بوهای مطبوع چه تاثیری در تصمیم‌گیری دارند؟
بوی بد
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران ضمن تشریح جزئیات دو مطالعه انجام شده پیرامون بویایی، بازگشت آن در افراد بیمار و تاثیر آن بر تصمیم‌گیری افراد، گفت: بر اساس مطالعات انجام شده می‌توان نتیجه گرفت حالت‌های مختلف خوشایندی یا ناخوشایندی محرک‌های بویایی بر عملکرد تصمیم‌گیری ریسکی انسان تاثیر می‌گذارد.
دکتر آرش زارع صادقی، درباره تحقیق بررسی تغییرات شبکه‌های کارکردی مغزی روند تصمیم‌گیری، در هنگام استنشاق عصاره‌ها با احساس متفاوت با استفاده از تصویربرداری تشدید مغناطیسی، گفت: تصمیم‌گیری ریسکی یکی از متداول‌ترین انواع تصمیم‌گیری است که تاثیر عوامل متعددی بر عملکرد آن بررسی شده است، در این بین اما تاثیر رایحه‌های خوشایند و ناخوشایند بر تقویت یا تضعیف این عملکرد شناختی مبهم است.
وی افزود: بویایی یکی از حواس اساسی است که نقش مهمی در هدایت رفتارهای انسان و حیوانات دارد به عنوان مثال در تشخیص غذایی که مخاطره آمیز است یا در زمانی که خطر محیطی وجود داشته باشد، حس بویایی می‌تواند کمک کننده باشد.
زارع صادقی تاکید کرد: عملکرد مغز انسان یکی از پیچیده‌ترین فرایندهای مورد مطالعه دانشمندان است؛ حتی پس از سال‌ها تحقیق اگرچه عملکردهای مختلفی از مغز شناخته شده است اما هنوز ناشناخته‌های زیادی در این خصوص باقی مانده است. هر کاری که انجام می‌دهیم توسط مغز کنترل می‌شود و حتی کوچکترین آسیب در مغز می‌تواند اثرات نامطلوبی بر عملکرد طبیعی انسان داشته باشد.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران، با اشاره به اینکه fMRI یک روش غیرتهاجمی در تصویربرداری شبکه‌های عصبی در عملکردهای حسی و حرکتی است، اظهار کرد: در این روش تصویربرداری فعالیت‌های عصبی مغز به صورت غیر مستقیم و از طریق بررسی میزان اکسیژن موجود در جریان خون هر ناحیه ارزیابی می‌شود.
وی تاکید کرد: بر این اساس پس از ساخت دستگاه تحریک بویایی تصمیم گرفتیم تا اثر بوی خوش و بوی ناخوش بر روند تصمیم‌گیری انسان را بررسی کنیم که یک فرد در این دو شرایط به چه صورت تصمیم‌گیری می‌کند؟
زارع صادقی افزود: برای این کار اقدام به طراحی یک بازی کردیم که در آن لازم بود که فرد آموزش دیده و سالم از نظر بویایی در بازه سنی ۲۰ تا ۴۰ سال یک تصمیم با ریسک پذیری اتخاذ کند. جامعه آماری که در مطالعه شرکت داده شدند از میان افرادی با سطح تحصیلات دیپلم و بالاتر انتخاب می‌شدند تا بتوانند بازی مربوطه را انجام دهند.
وی ادامه داد: با اتمام آموزش‌ها فرد با تمام تمهیدات اندیشیده شده به داخل دستگاه MRI هدایت می‌شد تا داخل دستگاه همزمان با تصویربرداری، چندبار بازی را انجام دهد و ما در بازه‌های زمانی مختلف تحریک بویایی با وانیل (به عنوان بوی خوش) یا بوی فنیل اتیلن (به عنوان بوی ناخوش) را انجام می‌دادیم تا اولا ببینیم امتیاز تصمیم‌گیری فرد چقدر تغییر می‌کند و دوم اینکه در مغز او چه اتفاقی می‌افتد و نواحی فعال مغز موقع تصمیم‌گیری تحت تاثیر بوی خوش و بوی ناخوش چگونه تغییر می‌کند.
عضو هیت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران با اشاره به اینکه برای انجام مطالعه ۴ حالت در نظر گرفته می‌شود، اظهار کرد: یک بار دستگاه خاموش بود، یک بار تنها پخش هوای عادی، یکبار پخش بوی مطبوع و یکبار پخش بوی نامطبوع انجام شد و در هر ۴ مدل واکنش و تصمیم‌گیری فرد مورد بررسی قرار می‌گرفت.
وی با اشاره به اینکه تعداد افرادی که وارد مطالعه شدند ۲۶ نفر بودند، تصریح کرد: البته طرح ادامه دارد و هدف ما انجام مطالعه بر روی حدود ۱۰۰ نفر است.
زارع صادقی در پاسخ به سوالی درباره علت انجام چنین مطالعه‌ای، توضیح داد: سوالی ۵ ساله طراحی کردیم تا ببینیم آیا می‌توانیم زمان از دست دادن بویایی یک فرد را از طریق تصویربرداری به دست بیاوریم یا خیر؟
وی ادامه داد: این سوال از این جهت تعریف شد که سازمان پزشکی قانونی اعلام کرد برخی افراد پس از جراحی و یا تصادفات به آنها مراجعه کرده و با ادعای از دست رفتن بویایی طلب دیه می‌کنند و فرد مقابل مدعی می‌شود که شاکی اصلا از اول بویایی نداشته است و همین سبب بروز مشکلات حقوقی زیادی شده بود. از این رو تصمیم گرفتیم تا با تصویربرداری، بدون اینکه خود فرد بتواند دخالتی در امور داشته باشد زمان از دست دادن بویایی و یا میزان آن را تشخیص دهیم.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران افزود: از طرفی در بخشی از مطالعه برای این طرح یک اپلیکیشن هم طراحی کردیم که ببینیم آیا می‌توان رایحه‌ای پخش کرد که به عنوان مثال اشتیاق یک فرد معتاد به موادمخدر در مقابل مواد محرک بویایی با رایحه مطبوع و غیرمطبوع کاهش یابد؟ یعنی در نهایت هدف ما این است که ببنیم می‌توان با رایحه‌ای خاص بر تصمیمی‌گیری‌های فرد اثر گذار باشیم یا خیر؟
وی در ادامه اظهار کرد: طبق نتایج این پژوهش نواحی مرتبط با تصمیم‌گیری و افتراق رایحه‌ها در مغز هنگام پخش رایحه‌ی خوشایند و هوای خالص نسبت به حالت خنثی ارتباطات بیشتری با یکدیگر نشان دادند در حالی که در شرایط پخش رایحه ناخوشایند نسبت به رایحه خوشایند و هوای خالص، اکثر ارتباطات مراکز تصمیم‌گیری مغز و بویایی تضعیف شد. بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت حالت‌های مختلف خوشایندی یا ناخوشایندی محرک‌های بویایی بر عملکرد تصمیم‌گیری ریسکی تاثیر می‌گذارد.
زارع صادقی درباره مطالعه دیگری در خصوص بررسی تفاوتهای شبکه ارتباطات کارکردی حالت استراحت مغزی بین افراد سالم و افراد با مشکل بویای با استفاده از تصویربرداری تشدید مغناطیسی، گفت: اختلال عملکرد بویایی می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی انسان را تحت تاثیر قرار دهد. به دنبال وارد شدن تروما ممکن است فرد دچار کم بویای و یا ازدست دادن بویایی شود که در انجام مطالعه‌ای با استفاده از تصاویر fMRI در حالت استراحت مغزی و انجام آنالیز روی تصاویر آن تغییرات ارتباطات شبکه کارکردی را در هر دو گروه بررسی کردیم.
وی ادامه داد: بر این اساس ۴۴ شرکت کننده با مشکل بویای و ۳۳ شرکت کننده بدون مشکل بویای و سالم انتخاب شدند تا تحت مطالعه قرار گیرند.
زارع صادقی با اشاره به اینکه حس بویایی یکی از حواس پنجگانه انسان است که در تشخیص موقعیت‌های خطرناک مانند غذای فاسد، آتش، نشست گاز و … اهمیت دارد، تصریح کرد: به علاوه در خوردن و آشامیدن، در بخش عواطف و احساسات و حتی در ارتباط بین افراد نقش مهمی ایفا می‌کند. مطالعات نشان می‌دهند که حدود ۵ درصد افرد دچار کر بویی هستند و یک چهارم جمعیت بالای ۵۰ سال نیز مشکل بویایی دارند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، بیان کرد: برای انجام مطالعه در این حیطه به سراغ مرکز تحقیقات ENT بیمارستان حضرت رسول (ص) رفتیم که اغلب مراجعه کنندگان آن موتورسوارانی بودند که تصادف کرده بودند و بعد از تصادف برای درمان بویایی به ما مراجعه می‌کردند.
وی افزود: این افراد ضمن درمان، تحت بررسی قرار می‌گرفتند و تست بویایی می‌داند و از آنها در حال استراحت بدون اینکه خوابشان ببرد تصویربرداری می‌کردیم. شبکه ارتباطات کارکردی مغزی در حالت استراحت مغز مورد مطالعه قرار گرفته و در کنار آن بازتوانی بویای افراد هم در حال انجام است و مشخص شده که بازگشت بویایی افراد ممکن است.
