نرخ ارز عبارت است از مقداری از واحد پولی ملی که برای بدست آوردن واحد پول کشور دیگر باید پرداخت شود. به پول‌های خارجی ارز گفته می‌شود، به گفته دیگر به واحدهای پولی که در کشورهای دیگر جز کشور اصلی داد و ستد شود به صورت کلی ارز گفته می‌شود.

در بازار ایران با ۸ نوع نرخ ارز مواجه خواهیم شد. این موارد عبارتند از :

نرخ ارز آزاد :

مقصود نرخ خرید و فروش ارز در بازار غیررسمی و غیردولتی است. از آنجایی که اغلب مبادلات عموم در این بازار به انجام می رسد و دسترسی به آن برای همگان امکان پذیر است این نرخ از بیشترین وجاهت و مقبولیت عمومی برخوردار است و محاسبات و مبادلات عمدتا بر مبنای آن صورت می پذیرد.

نرخ ارز دولتی :

منظور از نرخ ارز دولتی نرخ های اعلام شده مرکز مبادلات ارزی است که روزانه یک نوبت اعلام و عموما به عنوان نرخ دولتی یا رسمی ارز تلقی می گردد. مرکز مبادلات ارزی تحت نظارت بانک مرکزی و به منظور ساماندهی عرضه و تقاضای ارزها در شبکه بین بانکی کشور ایجاد شده است. این ارز به ۲۵ قلم کالاهای اساسی نظیر برنج، گندم، گوشت و مرغ تعلق می‌گیرد. این نرخ توسط بانک مرکزی تعیین و به ندرت دچار تغییر می گردد چنانکه از ابتدای سال ۱۳۹۷ تاکنون و پس از اعلام رقم ۴۲۰۰ تومان، ثابت مانده است. قیمت دلار دولتی عموما با نرخ دلار آزاد، فاصله زیادی دارد.

نرخ ارز سنا :

منظور از نرخ ارز سنا، نرخ های محاسبه و اعلامی در سامانه سنا است. این نرخ ها میانگین یا متوسط نرخ خرید و فروش ارز، بر مبنای معاملات ثبت شده در این سامانه توسط صرافی های مجاز کل کشور است. سامانه سنا زیرنظر بانک مرکزی قرار دارد.

نرخ ارز نیما :

نیما در واقع مخفف عبارت «نظام یکپارچه‌ی معاملات ارزی» محسوب می‌شود و مقصود از نرخ ارز در سامانه نیما یا نرخ های نیمایی، قیمت مبادله ارز در این سامانه است. سامانه نیما با هدف تسهیل تأمین ارز و ایجاد فضای امن برای خریداران و فروشندگان ارز راه‌اندازی شده است. سامانه‌ی یادشده بدین منظور طراحی شده تا متقاضیان خرید ارز بتوانند درخواست خود را در یک بستر یکپارچه در اختیار فروشندگان ارز قرار دهند و فروشنده‌ای که تمایل به ارائه‌ی خدمات دارد بتواند در بستری رقابتی، پیشنهاد خریدار ارز را پاسخ دهد. سامانه‌ی نیما در واقع بستری آنلاین برای خرید و فروش ارز است که توسط بانک مرکزی راه اندازی شده و مدیریت می شود.

نرخ حواله ارزی :

حواله نوعی دستور پرداخت است که به موجب آن، یک بانک، صرافی یا مؤسسه مالی به تقاضای مشتری خود، به یکی از موسسات همکار(کارگزار) خود در خارج از کشور، حواله‌ ای را صادر می‌کند و از آن موسسه می‌خواهد مبلغ حواله را به ذی‌نفع آن (دریافت کننده وجه که مشتری معین می نماید) پرداخت کند. این فرآیند توسط بانک ها یا در اغلب موارد صرافی های مجاز به انجام می رسد. نرخ حواله ارزی، به معنای نرخ ارسال ارزها در قالب حوالجات توسط صرافی هاست.

در پی نوسانات و تحولات بازار ارز طی سالیان اخیر و به دنبال محدودیت های اعمال شده در این بازار، عملا حواله ارزی به شکل مرسوم آن دیگر وجود خارجی ندارد و نقل و انتقالات پول با اهداف بازرگانی و تجاری در سامانه نیما متمرکز شده و تنها مبالغ محدودی که صرف انجام خرید از موسسات خارجی می شود یا مبالغی که مربوط به تمدید سرویس های خارجی مورد نیاز بخش خصوصی است و یا مبالغ مختصری که از سوی افراد برای اقوام یا بستگان خود به خارج از کشور ارسال می گردد از این طریق و توسط صرافی ها به انجام می رسد.

نرخ بازار متشکل ارزی :

بازار متشکل ارزی یکی از شرکت های تابعه یا نوعا ذیل نظارت بانک مرکزی است که در سال ۱۳۹۸ تاسیس گردید و هدف از تشکیل آن، ایجاد بستری الکترونیک برای مبادلات ارزی و ارتباط عرضه کنندگان و متقاضیان ارز بوده است. مقصود از نرخ بازار متشکل ارزی، نرخ های اعلامی در این سامانه می باشد.

نرخ ارز در کشورهای همجوار :

مقصود از نرخ ارز در کشورهای همجوار، نرخ خرید و فروش ارز در آن دسته از کشورهای همسایه است که با ایران تعاملات بازرگانی وسیعی دارند و این میزان تجارت، منجر به مبادلات ارزی وسیعی می شود که به نوبه خود می تواند بر نرخ و جریانات ارزی کشور اثرگذار باشد. به عنوان نمونه نرخ ارزها در کشور افغانستان. بدیهی است که دلار به عنوان ارز مبنای مبادلات، نقش مهم تری در این بین دارد لذا مواردی چون نرخ دلار در افغانستان یا نرخ دلار در سلیمانیه عراق در این میان پررنگ تر خواهد بود.

نرخ معاملات فردایی :

مقصود از نرخ فردایی، نرخ معامله ارز در گروه هایی است که اقدام به معاملات فردایی می کنند. معاملات فردایی به نوعی از معاملات گفته می شود که طی آن، معامله در حال حاضر به انجام می رسد ولی تحویل ارز یا مابه‌ازای آن به روز یا روزهای آینده موکول می شود. این نوع معاملات به تحویل ارز در زمان معامله منجر نمی‌شود و در اغلب موارد اساسا از ابتدا قصد تحویل و داد و ستد ارز در آنها وجود ندارد و قصد طرفین تنها تسویه تفاوت قیمت ارز می باشد.
به عبارت دیگر معاملات فردایی، به آن دسته از معاملات گفته می شود که طی آن ذینفعان بازار بر اساس پیش بینی که از قیمت ارز در روزهای آتی دارند در رابطه با نرخ ارزها در موعدهای آتی با یکدیگر وارد معامله شده و هر یک از طرفین تعهداتی را عهده دار می شوند. در واقع مبنای این معاملات، پیش بینی صحیح از نرخ ها و جهت تحولات آتی بازار است و طرفین تلاش می کنند با پیش بینی صحیح نرخ ارز در آینده به سود مرتبط دست پیدا کنند و طبعا زیان ناشی از پیش بینی ناصحیح خود را نیز می پردازند.