت روان ندارند هم رخ دهد.

اگرچه روان‌پریشی می‌تواند در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی رخ دهد، اما همه‌ی افراد مبتلا به این اختلال، روان‌پریشی را تجربه نمی‌کنند. اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائم روان‌پریشی را تجربه می‌کنید، لازم است فوراً به دنبال درمان باشید.
اسکیزوفرنی در مقابل اختلال دوقطبی

اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی هر دو بیماری‌های مزمن سلامت روان هستند و ممکن است بعضی از ویژگی‌هایشان مشترک باشند، اما تفاوت‌های بارزی هم بین این دو وجود دارد. اختلال دوقطبی باعث تغییرات شدید در خلق و خو می‌شود و بین شیدایی و افسردگی تغییر می‌کند. ممکن است فرد مبتلا به دوقطبی در طول این دوره‌ها، به ویژه در یک دوره‌ی شیدایی، توهم یا هذیان را هم تجربه کند. تجربه‌ی روان‌پریشی همراه با تغییرات خلقی ممکن است انجام کارهای روزمره را دشوارتر کند.

به همین ترتیب، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی هم ممکن است توهم یا هذیان را تجربه کنند، اما احتمال زیادی وجود دارد که تفکر و گفتار بی‌نظم را هم در کنار آن داشته باشند. برخلاف فرد مبتلا به اختلال دوقطبی در فاز شیدایی، علائم روان‌پریشی با شیدایی همراه نیست.

هیچ آزمایش پزشکی نمی‌تواند مشخص کند که شما کدام بیماری را دارید. درعوض، ممکن است پزشک شما را به یک متخصص سلامت روان ارجاع دهد تا یک ارزیابی جامع روانپزشکی روی شما انجام داده،بعضی آزمایش‌ها را برای رد علل احتمالی پزشکی تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها می‌توانند شامل آزمایش خون، آزمایش‌های تصویربرداری و آزمایش‌های غربالگری مواد مخدر باشند.

پیش‌آگهی اسکیزوفرنی

در حالی که تشخیص اسکیزوفرنی می‌تواند به دلیل بیماری‌های همراه و خطر خودکشی، خطر مرگ و میر را افزایش دهد، درمان مناسب می‌تواند به فرد کمک کند زندگی پربار و شادی داشته باشد.

مثل بسیاری از بیماری‌های مزمن، پیش‌آگهی به عوامل شخصی زیادی بستگی دارد؛ از جمله اینکه تشخیص چقدر زود انجام شده است، فرد چقدر قادر و مایل به پیروی از یک برنامه‌ی درمانی است و سیستم حمایتی که دارد چگونه است.
راه‌های پیشگیری از خودکشی

با ۱۱۵ تماس بگیرید.
تا رسیدن کمک در کنار فرد بمانید.
هرگونه اسلحه، چاقو، دارو یا چیزهای دیگری را که ممکن است باعث آسیب شود را از دسترس فرد دور کنید.
گوش دهید، اما قضاوت نکنید، بحث نکنید، تهدید نکنید یا فریاد نزنید.
اگر شما یا کسی که می‌شناسید به خودکشی فکر می‌کنید، با مرکز مشاوره‌ی تلفنی بهزیستی (۱۴۸۰) تماس بگیرید.

خلاصه‌ای از آمار جهانی اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی معمولا در اواخر نوجوانی تا اوایل ۳۰ سالگی تشخیص داده می‌شود.
علائم در آقایان زودتر از خانم‌ها بروز می‌کند و معمولا در اوایل ۲۰ سالگی قابل تشخیص است.
خانم‌ها دیرتر علائم را از خود بروز می‌دهند و از اوایل ۲۰ تا اوایل ۳۰ سالگی امکان تشخیص وجود دارد.
این اختلال در آقایان بیشتر از خانم‌ها است.
تحقیقات نشان می‌دهد که اسکیزوفرنی در کمتر از ۱ درصد از افراد رخ می‌دهد و بیش از ۲۱ میلیون نفر در سراسر جهان به آن مبتلا هستند.
در سراسر جهان، اسکیزوفرنی یکی از ۱۵ اختلال با شدت ناتوان‌کنندگی بالا است.
تقریبا نیمی از افراد مبتلا به این اختلال، مشکلات سلامت روان دیگری هم دارند.

راه‌های پیشگیری از اسکیزوفرنی

هیچ راه واقعی برای پیشگیری از اسکیزوفرنی وجود ندارد. با این حال، شناسایی افرادی که در معرض خطر هستند و چگونگی جلوگیری از بروز این اختلال در افراد در معرض خطر، در سال‌های اخیر مورد توجه محققان بوده است. علائم اسکیزوفرنی می‌تواند برای مدتی از بین برود و سپس دوباره برگردد، اما این امکان وجود دارد که فرد بتواند از یک زندگی سالم و بدون علامت لذت ببرد. همچنین پیروی از توصیه‌های پزشک پیش‌آگهی شما را بهبود می‌بخشد.

طبق گفته کالج روانپزشکان، از هر ۵ نفر مبتلا به اسکیزوفرنی، ۳ نفر با درمان بهبود می‌یابند. برای رسیدن به بهبودی، رعایت موارد زیر مهم است:

در مورد وضعیت خود بیاموزید.
عوامل خطر را درک کنید.
از طرح درمان پزشک خود پیروی کنید.

کلام آخر

اسکیزوفرنی، سفری پیچیده و دشوار در هزارتوی ذهن است که فرد مبتلا و اطرافیانش را با چالش‌های فراوانی روبه‌رو می‌کند. از توهمات و هذیان‌ها گرفته تا تفکر و گفتار بی‌نظم، این بیماری زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار داده و نیازمند توجه، درمان و مراقبت ویژه است. در این مطلب سعی کردیم تا با زبانی ساده و قابل فهم، پرده از ابهامات پیرامون این اختلال برداریم. به اختصار به مقایسه‌ی آن با روان‌پریشی و اختلال دوقطبی پرداختیم و تاکید کردیم که تشخیص صحیح این اختلال تنها توسط متخصص سلامت روان امکان‌پذیر است.

همچنین یادآور شدیم که اگرچه این اختلال بیماری مزمنی است، اما با درمان مناسب و حمایت خانواده و جامعه، می‌توان به زندگی پربار و شاد دست یافت. در پایان هم بر اهمیت آگاهی‌بخشی، کاهش انگ اجتماعی و حمایت از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی تاکید کردیم. امیدواریم این مطلب بتواند گامی موثر در جهت افزایش درک و همدلی با این گروه از جامعه بردارد. به یاد داشته باشیم که سلامت روان به اندازه‌ی سلامت جسم اهمیت دارد و با همدلی و حمایت می‌توانیم به ساخت جهانی سالم‌تر و انسانی‌تر کمک کنیم.