هشدار دانشمندان: کلان‌خشکسالی‌ها در سرتاسر جهان رو به افزایش هستند
هشدار دانشمندان: کلان‌خشکسالی‌ها در سرتاسر جهان رو به افزایش هستند
خشکسالی‌های شدید و افزایش دما، کشورهای بسیاری ازجمله ایران را با بحران آب و فاجعه‌های طبیعی مواجه کرده است. اما مدیریت منابع آبی، راه‌حلی ضروری است.
متخصصان در مطالعه‌ای جدید هشدار می‌دهند که کلان‌خشکسالی‌های شدید و همچنین دوره‌های به‌مراتب داغ‌تر و خشک‌تر در سرتاسر جهان رو به افزایش هستند. «کلان‌خشکسالی» به دوره‌ی خشکسالی بسیار طولانی‌مدت و شدیدی گفته می‌شود که ممکن است برای سال‌ها یا حتی دهه‌ها ادامه پیدا کند.
کلان‌خشکسالی باعث کاهش شدید بارش و منابع آبی در مناطق وسیعی از زمین می‌شود و در نتیجه، اثرات بسیاری بر کشاورزی، منابع طبیعی و حتی جوامع انسانی دارد. در چنین شرایطی، کمبود آب به بحران‌های شدیدتری همچون کاهش تولیدات کشاورزی، افزایش آتش‌سوزی‌ها و تهدید امنیت غذای جهان منجر می‌شود.
کلان‌خشکسالی‌ها تأثیرات عمده‌ای بر محیط زیست و زندگی انسان‌ها دارند
زمین در ۳۰ سال گذشته، شاهد افزایش چشمگیر تعداد و شدت دوره‌های کلان‌خشکسالی طولانی‌مدت و سخت بوده است. کلان‌خشکسالی‌ها که ممکن است تا چندین سال ادامه داشته باشند، آثار عمده‌ای روی محیط‌زیست و زندگی انسان‌ها دارند. پژوهشگران در گزارش خود که در نشریه ساینس منتشر شده است، به این نکته اشاره کرده‌اند که کمبود طولانی‌مدت بارش‌ها فقط به کاهش منابع آب آشامیدنی منجر نمی‌شود؛ بلکه می‌تواند بحران‌های عظیم در کشاورزی، افزایش ناامنی منابع غذایی، مرگ درختان و حتی وقوع آتش‌سوزی‌های وسیع جنگلی را در پی داشته باشد.
به‌گزارش ساینس‌نیوز، لیانگ‌ژی چن، جغرافیدان طبیعی از مؤسسه‌ی فدرال تحقیقات جنگل، برف و چشم‌انداز سوئیس در بیرمنس‌دورف و همکارانش در مطالعه‌ی جدید به تحلیل تأثیر کلان‌خشکسالی‌ها در سطح جهانی از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۸ پرداخته‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که هر سال به‌طور متوسط، دوره‌های چندساله‌ی کلان‌خشکسالی حدود پنج میلیون هکتار از زمین‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند. پژوهشگران توضیح می‌دهند که هدف اصلی آن‌ها از پژوهش فقط بررسی ابعاد کلان‌خشکسالی‌ها نبوده است، بلکه به‌دنبال درک دقیق‌تری از آثار طولانی‌مدت کلان‌خشکسالی‌ها بر زیست‌بوم‌ها و جوامع انسانی بوده‌اند.
پژوهشگران برای رسیدن به هدف مطالعه، از داده‌های مربوط به بارش‌ها و تبخیر و تعرق (انتقال آب از خاک و گیاهان به جو) استفاده کرده تا کلان‌خشکسالی‌ها را شناسایی و بررسی و همچنین، رویدادها را بر اساس شدت دسته‌بندی کنند. علاوه‌بر این، با کمک داده‌های ماهواره‌ای، تغییرات سبزینگی در مناطق مختلف را در طول کلان‌خشکسالی‌ها تحلیل کردند تا دریابند که این دوره‌ها چه تأثیری بر پوشش گیاهی دارند.
مکان
مدت زمان
۱. جنوب غربی آمریکای شمالی
۲۰۰۸ تا ۲۰۱۸
۲. ساحل صحرا (منظقه‌ی میانی صحرای بزرگ آفریقا و ساوانای سودان)
۱۹۸۱ تا ۱۹۸۷
۳. آسیای مرکزی
۱۹۹۸ تا ۲۰۰۵
۴. حوضه کنگو
۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸
۵. آفریقای جنوب صحرا
۱۹۹۲ تا ۱۹۹۶
۶. روسیه
۱۹۸۷ تا ۱۹۹۱
۷. جنوب غربی آمازون
۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸
۸. روسیه
۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲
۹. برزیل شرقی
۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷
۱۰. ایالات متحده مرکزی
۱۹۸۷ تا ۱۹۹۰
بزرگ‌ترین کلان‌خشکسالی‌ها از سال ۱۹۸۰ تا سال ۲۰۱۸.
پژوهشگران نتیجه گرفتند که تقریباً تمامی قاره‌های زمین، دوره‌های کلان‌خشکسالی شدیدی را تجربه کرده‌اند. بدترین کلان‌خشکسالی‌ها مربوط به جنوب غربی آمریکای شمالی بود که از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴، دچار شدت بیشتری شد. این کلان‌خشکسالی که شدیدترین دوره در ۱۲۰۰ سال گذشته‌ی منطقه بود، همچنان تأثیرات خود را در کالیفرنیا نشان می‌دهد. آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای که در این ایالت به وقوع پیوسته، به‌ویژه آتش‌سوزی‌های نامعمول لس‌آنجلس در ژانویه سال ۲۰۲۵، از پیامدهای زیست‌محیطی همین کلان‌خشکسالی‌ها هستند.
تجزیه‌وتحلیل سبزینگی نیز نشان می‌دهد که در سطح جهانی، مراتع به‌عنوان زیست‌بوم‌هایی شناخته شده‌اند که بیشترین آسیب را از کلان‌خشکسالی‌ها دیده‌اند. با این وجود، نکته‌ی جالب این است که این نوع زیست‌بوم‌ها نسبت به دیگر انواع پوشش گیاهی، مانند جنگل‌های استوایی و معتدل، مقاومت بیشتری از خود نشان داده و معمولاً سریع‌تر از سایر زیست‌بوم‌ها به شرایط عادی بازمی‌گردند.
همچنین، جنگل‌های شمالی (تایگا) که با خشکسالی‌های متناوب مواجه می‌شوند، همچنان به‌طور کلی در حال سبزترشدن هستند، زیرا دوره‌های رشد این جنگل‌ها به دلیل گرمایش زمین طولانی‌تر شده است.
در ایران نیز دوره‌های کلان‌خشکسالی به‌شدت بر منابع آبی، کشاورزی و زیست‌بوم‌های طبیعی تأثیر گذاشته‌اند. بحران به‌طور ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران، مانند نواحی مرکزی و جنوبی (به‌جز ساحل خلیج فارس)، شدت بیشتری پیدا کرده است. پژوهشگران ایرانی در مطالعات خود نتیجه گرفته‌اند که کشور اکنون با بحران آب مواجه است و خشکسالی‌های طولانی‌مدت، به‌ویژه در استان‌های خشک‌تر، به‌طور مستقیم بر میزان تولید کشاورزی و تأمین منابع آبی تأثیر گذاشته است.
ایران ممکن است با بحران‌های جدی‌تری در حوزه آب، کشاورزی و امنیت غذایی روبه‌رو شود
در مناطق خشک ایران، مراتع و جنگل‌ها بیشترین آسیب را از خشکسالی‌ها دیده‌اند. این امر موجب کاهش پوشش گیاهی و کاهش تنوع زیستی در این مناطق شده است. علاوه‌بر این، افزایش دما و طولانی‌ترشدن فصل‌های گرم سال در ایران باعث شده که بسیاری از جنگل‌ها و مراتع مقاوم نتوانند به‌سرعت خود را بازسازی کنند. از سوی دیگر، آتش‌سوزی‌های جنگلی که در مناطق مختلف ایران، به‌ویژه در استان‌های غربی رخ داده‌اند، در ارتباط مستقیم با خشکسالی‌های شدید و افزایش دما هستند. این آتش‌سوزی‌ها علاوه بر تخریب منابع طبیعی، به‌طور جدی بر زندگی مردم و کشاورزی محلی نیز تأثیر می‌گذارند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که اگر روند تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های شدید ادامه یابد، ایران ممکن است با بحران‌های جدی‌تری در حوزه‌ی آب، کشاورزی و امنیت غذایی روبه‌رو شود. این وضعیت می‌تواند فشار بیشتری به زیست‌بوم‌های مقاوم وارد کند و باعث شود که حتی مناطق مقاوم‌تر نیز نتوانند به شرایط پیشین خود بازگردند. پژوهشگران می‌گویند برای مقابله با این چالش‌ها، ایران به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و راه‌حل‌های عملی برای مدیریت منابع آبی و حفاظت از محیط‌زیست نیاز دارد.
با این وجود، چنین وضعیتی ممکن است در آینده سرتاسر کره زمین را دستخوش تغییر کند. پژوهشگران هشدار داده‌اند که افزایش شدت و فراوانی کلان‌خشکسالی‌ها در زمین ممکن است حتی مقاوم‌ترین زیست‌بوم‌ها را از مرزهای تحمل فراتر برده و آن‌ها را به شرایطی برساند که دیگر نتوانند به‌راحتی به حالت اولیه‌ی خود بازگردند.
