شواهد نشان می‌دهد که بسیاری از ما هر روز بیش از حد غذا و نوشیدنی‌ شیرین می‌خوریم. مصرف زیاد قند نه تنها باعث چاقی می‌شود، بلکه می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت و سایر بیماری‌های مزمن را افزایش دهد. به همین دلیل، این روزها مصرف شیرین کننده‌های رژیمی مثل استویا (stevia) محبوبیت زیادی پیدا کرده است.

استویا اغلب به عنوان یک جایگزین سالم و ایمن برای قند معرفی می‌شود که می‌تواند بدون اینکه تأثیر منفی روی سلامتی داشته باشد، غذاها را شیرین کند. گفته می‌شود که استفاده از این شیرین کننده به کاهش کالری دریافتی، کنترل قند خون و پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک می‌کند؛ اما نگرانی‌هایی در مورد بی‌خطر آن وجود دارد، به خصوص برای افرادی که ممکن است به اثرات آن حساس‌تر باشند.
در ادامه می‌خوانید:

استویا چیست؟
فواید استویا برای سلامتی
عوارض و معایب استویا
استویا و مقدار دوز مصرفی روزانه
ایمنی استویا برای بیماران دیابتی، زنان باردار و کودکان
استویا چیست؟

استویا‌ یک شیرین کننده‌ی طبیعی است که از برگ‌های گیاه‌ی استویا (stevia rebaudiana) به دست می‌آید. از آن‌جا که کالری استو‌یا صفر است اما شیرینی آن تقریبا ۲۰۰ برابر شکر است، برای افرادی که می‌خواهند قند کمتری مصرف کنند انتخاب ایدئالی به شمار می‌رود.

با این حال، محصولات تجاری استویا از نظر کیفیت متفاوت هستند. در حقیقت، بسیاری از آن‌ها تصفیه‌ شده و با سایر شیرین کننده‌ها مانند اریتریتول، دکستروز و مالتودکسترین ترکیب می‌شوند که ممکن است اثرات استویا را بر سلامتی تغییر دهند. ذکر این نکته ضروری است که در مورد ایمنی محصولاتی که کمتر مورد پردازش قرار گرفته‌اند تحقیقات کمی وجود دارد.

فواید استویا برای سلامتی

کاهش وزن با استویا

استویا‌ فواید زیادی برای سلامتی دارد و استفاده از آن در مقایسه با سایر محصولات با خطرات کمتری همراه است. استویا یکی از بی‌خطرترین شیرین کننده‌ها در نظر گرفته می‌شود، چون از یک گیاه به دست می‌آید و به‌طور مصنوعی ایجاد نشده است. به گفته‌ی انجمن قلب آمریکا (AHA)، بعضی از شیرین‌کننده‌های مصنوعی ممکن است عوارض جانبی جدی داشته باشند، مانند افزایش خطر سکته‌ی مغزی.

از مهم‌ترین فواید استو‌یا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

بدون کالری است و به کاهش وزن کمک می‌کند؛ یکی از مزایای اصلی استویا این است که کالری ندارد و استفاده از آن به شما کمک می‌کند که غذاهای مختلف را بدون افزودن شکر و کالری اضافی به آن‌ها شیرین کنید.
برای سلامت دهان مفید است؛ بر اساس تحقیقات، استرپتوکوک موتانس (نوعی باکتری که عامل اصلی پوسیدگی دندان است)، نمی‌تواند در حضور استویا رشد کند.
به ثبات و تنظیم قند خون کمک می‌کند؛ بررسی ۱۱۴ بیمار مبتلا به دیابت نشان داد که استویا می‌تواند علائم آن‌ها را بهبود ببخشد و فشار خون و قند خون را کاهش دهد.
دارای آنتی‌اکسیدان است؛ شواهد نشان می‌دهد که استویا به دلیل داشتن ترکیبات فنلی خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد. یک مطالعه روی ۷۱۷۲ نفر که در معرض ابتلا به بیماری قلبی بودند نشان داد که ترکیبات فنلی شانس ابتلا به مشکلات قلبی را ۳۷ درصد کاهش می‌دهند.
با پیشگیری از سرطان مرتبط است؛ ترکیبی به نام استویوزید (stevioside) در استویا وجود دارد که باعث مرگ سلول‌های سرطانی سینه می‌شود. در بعضی از مطالعات هم مشاهده شده است که ترکیبات موجود در استویا‌ برای سلول‌های سرطانی ریه و معده سمی هستند.

عوارض و معایب استویا

عوارض استویا

استویا تا زمانی که در حد تعادل استفاده شود، عارضه‌ی خاصی ایجاد نمی‌کند. همان‌طور که گفته شد، بسیاری از محصولات استویا با سایر شیرین‌کننده‌ها مانند الکل‌قندها ترکیب می‌شوند که می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند. در این بخش، به بعضی از معایب و مضرات احتمالی استویا اشاره خواهیم کرد.
می‌تواند روی روده تأثیر منفی داشته باشد

نفخ و حالت تهوع شایع‌ترین عارضه‌ی گزارش ‌شده از استویا هستند. به نظر می‌رسد که استویا به‌خودی‌خود باعث مشکلات گوارشی نمی‌شود، اما الکل‌قندهای اضافه‌ شده به آن می‌توانند روی دستگاه‌ی گوارش تأثیر بگذارند. بنابراین، لازم است حتما برچسب محصول مورد نظر خود را بررسی کنید.

علاوه براین، بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که استویا می‌تواند با باکتری‌های مفید روده تداخل داشته باشد، اما محققان معتقدند که باید در این زمینه تحقیقات بیشتری انجام شود.
با بعضی از داروها تداخل دارد

افرادی که برای کنترل قند خون یا فشار خون خود دارو مصرف می‌کنند باید قبل از استفاده از استویا با پزشک صحبت کنند. این احتمال وجود دارد که مصرف استویا همراه با این داروها باعث افت شدید قند خون یا فشار خون شود، چون می‌تواند آن‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
در بعضی از افراد باعث آلرژی می‌شود

هیچ تحقیقی برای حمایت از این ادعا وجود ندارد، اما بعضی از افراد معتقدند که شیرین کننده‌های رژیمی می‌توانند به آلرژی منجر شوند. تورم و خارش لب‌ها، دهان، گلو و زبان، درد شکم و استفراغ از رایج‌ترین علائم آلرژی هستند.
ممکن است باعث بی‌حسی شود

در این مورد هم اطلاعات بسیار کمی وجود دارد، اما بعضی از افراد گزارش کرده‌اند که بعد از مصرف استویا دچار بی‌حسی دست، پا و حتی زبان شده‌اند. در صورت مشاهده‌ی این علائم، مصرف استویا را قطع کرده و بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
احتمال دارد به درد عضلانی منجر شود

در یک مطالعه، مصرف داروی ساخته شده از استویوزید باعث درد عضلانی در بعضی از افراد شد. اگر متوجه شدید که عضلات شما بدون دلیل درد می‌کنند، مصرف استو‌یا را قطع کرده و با پزشک مشورت کنید.
ته‌مزه‌ی تلخ دارد

اگرچه استو‌یا بسیار شیرین است، اما ممکن است طعم تلخی در دهان به جا بگذارد که برای بعضی از افراد ناخوشایند است. بعضی از مردم این طعم را به طعم شیرین‌بیان تشبیه می‌کنند.

کسانی که به پرفشاری خون، دیابت، بیماری کلیوی، بیماری قلبی و مشکلات هورمونی مبتلا هستند، دارو مصرف می‌کنند یا در دوران بارداری به‌سر می‌برند، باید قبل از اضافه کردن ا‌ستویا به رژیم غذایی خود با پزشک مشورت کنند.
استویا و مقدار دوز مصرفی روزانه

مقدار مصرف استویا

در برگ استو‌یا موادی به نام گلیکوزید وجود دارد که طعم شیرینی دارند. دو گلیکوزید شناخته‌ شده در استویا عبارتند از: ۱) استویوزید و ۲) ریبائودیوزید A یا Reb A.

گلیکوزیدهای استویول که عصاره‌ی تصفیه ‌شده‌ی استویا هستند (مانند Reb A) توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) ایمن شناخته شده و می‌توانند در محصولات غذایی استفاده شوند. اما در حال حاضر استفاده از برگ کامل و عصاره‌ی خام استویا به‌دلیل ناکافی بودن تحقیقات توصیه نمی‌شود.

به گفته‌ی سازمان‌های نظارتی مانند FDA، کمیته علمی غذای اروپا (SCF) و سازمان ایمنی غذایی اروپا (EFSA)، مصرف چهار میلی‌گرم گلیکوزید استویول به ازای هر کیلوگرم وزن بدن مجاز است.
ایمنی استویا‌ برای بیماران دیابتی، زنان باردار و کودکان

اگرچه بسیاری از محصولات استویا ایمن هستند، اما بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که این شیرین کننده‌ی فاقد کالری ممکن است روی افراد مختلف تأثیر متفاوتی داشته باشد.
بیماران دیابتی

در صورت ابتلا به دیابت استویا می‌تواند برای شما مفید باشد، اما باید محصول مورد نظر خود را به‌دقت انتخاب کنید. در یک مطالعه‌ی کوچک روی ۱۲ بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲، استفاده از این شیرین‌کننده در کنار وعده‌ی غذایی در مقایسه با کسانی که به مقدار مساوی نشاسته‌ی ذرت دریافت کردند، باعث کاهش سطح قند خون شد. در یک مطالعه‌ی هشت هفته‌ای روی موش‌های دیابتی هم مشخص شد که عصاره‌ی استویا می‌تواند قند خون و هموگلوبین A1C (میانگین قند خون طی دو تا سه ماه‌ی گذشته) را ۵ درصد کاهش دهد.

به خاطر داشته باشید که بعضی از محصولات استویا ممکن است حاوی سایر شیرین‌کننده‌ها باشند، از جمله دکستروز و مالتودکسترین که می‌توانند سطح قند خون را افزایش دهند. استفاده از این محصولات در حد اعتدال یا انتخاب عصاره‌ی خالص استویا به تثبیت قند خون بیماران دیابتی کمک می‌کند.

دیابت یا بیماری قند؛ علائم، دلایل، عوارض، تشخیص و درمان

زنان باردار

شواهد محدودی در مورد بی‌خطر بودن استویا در دوران بارداری وجود دارد. با این حال، مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که مصرف متعادل این شیرین‌کننده به‌شکل گلیکوزیدهای استویول (مانند Reb A) بر باروری یا نتیجه‌ی بارداری تأثیر منفی نمی‌گذارد. سازمان‌های نظارتی گلیکوزیدهای استویول را برای بزرگسالان، از جمله زنان باردار، بی‌خطر می‌دانند، اما تحقیقات زیادی در مورد ایمنی برگ استویا و عصاره‌ی خام آن وجود ندارد.

کودکان

تاثیر شیرین‌کننده‌های رژیمی روی کودکان

استویا‌ می‌تواند به کاهش قند کمک کند که این امر به‌ویژه برای کودکان مفید است. به گفته‌ی انجمن قلب آمریکا، مصرف زیاد غذا‌ها و نوشیدنی‌های شیرین‌ از طریق افزایش وزن و افزایش چربی خون احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را در کودکان بالا می‌برد و جایگزین کردن قند با استویا می‌تواند به‌طور بالقوه این خطر را به حداقل برساند.

با این حال، در کودکان نظارت بر مصرف این شیرین کننده بسیار مهم است. چون وزن کمتری دارند و احتمال دارد بیش از حد استو‌یا دریافت کنند (بیشتر از چهار میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن). محدود کردن مصرف استویا و سایر شیرین کننده‌ها مثل شکر به حفظ سلامتی کودکان و جلوگیری از بروز عوارض جانبی کمک می‌کند.

استویا یک شیرین‌کننده‌ی طبیعی است که با فواید زیادی از جمله کاهش سطح قند خون مرتبط است. اگرچه استفاده از عصاره‌ی تصفیه‌شده‌ی و خالص استویا بی‌خطر تلقی می‌شود، اما تحقیقات کمی در مورد ایمنی برگ و عصاره‌ی خام آن وجود دارد.