محصولات تراریخته هنوز یک “جعبه سیاه” هستند/ مکانیزم معیوب نظارت بر عرضه محصولات تراریخته در بازار کشورمان!

مدیرکل فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو با بیان اینکه محصولات تراریخته در دنیا هنوز به‌صورت یک “جعبه سیاه” شناخته می‌شود، توضیحاتی درباره سؤالات و ابهامات متعددی که درباره عرضه محصولات تراریخته در بازار کشورمان وجود دارد، ارائه کرد.

افزایش جمعیت کره زمین و کاهش منابع آبی و عدم تناسب میان سطح زیر کشت محصولات کشاورزی و جمعیت کشورها، منجر به این شده است که بشر به فکر راهکارهای جدیدی برای افزایش میزان تولید محصولات کشاورزی، بیفتد. در دهه ۱۹۷۰ میلادی دانشمندان در تلاش بودند با تولید محصولات کشاورزی مقاوم به آفات و تنش‌های زیستی، میزان تولید محصولات کشاورزی را بالا ببرند و از همان زمان‌ها بود که با ادعای افزایش بازدهی در تولید، تولید و کشت محصولات تراریخته در جهان آغاز شد اما حالا آمارهای جهانی در مناطق تحت کشت محصولات تراریخته، حکایت از آن دارد که حتی این بازدهی بالاتر محصولات تراریخته نیز به‌عنوان تنها توجیه قابل قبول برای کشت این محصولات نیز محقق نشده است!

محصولات تراریخته حاصل دستکاری ژن‌های یک گیاه هستند که نسبت به گونه طبیعی، ویژگی‌های خاص‌تری دارند که می‌تواند مخاطرات متعدد برای سلامت انسان و محیط زیست داشته باشد.

کشت محصولات تراریخته در کشور ما ممنوع است اما این محصولات به ایران وارد می‌شوند؛ چهار محصول عمده تراریخته در کشور ما شامل پنبه‌دانه، ذرت، سویا و کلزاست و روغن‌ها، عمده محصولات تراریخته کشور را تشکیل می‌دهند.

به‌دلیل آنکه هنوز مدت زمان زیادی از تولید و مصرف محصولات تراریخته نگذشته است، تمام ابعاد و مخاطرات مصرف این محصولات دستکاری‌‌شده ژنتیکی به‌روی سلامتی انسان مشخص نشده است و بنابراین توده مردم در کشورهای مختلف جهان نسبت به مصرف این محصولات اطمینانی ندارند و صرفاً در صورت ناچاری، به مصرف این محصولات اقدام می‌کنند.

اخیراً نمایندگان مجلس شورای اسلامی در لایحه برنامه هفتم توسعه، وزارت بهداشت را مکلف به برچسب‌گذاری محصولات تراریخته کرده‌اند تا مردم در بازار محصولات غذایی بتوانند حق انتخاب میان محصولات تراریخته و غیرتراریخته را داشته باشند.

برای بررسی ابعاد این مسئله با محمود آل‌بویه؛ مدیرکل فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو گفت‌وگو کردیم؛ در بخش اول این گفت‌وگو که با عنوان «ادعای سازمان غذا و دارو: تمام محصولات تراریخته در کشورمان برچسب‌گذاری می‌‌شوند» منتشر شد؛ سازمان غذا و دارو ادعا کرد که تمام محصولات تراریخته موجود در بازار برچسب تراریختگی دارند!

مشروح بخش دوم گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

برچسب‌گذاری محصولات تراریخته از چه منظر اهمیت دارد؟

محصولات تراریخته در دنیا هنوز به‌صورت یک “جعبه سیاه” شناخته می‌شود. ما اقدامات زیادی برای شناسایی تراریختگی انجام دادیم اما به‌طور عمده محصولاتی که در دنیا از نظر تراریختگی مورد قبول است که استفاده شود، انگشت‌‌شمار هستند و باید به‌روی این محصولات برچسب تراریختگی چسبیده باشد تا مصرف‌کننده مطلع شود. در کشور ما صددرصد محصولات تراریخته برچسب‌گذاری می‌شوند!

این احتمال قوی وجود دارد که در بازار محصولات غذایی کشورمان به‌دلیل آنکه برچسب تراریخته روی محصولات تراریخته درج شود، میل مصرف‌کنندگان به خرید این محصولات کاهش یابد و بنابراین تولیدکنندگان این محصولات مجبور شوند برای حفظ سهم بازار و میزان فروش خود، محصولات تراریخته خود را بدون درج برچسب “تراریخته GMO” به بازار عرضه کنند و به فروش برسانند! شما چه نظارتی روی این مسئله مهم دارید که با سلامت مردم در ارتباط است؟

این موضوع در برنامه هفتم توسعه و آیین‌نامه اجرای قانون ایمنی زیستی آمده است که در دست تدوین است و هنوز تصویب نشده است؛ در این قانون آمده است که می‌توانیم مجوز شرکت‌های متخلف را لغو و آن را به مراجع قضایی معرفی کنیم.

تسنیم: امر نظارت بر روند برچسب‌گذاری محصولات تراریخته چطور انجام می‌شود؟

نظارت‌ها چند دسته است؛ یک بخش در کارخانه‌ها و خط تولید انجام می‌شود که مسئولان فنی که نماینده سازمان غذا و دارو در کارخانه محسوب می‌شوند، از آخرین دستورالعمل‌ها اطلاع دارند؛ اگر از مواد اولیه تراریخته استفاده می‌شود باید تولیدکننده را ملزم به درج برچسب تراریخته کنند.

مرحله دوم نظارت، نمونه‌برداری از سطح عرضه و ارسال نمونه‌ها به آزمایشگاه‌های مرجع است که همکاران ما در معاونت‌های غذا و داروی سراسر کشور این کار را انجام می‌‌دهند.

همچنین در مرحله بعدی نظارت، محصولاتی را از بازار برمی‌داریم و آن‌ها را به آزمایشگاه می‌فرستیم و از لحاظ تراریختگی نیز محصولات را آزمایش می‌کنیم.

آماری از نظارت‌ها دارید؟

در سال گذشته در ۶۳ دانشگاه علوم پزشکی کشور، ۱۰۰۰ نمونه از محصولات سویا از سطح بازار نمونه‌برداری شده است که ۸۶ درصد آن‌ها انطباق داشته و ۱۳ درصد آنها عدم انطباق داشته است یعنی تراریخته بوده‌اند اما برچسب‌گذاری نشده بودند که با آن‌ها طبق قانون برخورد شده است.

این موضوع وظیفه سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت را پررنگ‌تر می‌کند و ما این اطمینان را به مردم می‌دهیم که فرآورده‌های سلامت‌محور را قبل، در حین و بعد از تولید فرآورده و ورود به بازار مورد نظارت و پایش قرار می‌دهیم.

ممکن است برخی از افراد ناظر نیز به‌دلیل روابط مالی با شرکت‌های تولیدکننده یا ذی‌نفع بودن در این شرکت‌ها، تعارض منافع در نظارت بر برچسب‌گذاری داشته باشند؛ تعارض منافع افراد دخیل در فرآیند برچسب‌گذاری چگونه برطرف می‌شود؟

بحث تعارض منافع از ابتدا در همه اصناف وجود داشته است اما ما در تلاش هستیم که این تضاد منافع را کاهش دهیم! برای مثال فرم‌هایی در اختیار همه همکاران ما قرار می‌گیرد که در آن اعلام کنند خود و افراد درجه‌یک خانواده‌شان در هیچ شرکتی دخیل و سهام‌دار نیستند و در مواقعی که این تضاد منافع محرز شود، فرد باید سازمان را ترک کند و یا از همکاری با آن شرکت انصراف بدهد!

برخی از تولیدکنندگان محصولات تراریخته نیز گاهی برچسب را به‌گونه‌ای روی محصول بسیار “ریز” درج می‌کنند که ناخوانا و غیرواضح است و مصرف‌کنندگان عملاً نمی‌توانند این برچسب را مشاهده کنند!

ماده ۱۱ قانون مواد خوراکی و آشامیدنی، مشخصات برچسب روی بسته‌بندی را نوشته است که بر مبنای آن، باید فونت این برچسب‌ها به‌طوری باشد که قابل خواندن باشد! براساس این قانون همه محصولات توسط همکاران ما بررسی می‌شود اما گاهی بسته‌بندی‌ها در ابعاد کوچک هستند که به‌تناسب سایز بسته، فونت نیز ریزتر می‌شود و ممکن است خوانا نباشد!

با توجه به اینکه روغن‌ها عمده محصولات تراریخته در کشورمان هستند و روغن‌ها از ترکیب چند نوع روغن تشکیل شده‌اند، ممکن است روی یک روغن، برچسب تراریختگی درج نشود اما در اجزای تشکیل‌دهنده آن، روغن تراریخته نیز وجود داشته باشد! برای این مسئله چه‌چاره‌ای داشته‌اید؟

تمام تولیدکنندگان در صورتی که محصولات تراریخته تولید می‌کنند، ملزم به برچسب‌گذاری این محصولات هستند اما درباره روغن‌ها نگرانی زیادی از جهت تراریخته بودن وجود ندارد زیرا در روغن استحصال‌شده اثر زیادی از تراریختگی وجود ندارد چون بحث تراریختگی مربوط به ماده ژنتیکی فرآورده است و اگر ماده ژنتیکی تغییریافته نیز داخل روغن باقی مانده باشد در فرآیند استحصال روغن، از بین می‌رود.

با وجود این، “قانون ایمنی زیستی” درخصوص فرآورده‌های تراریخته تأکید کرده است که چند سازمان مکلف به تهیه یک آیین‌نامه با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان غذا و دارو، وزارت جهاد کشاورزی هستند؛ در زمان حاضر یک آیین‌نامه ۴۲ماده‌ای در دست تدوین است که صفر تا صد نحوه واردات محصولات تراریخته از گمرکات به کشور و رسیدن به دست مصرف‌کننده نهایی در آن مشخص و برای این موارد سیاست‌گذاری شده است و پس از تصویب آن، همه این موارد مشخص خواهند شد.