علائم شپش سر چیست؛ درمان فوری شپش سر در خانه

شپش سر، حشرات انگلی هستند که از خون انسان تغذیه می‌کنند. این حشرات را می‌توان بیشتر روی موهای سر و حتی روی ابروها و مژه‌های خود پیدا کنید. شپش سر بالغ تقریباً ۲ تا ۳ میلی‌متر طول دارد (تقریباً به اندازه‌ی یک دانه کنجد). علائم شپش سر خود را به‌صورت خارش، غلغلک یا زخم روی پوست سر نشان می‌دهند. برای درمان شپش می‌توان از داروهای تجویزی و هم داروهای بدون نسخه استفاده کرد. اگر به شپش مبتلا شدید، بهتر است بدانید این امری طبیعی است و ممکن است برای هر کسی رخ دهد حتی اگر موارد بهداشتی را به طور کامل رعایت کنید.

آنچه در این مطلب می‌خوانید

شپش سر چیست؟
علائم شپش سر
علت ابتلا به شپش سر
راه‌های انتقال شپش سر
بهترین روش تشخیص شپش سر
طول عمر شپش سر چقدر است؟
راه‌های درمان شپش سر
نکات مهم هنگام استفاده از درمان شپش سر
شپش سر چه عوارضی دارد؟
پیشگیری از ابتلا به شپش سر

شپش سر چیست؟

شپش (Pediculus humanus capitis) نوعی حشره ریز، موذی و خزنده است که در موهای سر و بدن انسان و درز لباس‌ها زندگی می‌کند. شپش‌ها از خون مکیده شده از پوست سر تغذیه و تخم‌هایی به نام nits و به شکل کنجد می‌گذارند. تخم‌های شپش محکم به موهایی که در سطح پوست قرار دارند (نزدیک ریشه و ساقه‌های مو) می‌چسبند. آلودگی به شپش سر پدیکولوزیس نامیده می‌شود. شپش باعث ایجاد خارش در پوست سر می‌شود. این خارش ممکن است پوست سر را دچار زخم کند. آلودگی میکروبی می‌تواند از طریق زخم وارد پوست شود و درنتیجه باعث عفونت پوستی و زردزخم شود. شما می‌توانید شپش سر یا تخم شپش (نیت) را با کشیدن یک شانه دندانه ریز روی موهای خود پیدا کنید.

علائم شپش سر

افراد مبتلا به شپش در ابتدای آلودگی یا زمانی که آلودگی خفیف است ممکن است علائمی نداشته باشند. خارش یکی از شایع‌ترین علائم شپش سر و آلودگی به آن به‌خصوص در پشت سر و گردن و نزدیک گوش‌ها است. احتمال زندگی شپش در این نواحی بیشتر است. خارش پوست سر درواقع یک واکنش آلرژیک نسبت به نیش شپش است. معمولاً احساس خارش کف سر حدود ۴ تا ۶ هفته پس از ابتلا به شپش بروز می‌کنند.

دیگر علائم شپش سر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
احساس غلغلک یا احساس حرکت چیزی در مو
تحریک‌پذیری زیاد
مشکل در خوابیدن (شپش سر در شب بیشتر فعال است درنتیجه می‌تواند خواب را مختل کند.)
زخم‌های روی سر در اثر خاراندن

بهتر است بدانید شپش سر هیچ نوع بیماری را بین افراد منتقل نمی‌کند و بنابراین خطری جدی برای سلامتی محسوب نمی‌شود.

علت ابتلا به شپش سر

بهتر است بدانید عدم رعایت بهداشت باعث ایجاد شپش سر نمی‌شود بلکه علت اصلی ابتلا به شپش سر تماس مستقیم با فرد مبتلا است. شپش نمی‌تواند پرواز کند یا بپرد بنابراین با خزیدن از روی مو و لباس فردی به فرد دیگر در طول تماس مستقیم و خیلی نزدیک جابه‌جا می‌شود.

اگر نمی‌دانید که چه کسانی بیشتر شپش می‌گیرند؟ باید بگوییم که بیشتر کودکان ۳ تا ۱۱ سال در مقطع پیش‌دبستانی و دبستان، خانواده‌ها و معلمان این مقاطع تحصیلی درگیر شپش سر می‌شوند.

راه‌های انتقال شپش سر

یکی از رایج‌ترین راه‌های انتقال شپش سر، تماس سر به سر با فردی است که قبلاً شپش سر داشته است. تماس مستقیم و نزدیک بیشتر بین کودکانی که در مکان‌هایی مانند مهد یا مدرسه بازی می‌کنند، رایج است. مجدد تأکید می‌کنیم که ابتلا به شپش سر ارتباطی به تمیزی محیط یا شخص شما ندارد.

اگر چه نادر است اما شپش سر ممکن است از طریق موارد زیر هم منتقل شود:

پوشیدن لباس‌هایی مانند کلاه، روسری، مانتو، لباس ورزشی، یا روبان موی پوشیده توسط فرد آلوده
استفاده و اشتراک‌گذاری وسایل شخصی مانند شانه، برس یا حوله‌های آلوده
درازکشیدن روی تخت، کاناپه، بالش، فرش یا عروسکی که اخیراً با فرد آلوده در تماس بوده است.
ابتلا به شپش از کلاه‌گیس بسیار بعید است. به‌خصوص اگر در ۴۸ ساعت گذشته فرد مبتلا به شپش از کلاه‌گیس یا موی مصنوعی استفاده نکرده باشد.

شپش سر می‌تواند چندین ساعت زیر آب زنده بماند اما بعید است در استخر پخش شود.

جالب است بدانید که پرندگان و حیوانات خانگی شپش سر نمی‌گیرند و نمی‌توانند آن را منتقل و پخش کنند.

بهترین روش تشخیص شپش سر

تشخیص اشتباه در آلودگی به شپش سر شایع است. در بیشتر مواقع فرق شپش و شوره قابل تشخیص نیست به‌همین‌دلیل بهتر است برای تشخیص نهایی از یک متخصص پوست و مو کمک بگیرید.

بهترین راه برای تشخیص آلودگی به شپش سر یافتن پوره زنده (شپش نابالغ) یا شپش بالغ روی مو و پوست سر است. تشخیص شپش سر با معاینه چشمی انجام می‌شود. اگر با دقت به موهای سر خود یا فرزندتان نگاه کنید، ممکن است بتوانید تکه‌های کوچک سفید متصل به ساقه مو که همان تخم شپش هستند را ببینید. نیت یا تخم شپش شبیه شوره سر است. نیت شپش به‌راحتی با برس زدن یا تکان‌دادن موها از مو جدا نمی‌شوند. سرعت حرکت شپش‌های بالغ زیاد است درنتیجه ممکن است به سختی دیده شوند.

اگر به شپش سر خود یا فرزندتان مشکوک هستید، بهترین روش تشخیص شپش سر این است که با استفاده از یک شانه دندانه ریز یا شانه مخصوص شپش سر به‌آرامی موها را برای پیداکردن شپش‌ها بررسی کنید.

طول عمر شپش سر چقدر است؟

شپش ماده بالغ معمولاً بزرگ‌تر از شپش نر است. شپش ماده می‌توانند روزانه حدود ۶ تخم بگذارد. شپش‌های نابالغ فقط زمانی می‌توانند از نیت (تخم شپش) خارج شوند که در دمای نزدیک پوست سر باشند. اگر تخم شپش جایی غیر از نزدیک پوست سر باشد معمولاً در عرض کمتر از یک هفته می‌میرد.

به طور میانگین یک هفته (بین ۶ تا ۹ روز) طول می‌کشد تا یک تخم شپش به پوره (شپش نابالغ و جوان) تبدیل شود. پوره‌ها شبیه شپش‌های بالغ هستند اما از نظر اندازه بسیار کوچک هستند (اندازه یک سر سوزن).

یک پوره طی حدود هفت روز به شپش بالغ تبدیل می‌شود.

همان‌طور که گفتیم شپش سر عمدتاً از طریق تماس مستقیم با موهای فرد آلوده به شپش پخش می‌شود. شپش سر با خزیدن حرکت می‌کند. آنها نمی‌توانند بپرند یا پرواز کنند. شپش در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند تا ۳۰ روز یا بیشتر روی سر انسان زنده بماند.

این حشرات انگلی اگر روی بدن یا موهای انسان نباشند، در کمتر از دو روز از بین می‌روند و زنده نمی‌مانند زیرا چیزی برای تغذیه ندارند.

راه‌های درمان شپش سر

کارشناسان بهداشت برای کمک به کنترل این انگل و درمان شپش سر چند دستورالعمل پایه و مهم را پیشنهاد می‌کنند که ما در ادامه به آن‌ها اشاره کردیم:

با مشاهده شپش روی سر یا بدن خود یا فرزندتان، فوراً درمان را شروع کنید.
اگر با فردی که شپش دارد زندگی می‌کنید یا در تماس نزدیک با او هستید حتماً موهای خود را از نظر آلودگی به شپش بررسی کنید.
هرکسی که با فرد آلوده به شپش در یک بستر و تخت مشترک است، باید هم‌زمان با فرد مبتلا درمان را شروع کند.

شپش سر نشانه‌ای از بهداشت فردی نامناسب یا محیط و شرایط زندگی کثیف نیست. پس به‌جای این افکار، برای رفع مشکل، درمان را شروع کنید. درمان شپش شامل استفاده از شامپوها، لوسیون‌ها یا کرم‌هایی است که شپش سر را از بین می‌برند. شامپوهای دارویی بدون نسخه حاوی ماده‌ای به نام پیرترین یا پرمترین هستند.

درمان شپش موی سر
۱- استفاده از شامپوهای ضدشپش

شامپوهای ضدشپش (به نام پدیکول کش) بدون نسخه یا با نسخه در دسترس هستند. اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی هستید، حتماً از پزشک خود بخواهید محصولی امن و بی‌خطر را برای شما تجویز کند.

هم محصولات بدون نسخه (OTC) و هم تجویزی ممکن است شپش‌های زنده و تخم‌های آنها را از بین ببرند. برای اطمینان، دستورالعمل روی هر محصول را به طور کامل بررسی کنید. اگر شپش‌ها بعد از ۹ تا ۱۰ ساعت به‌آرامی حرکت کنند، احتمالاً در حال مرگ هستند.

شما می‌توانید با استفاده منظم و درست شامپوهای ضدشپش از شر این حشره سمج و موذی خلاص شوید. تنها کافی است مراحل زیرا را با دقت انجام دهید:

ابتدا دستورالعمل‌های روی شامپو را با دقت بخوانید.
سپس مایع شامپو را روی پوست سر و سراسر موهای خود بمالید. شامپو ضدشپش موی سر را به موهای قسمت‌های دیگر بدن خود نمالید.
طبق دستورالعمل توصیه شده، چند دقیقه صبر کنید. سپس موهای خود را خوب آبکشی کنید.
در آخر از یک شانه دندانه ریز برای از حذف شپش‌های مرده و تخم‌هایشان استفاده کنید.

طبق دستورالعمل درمان به دفعات منظم و کافی از شامپو ضدشپش استفاده کنید. طول درمان برای ریشه‌کن‌شدن شپش و تخم‌هایشان ممکن است تا سه هفته طول بکشد.

۱-۱- شامپو ضدشپش بدون نسخه

اگر به دنبال بهترین شامپو ضدشپش بدون نسخه هستید، ما در ادامه چند نمونه شامپو ضدشپش کاربردی را معرفی کردیم.

شامپو پرمترین ۱٪ که برای نوزادان و کودکان ۲ ماهه به بالا تأیید شده است.
شامپو حاوی پیپرونیل بوتاکسید با پیرترین را می‌توان برای کودکان ۲ سال به بالا استفاده کرد. این شامپو از گل داوودی ساخته شده است. اگر به آن حساسیت دارید از آن استفاده نکنید.
شامپو حاوی دایمتیکون که فاقد حشره‌کش و بر پایه سیلیکون است. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که این ماده مؤثرتر از محصولات حاوی آپرمترین یا پیرترین است.

هیچ یک از داروها و شامپوهای ضدشپش را بیش از مقدار توصیه‌شده استفاده و هرگز آن‌ها را با هم ترکیب نکنید.

اگر بعد از استفاده از شامپوهای OTC همچنان شپش‌ها را مشاهده کردید، احتمالاً باید از یک داروی قوی‌تر استفاده کنید.
۱-۲- شامپو ضدشپش تجویزی

برخی شامپوهای ضدشپش حتماً باید زیرنظر متخصص پوست و مو استفاده شوند.

بنزیل الکل

شامپو حاوی بنزیل الکل تنها شپش‌های فعال را می‌کشد و روی تخم‌های آن‌ها اثری ندارد. از این شامپو می‌توان برای درمان شپش موی سر کودکان ۶ ماهه به بالا استفاده کرد. همچنین برای زنان باردار یا شیرده بی‌خطر است.

برای درمان شپش مو ابتدا موها را شانه کنید، مقدار مناسب شامپو به موهای خشک خود بمالید. حدود ۱۰ دقیقه صبر و سپس آبکشی کنید. پس از یک هفته باید این کار را تکرار کنید.
گاما بنزن هگزاکلراید

شامپوی تجویزی لیندان یا همان گاما بنزن هگزاکلراید برای درمان شپش مورد تأیید FDA است. بااین‌حال، آکادمی اطفال آمریکا آن را برای کودکان توصیه نمی‌کند زیرا با آسیب سیستم عصبی مرتبط است.

۲- استفاده از لوسیون ضدشپش و سایر داروها

پزشک ممکن است یکی از لوسیون‌های زیر را برای درمان شپش فوری تجویز کند.
ایورمکتین (اسکلایس)

این لوسیون بیشتر شپش‌ها حتی شپش‌هایی که تازه بیرون آمده‌اند را تنها با یک‌بار استفاده از بین می‌برد. پس از استفاده نیازی به شانه‌کردن تخم شپش (نیت) نیست. کودکان ۶ ماه به بالا می‌توانند از این محصول استفاده کنند.
مالاتیون (Ovide)

مالاتیون یک لوسیون بسیار قوی است که شپش و تخم آن را کاملاً از بین می‌برد. این لوسیون ضدشپش برای استفاده در کودکان ۶ سال و بالاتر تأیید شده است. اگر پس از گذشت ۷ تا ۹ روز همچنان شپش یا تخم آن را مشاهده کردید، دراسرع‌وقت دور دوم درمان را شروع کنید.

نکته‌ی مهم در مورد مالاتیون این است که محصولی قابل‌اشتعال است. هنگام استفاده از این لوسیون از استعمال سیگار بپرهیزید و از منابع حرارتی مانند سشوار، اتوی فر، فندک، شومینه، بخاری و اجاق گاز دوری کنید. زیرا استفاده هم‌زمان از آنها می‌تواند باعث آتش‌سوزی شود.
اسپینوساد (ناتروبا)

اسپینوساد احتمالاً یک درمان قطعی شپش سر محسوب می‌شود. معمولاً تنها یک‌بار استفاده از این دارو کافی است تا تمام تخم‌ها و شپش‌های زنده موی سرتان از بین بروند. اسپینوساد برای کودکان ۶ ماه و بزرگ‌تر دارویی بی‌خطر برای درمان رشک است.

قرص ایورمکتین

اگر سایر درمان‌ها شامل انواع شامپو، لوسیون و محلول ضدشپش مؤثر نباشند، احتمالاً پزشک برای درمان قطعی شپش، قرص ایورمکتین را به‌صورت خوراکی تجویز کند. فقط در صورت تجویز پزشک باید این دارو را مصرف کنید. به خاطر داشته باشید که به‌هیچ‌وجه از نسخه‌های دامپزشکی دارو استفاده نکنید.

۳- استفاده از شانه ضدشپش

شپش‌ها و تخم آن‌ها به تار موهای شما می‌چسبند و به‌سختی می‌توان آن‌ها را جدا کرد مگر اینکه از یک شانه ضدشپش دندانه ریز برای شل کردن آن‌ها استفاده کنید. شانه ضدشپش چیست؟ یک وسیله‌ی کاملاً کاربردی که برای جداکردن شپش‌ها و تخم‌هایشان از کف سر مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس از استفاده از شانه ضدشپش، آن را به مدت ۱۰ دقیقه در آب داغ قرار دهید.

۴- درمان خانگی شپش سر

شواهد علمی کمی وجود دارند که ثابت کنند انواع درمان خانگی شپش سر مؤثر هستند. تنها درمان توصیه‌شده برای رفع این مشکل انواع شامپوها، لوسیون‌ها یا کرم‌های بدون نسخه یا بدون نسخه هستند. اگر درمان بدون نسخه جواب نداد، باید از متخصص پوست و مو کمک بگیرید. بااین‌حال ما در این بخش به چند مورد درمان خانگی شپش که گاهی امتحان می‌شوند اشاره کردیم.
شانه‌زدن مرطوب

موهای خود را کاملاً خیس کنید. از یک شانه دندانه ریز برای ازبین‌بردن شپش‌های فعال و تخم آنها استفاده کنید. این کار را باید حداقل به مدت ۳ هفته‌ی پیوسته انجام دهید.

روغن‌های گیاهی

برخی از روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون، روغن نارگیل، روغن درخت چای و بادیان می‌توانند شپش‌ها را با محروم‌کردن آن‌ها از هوا خفه کنند. اثربخشی این روش مشخص نیست علاوه بر اینکه شما می‌توانید واکنش آلرژیک نسبت به این روغن‌ها داشته باشید.
عوامل خفه‌کننده

یک راه درمان شپش قراردادن مقدار زیادی ماده‌ی چرب روی پوست سر و پوشاندن آن با کلاه به مدت ۸ تا ۱۰ ساعت است. این کار باعث محدودیت جریان هوا و درنتیجه خفگی و ازبین‌رفتن شپش‌ها می‌شود. برای این درمان می‌توانید از وازلین، کره و سس مایونز استفاده کنید. البته باید بدانید که این روش‌ها ممکن است چندان مؤثر نباشند و خوب کار نکنند.

سرکه سیب

از سرکه سیب می‌توان به‌عنوان دافع حشرات استفاده کرد. آن را با روغن‌های گیاهی مانند روغن درخت چای، روغن پوست لیمو یا روغن پوست پرتقال مخلوط کنید. این کار اثربخشی آن را افزایش می‌دهد. ترکیب حاصل را به مدت ۳۰ دقیقه روی موهای خود نگه دارید و سپس آبکشی کنید.
اسپند

یکی دیگر از روش‌های خانگی ضد شپش استفاده از اسپند است. در این روش کافی است حدود یک قاشق غذاخوری اسپند خشک را به خوبی آسیاب کنید. سپس آن را به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه با یک لیوان آب بجوشانید. اگر موهای بلندی دارید مقدار اسپند و آب را به دو یا سه برابر افزایش دهید. محلول حاصل را به مدت ۳۰ تا ۴۵ دقیقه روی موهای فرد مبتلا قرار دهید. درنهایت موها را با آب گرم آبکشی کنید.
نکات مهم هنگام استفاده از درمان شپش سر

هنگام استفاده از درمان‌های ضدشپش، نکات زیر را رعایت کنید:

همیشه دستورالعمل روی بسته‌بندی محصول را به دقت بخوانید و طبق آن عمل کنید.
از یک شانه دندانه ریز یا شانه مخصوص شپش همراه با داروی ضدشپش استفاده کنید. (برخی از محصولات تجویزی نیازی به شانه‌کردن ندارند.)
اگر از شامپوی شپش استفاده می‌کنید، حتماً آن را داخل حمام درحالی‌که کاملاً لباس پوشیده‌اید، استفاده کنید. هنگام دوش‌گرفتن از محصول استفاده نکنید زیرا داروهای ضدشپش نباید با بدن شما تماس مستقیمی داشته باشند.

شایع‌ترین عارضه جانبی دارو ضدشپش، تحریک پوست است و ممکن است باعث سوزش موقت شود.

شپش سر چه عوارضی دارد؟

شپش سر هم مانند هر آلودگی دیگری می‌تواند یک‌سری عوارض در پی داشته باشد. ما در این بخش عوارض شپش سر را بررسی می‌کنیم.

خارش

علامت اصلی شپش خارش شدید روی پوست سر است که در اثر واکنش آلرژیک به نیش حشرات ایجاد می‌شود.

عفونت ثانویه

خاراندن پوست سر می‌تواند پوست را خراش دهد. این زخم می‌تواند منجر به عفونت باکتریایی ثانویه مانند زردزخم یا پیودرما شود. علائم عفونت شامل پوست قرمز، متورم و دردناک یا غدد لنفاوی حساس در گردن شما است.

درماتیت

یک آلودگی شدید می‌تواند منجر به لکه‌های قرمز، پوسته‌پوسته همراه با احساس خارش شدید شود.

زخم

خاراندن می‌تواند منجر به زخم یا خراش روی پوست سر شود.

شپش سر میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا را منتقل نمی‌کند. بااین‌حال باید بدانید که شپش بدن می‌تواند تب سنگر (تب خندق)، تب عودکننده (تب بازگشتی) و تیفوس همه‌گیر را به انسان منتقل کند.

شپش سر مسری است. بهتر است یادآوری کنیم شپش سر می‌تواند از طریق تماس مستقیم سر به سر یا با استفاده از وسایل شخصی مشترک مانند کلاه، روسری، برس، شانه، لوازم جانبی مو، هدفون، بالش و حوله سرایت کند.

پیشگیری از ابتلا به شپش سر

بهتر است برای کمک به کنترل شیوع و پیشگیری از ابتلا به شپش سر اقدامات زیر را انجام دهید:

از تماس سر به سر (مو به مو) در طول بازی و سایر فعالیت‌های مشترک در خانه، مهد، مدرسه و جاهای دیگر مانند مکان‌های ورزشی، باشگاه، زمین بازی، مهمانی‌های خواب و کمپ خودداری کنید.
بهتر است از لباس‌هایی مانند کلاه، روسری، مانتو، لباس‌های ورزشی، روبان مو یا کت استفاده نکنید.
به‌هیچ‌عنوان از شانه، برس یا حوله مشترک استفاده نکنید.
حتماً شانه و برسی که توسط فرد آلوده استفاده می‌شود را با خیساندن آن‌ها در آب داغ (حداقل ۶۰ درجه سانتی‌گراد) به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه ضدعفونی کنید.
روی تخت، کاناپه، بالش، فرش یا حیوانات عروسکی که اخیراً با فرد آلوده به شپش در تماس بوده‌اند، دراز نکشید.
لباس‌ها، حوله‌ها، ملحفه‌ها و سایر مواردی که در دو روز گذشته مورداستفاده‌ی فرد مبتلا به شپش بوده را با ماشین لباسشویی در دمای بالا (آب داغ ۱۳۰ درجه فارنهایت یا ۶۰ درجه سانتی‌گراد) بشویید و خشک کنید. اگر امکان شست‌وشو و خشک‌کردن لباس‌ها با آب داغ را ندارید، آنها را در یک کیسه پلاستیکی ریخته و سر کیسه را محکم ببندید. سپس به مدت دو هفته صبر کنید. شش و لارو آن بیش از این مدت بدون تغذیه زنده نمی‌مانند.
کف و مبلمان را به خوبی جاروبرقی بکشید، مخصوصاً جایی که فرد آلوده نشسته یا دراز کشیده است.

برای کمک به کنترل شیوع شپش سر در یک جامعه (مدرسه یا کمپ) به کودکان بیاموزید از فعالیت‌هایی که ممکن است باعث گسترش شپش سر شوند، اجتناب کنند. موارد زیر را به کودک خود بیاموزید:

در حین بازی از تماس مو به مو و نزدیک با دوستان خود خودداری کند.
از پوشاک مشترک مانند کلاه، روبان مو، روسری، مانتو یا لباس ورزشی استفاده نکند.
از شانه، برس یا حوله شخصی دیگری استفاده نکند.

سخن پایانی

شپش سر یک حشره موذی، ریز و انگلی است که با گرما و خون انسان تغذیه می‌کند. هر کسی می‌تواند به شپش سر مبتلا شود اما بیشتر بین کودکان ۳ تا ۱۱ ساله، خانواده و مراقبین آن‌ها شایع است. برای ازبین‌بردن شپش سر باید از شامپو، لوسیون، کرم و داروهای مخصوص این کار استفاده کنید. حتماً مراحل درمان را کامل کنید تا از حذف لارو شپش مطمئن شوید.