تربیت فرزندانی مستقل با ۱۴ توصیه کاربردی
تربیت فرزندانی مستقل
تصور کنید زندگی‌تان چقدر راحت‌تر می‌شد اگر فرزندانتان خودشان کارهای خود را انجام می‌دادند، تنقلاتشان یا ناهارشان را آماده می‌کردند یا حتی در انجام کارهای خانه کمک‌حالتان بودند. البته مستقل بارآوردن کودکان به‌معنای زندگی آسان‌تر برای شما نیست، اما می‌توانید از کودکانتان شهروندانی مسئول بسازد. تربیت کودک مستقل مشکل و وقت‌گیر است. بااین‌حال با ترفندهایی که در این مقاله برایتان نوشته‌ایم، می‌توانید به این هدف برسید.
۱. به کودکتان بگویید چه انتظاری از او دارید
وقتی انتظارات‌تان از کودک منطقی باشد و آن انتظارات را واضح و صریح به او گفته باشید، کودک معمولا سعی می‌کند آن انتظارات را برآورده کند. اما اگر از کودکتان بیش از توانش توقع داشته باشید، او از پس آنها برنمی‌آید و کلا کار را رها می‌کند. همچنین اگر بیش از حد به او آسان بگیرید، باز هم نمی‌توانید برای یادگیری کارهایی که می‌تواند بیاموزد، او را به چالش بکشید.
بنابراین از کودک انتظارات معقول داشته باشید و بدانید چنین فرایندی به کمی آزمون و خطا نیاز دارد. مثلا اگر نمی‌دانید انجام‌دادن چه کاری برای او بسیار سخت است، به او کاری بدهید که خیلی به نظر مشکل نیاید. بعد تلاش کودکتان برای انجام آن کار را مشاهده کنید و میزان سختی آن را بسنجید.
انتظارات خود از کودکتان را با گفتن جملاتی مانند «می‌خواهم یاد بگیری لباست را در عرض ۵ دقیقه بپوشی.» یا «وقتی غذایت تمام شد، ظرف‌ها را توی سینک ظرف‌شویی بگذار» واضح بیان کنید.
۲. برای آموزش کودک وقت بگذارید
انجام‌دادن کارها به‌جای آموزش چگونگی انجام‌دادن آنها به کودکان، راحت‌تر است. همچنین دیدن تلاش کودک هنگام انجام‌دادن کاری وقتی خودتان می‌توانید آن را به‌راحتی انجام دهید، هرگز آسان نیست. زمانی را که برای کودک می‌گذارید تا چیزی را به او آموزش دهید، نوعی سرمایه‌گذاری بدانید. مثلا وقتی به کودک یاد می‌دهید چگونه آشپزخانه را مرتب کند یا اتاق را جارو بکشد، در آینده دیگر مجبور نخواهید بود برخی از این کارها را خودتان انجام دهید.
۳. برنامه روزانه داشته باشید
بیشتر کودکان وقتی برنامه روزانه داشته باشند، کارهایشان را به بهترین نحو انجام می‌دهند. به‌کمک برنامه‌ای خوب و معقول، متوجه می‌شوند ترتیب کارهایی که باید انجام دهند، چیست. نمونه‌ای از برنامه‌ریزی روزانه می‌تواند چیزی مانند این باشد:
برنامه صبحگاهی: پوشیدن لباس، شانه‌کردن موها، شستن صورت، خوردن صبحانه، مسواک‌زدن، آماده‌کردن کیف مدرسه.
برنامه پس از مدرسه: خوردن میان‌وعده یا ناهار، نیم ساعت تماشای تلویزیون، انجام‌دادن تکالیف مدرسه، انجام‌دادن خرده‌کارهای خانه، خوردن شام، بازی‌کردن، حمام، پوشیدن لباس خواب، مسواک‌زدن، خواندن کتاب، خوابیدن.
برنامه روزانه منظم و واضحی تنظیم کنید تا کودک بداند ترتیب کارهایی که باید انجام دهد چیست. هرچه مرتب‌تر و سازمان‌یافته‌تر باشید، در مواقع ضروری کمتر گرفتار اضطراب و آشفتگی و انجام‌دادن کارها با شتابزدگی می‌شوید.
۴. برای برنامه‌ها جدول درست کنید
فقط گفتن «اتاقت را تمیز کن» یا «برای رفتن به مدرسه آماده شو» برای کودکان کمی مبهم است. کودکانی که کوچک‌ترند تمرکز کمتری دارند و وقتی کودک در حال یادگیری مهارتی است، به توجه بیشتری نیاز دارد تا متوجه شود دقیقا چه کاری را باید انجام دهد.
وظایفی که به کودکان داده می‌شوند باید به کارهای کوچک‌تر تقسیم شوند. مثلا: «لباس‌های کثیفت را در سبد لباس‌های کثیف بگذار و بعد برو قفسه کتاب‌هایت را مرتب کن.»
مسلما زمانی که کودکان مشغول انجام‌دادن این کارها هستند، نباید کنار آنها بایستید و به تمام کارهایشان نظارت کنید. این روش نه‌تنها باعث مستقل‌شدن کودک نمی‌شود، بلکه نتیجه عکس دارد و او را به شما وابسته‌تر می‌کند.
بنابراین جدولی درست کنید و در آن هر کاری را که کودک باید بکند، کاملا شرح دهید. با این روش می‌توانید کودکتان را مستقل بار بیاورید. همچنین برای کودکانی که هنوز خواندن و نوشتن نمی‌دانند، تصاویری تهیه کنید تا به آنها نشان دهد که چگونه کارهایشان را قدم‌به‌قدم انجام دهند. اگر مهارت نقاشی دارید، خودتان تصاویر را بکشید. در غیر این صورت، تصاویر موردنیازتان را از اینترنت دانلود و چاپ و جدول را برای کودکتان آماده کنید. سپس جدول را در مکانی آویزان کنید که کودک آن را به‌خوبی ببیند. کودک با استفاده از این جدول می‌تواند کارهای محوله را به خاطر بسپارد و آنها را به‌موقع انجام دهد.
البته مجبور نیستید برای تک‌تک کارهای کودکتان جدول آماده کنید و فقط کارهایی را که می‌خواهید او خودش به‌تنهایی انجام دهد در جدول قرار دهید. در ضمن به کودکتان بگویید خودش باید جدول را بررسی کند، نه اینکه شما هر مرحله را به او یادآوری کنید. خود او باید وظایفش را به خاطر بسپارد.
۵. کودک را به کار عادت دهید
رفتارها و کارهایی را که می‌خواهید کودکتان بیاموزد، تک‌تک به او آموزش بدهید و آن رفتارها را در کودک نهادینه کنید. مثلا اگر می‌خواهید به کودک ۶ساله‌تان یاد بدهید هنگام ناراحتی چگونه آرام شود یا به فرزند نوجوان خود بیاموزید برای خانواده شام آماده کند، این کار را مرحله به مرحله انجام دهید. یعنی ابتدا روش کار را به او نشان دهید و او را راهنمایی کنید، سپس بخواهید آن کار را به‌تنهایی انجام دهد.
زمانی که کودکتان کارهای محوله را انجام می‌دهد، به او بازخورد مثبت بدهید و اگر اشتباهی در کارش داشت، او را تصحیح کنید. وقتی کودک به مرحله اول کار به‌قدر کافی مسلط شد، مرحله بعد را به او بیاموزید. با این روش، رفتار یا مهارت‌های آموخته‌شده در کودکتان نهادینه می‌شوند.
۶. کودک را تشویق کنید
وقتی کودکان قوانین را نقض می‌کنند یا وظایفشان را انجام نمی‌دهند، فورا توجهمان به آنها جلب می‌شود. این توجه منفی رفتار نادرست کودک را تقویت می‌کند. بنابراین به‌جای توجه به رفتارهای غلط کودک، خوب‌بودن کودکتان را به او یادآور شوید و وقتی کاری را بدون کمک شما انجام می‌دهد، او را بستایید. مثلا به او بگویید: «آفرین. بدون اینکه بهت یادآوری کنم، خودت ظرف غذایت را در سینک ظرف‌شویی گذاشتی!» یا « واقعا تحت‌تأثیر قرار گرفتم که تمام تکالیفت را تنهایی انجام دادی.»
۷. به کودکتان پاداش دهید
برای اینکه به کودکتان انگیزه بیشتری بدهید، می‌توانید جایزه‌های هفتگی برای او در نظر بگیرید. کودکان کوچک حتی با گرفتن جایزه‌ای ساده مانند برچسب کارتونی هم تشویق می‌شوند، اما برای کودکان بزرگ‌تر باید انگیزه‌های قوی‌تری بیابید. مثلا به او بگویید اگر تکالیفش را به‌تنهایی انجام دهد، روز تعطیل می‌تواند دوستش را به خانه دعوت کند.
در ضمن اگر قرار است کودکتان کاری را هر روز انجام دهد، فقط خرید ۱ جایزه انگیزه کافی به او نمی‌دهد که کار را مداوم انجام دهد و معمولا بعد از چند روز آن را رها می‌کند. به‌جای خرید جایزه، به او بگویید اگر هر روز تا قبل از شام تکالیفش را خودش به‌تنهایی انجام دهد، می‌تواند بعد از شام بازی کامپیوتری یا بازی موردعلاقه خود را انجام دهد یا چیزی مانند اینها.
۸. قرداد تنظیم کنید
وقتی کودکتان می‌خواهد کارهایی را انجام دهد، باید انتظارات شما را به‌خوبی بداند. مثلا اگر می‌خواهد در شبکه‌ای اجتماعی برای خودش حساب کاربری بسازد، باید بداند چه رفتاری داشته باشد. در این مواقع بهتر است با او قراردادی مثل قرداد شبکه‌های اجتماعی ببندید و در آن قرارداد چنین قوانینی را قید کنید:
پدر و مادرم باید تمام رمزهایم را داشته باشند.
به هیچ‌کدام از درخواست‌های غریبه‌ها پاسخ مثبت نمی‌دهم.
هروقت پدر و مادرم بخواهند، می‌توانند به حساب‌های کاربری شبکه‌های اجتماعی من دسترسی داشته باشند.
اگر کسی تصویر یا متن نامناسبی برای من بفرستد، حتما به والدینم می‌گویم.
به هیچ غریبه‌ای آدرس محل زندگی یا مدرسه‌ام را نمی‌دهم.
عکس‌های شخصی خود را برای هیچ‌کس نمی‌فرستم.
اگر هرکدام از موارد این قرارداد را نقض کنم، والدینم می‌توانند جلوی دسترسی من به حساب‌های کاربری‌ام را بگیرند.
سپس تمام قوانین قرداد را با کودکتان مرور کنید و به او فرصت پرسش دهید و در نهایت قرداد را امضا کنید و از کودکتان بخواهید که او هم آن را امضا کند.
باز هم به کودکتان تأکید کنید تا زمانی که او به قوانین شما احترام بگذارد، می‌تواند آزادی و استقلال خود را داشته باشد، در غیر این صورت تمام امتیازهای خود را از دست می‌دهد.
۹. غر نزنید یا التماس نکنید
همان‌قدر که تذکردادن به کودکتان برای انجام کارها وسوسه‌انگیز است، نق‌زدن به او هم فقط وابستگی او به شما را بیشتر می‌کند. از گفتن جملاتی مانند «اگر جایزه می‌خواهی، فراموش نکن که اتاقت را تا موقع شام تمیز کنی!» پرهیز کنید. این کار باعث می‌شود کودکتان برای یادآوری وظایفش بیشتر به شما وابسته شود. بنابراین هر کاری را که می‌خواهید کودکتان انجام دهد، ۱ بار بگویید و او را کاملا راهنمایی کنید. سپس به او فرصت دهید تا نشان دهد می‌تواند مستقل باشد.
۱۰. اجازه دهید کودکتان پیامد کارهایش را ببیند
باید به کودکتان نشان دهید رفتارهای نادرست پیامدهایی دارند. مثلا اگر تا دیروقت مشغول بازی کامپیوتری بود، کامپیوتر را از دسترس او خارج کنید یا اگر فراموش کرد کفش ورزشی‌اش را سر جایش بگذارد، موقع مدرسه‌رفتن کفش‌هایش را برایش پیدا نکنید. وقتی او مجبور باشد در مدرسه روی نیمکت بنشیند و بازی یا تمرین‌کردن بقیه کودکان را ببیند، دیگر فراموش نمی‌کند کفش ورزشی‌اش را سر جایش بگذارد. پیامدهای رفتارهایمان معلمانی عالی هستند.
۱۱. پس‌اندازکردن را به کودکتان بیاموزید
به کودکتان قلک بدهید و به او بیاموزید که پول‌هایش را پس‌انداز کند. البته او را به این کار مجبور نکنید. بگذارید خودش تصمیم بگیرد. بااین‌حال، به کودکتان بگویید که با پس‌انداز پول خود می‌تواند چیزی را بخرد که دوست دارد. این کار برای استقلال یافتن کودکتان مفید است.
۱۲. کمک‌کردن به دیگران را به او بیاموزید
کمک‌کردن به دیگران، حتی در حد مراقبت از حیوان خانگی یا گیاه آپارتمانی، موجب می‌شود کودک احساس استقلال کند و از وابستگی‌اش به شما کم شود.
۱۳. به او یاد بدهید از خودش مراقبت کند
وقتی کودکتان کمی بزرگ‌تر شد، به او یاد بدهید که مراقب سلامتی خودش باشد و مثلا اگر به چیزی مثل بادام‌زمینی حساسیت دارد، بداند در موقعیت‌های مختلف (مثلا در مهمانی‌ها) چه کند و تصمیم درست را بگیرد.
۱۴. به او اجازه دهید شکست بخورد
سخت‌ترین کار این است که اجازه دهید کودکتان در کاری شکست بخورد. اما شکست بخشی از زندگی است و همه ما در زندگی‌مان با شکست‌هایی مواجه شده‌ایم. به آنها بیاموزید از شکست نترسند و به‌جای آن برای انجام‌دادن کار مدنظرشان تا می‌توانند تلاش کنند. این نوع برخورد از کودکتان فردی مستقل می‌سازد.
کلام آخر
سرعت رشد کودکان با یکدیگر فرق دارد. بنابراین اگر یکی از کودکانتان آن‌گونه که تصور می‌کنید باید مستقل شده باشد مستقل نشده است، نگران نشوید. با ترفندهایی که در این مقاله ارائه شده است، می‌توانید سرعت رشد و استقلال او را افزایش دهید. کودکان با کمی حمایت و راهنمایی می‌توانند مهارت‌های لازم را بیاموزند و اعتمادبه‌نفسی را کسب کنند که لازم دارند و به‌مرور کارهای خود را به‌تنهایی انجام دهند.
