اجداد منقرض‌شده انسان از توانایی زندگی در شرایط سخت بیابانی برخوردار بودند

بر اساس یافته‌های جدید، حدود یک میلیون سال پیش، گونه‌ی باستانی خویشاوند ما که انسان راست‌قامت نامیده می‌شود، در بیابانی خشک و بدون هیچ درختی می‌زیست.

شامپانزه‌ها فقط در جنگل‌های بارانی و مناطق جنگلی آفریقا زندگی می‌کنند، در‌حالی که محل زندگی اورانگوتان‌ها به جنگل‌های انبوه اندونزی محدود می‌شود. اما انسان‌ها از چنین الگویی پیروی نمی‌کنند. ما می‌توانیم در گستره‌ای از محیط‌های متنوع و دور از تصورات، حتی در دشت‌های یخ‌زده، قله‌های کوهستانی و بیابان‌های خشک، خانه بسازیم.

دانشمندان برای مدت‌ها توانایی زیستن در محیط‌های متنوع را یکی از ویژگی‌های خاص و متمایز انسان‌های نوین به‌شمار می‌آوردند و این توانایی را به پیشرفت مغز و توانمندی ذهنی ما نسبت می‌دادند. اما اکنون، مطالعه‌ای جدید این دیدگاه را به چالش کشیده و نشان می‌دهد که شاید ما آن‌قدرها هم که تصور می‌کنیم، خاص و بی‌رقیب نیستیم.

بر اساس یافته‌های مطالعه‌ی جدید که در مجله‌ی ارتباطات زمین و محیط‌زیست منتشر شده، در زمانی حدود یک میلیون سال پیش، گونه‌ای منقرض‌شده از خویشاوندان باستانی ما به نام انسان راست‌قامت یا هومو ارکتوس (Homo erectus) توانسته بود در محیط بیابانی، خشک و بسیار خشنی زندگی کند که قبلاً تصور می‌شد به‌دلیل ظهور انسان‌های نوین سکونت‌پذیر شده است.

به‌گزارش نیویورک‌تایمز، خولیو مرکادر، باستان‌شناس در دانشگاه کلگری و یکی از نویسندگان مطالعه، توضیح می‌دهد: «این کشف باعث می‌شود دیدگاه ما به سازگاری، گسترش پیدا کند تا این توانایی را به نخستین خویشاوندان باستانی انسان نیز نسبت دهیم.»

در طول سال‌های گذشته، شواهد فسیلی بسیاری از نخستین اجداد انسان کشف شد که برتری ما در سازگاری با محیط‌های مختلف را تأیید می‌کرد. اجداد انسان‌تبار ما که حدود شش میلیون سال پیش از میمون‌های انسان‌نما جدا شدند، برای میلیون‌ها سال در مناطق جنگلی باز زندگی می‌کردند و شواهدی از سکونت آن‌ها در محیط‌های سخت وجود نداشت.

اما مرکادر و گروهش با بررسی دقیق شرایط محیطی مختلف در شرق آفریقا، محل کشف مهم‌ترین فسیل‌های انسان‌تباران، به نتایج تازه‌ای دست یافتند. آن‌ها محوطه‌ای باستانی به نام «انگاجی نانیوری» در شمال تانزانیا را بررسی کردند که پیش‌تر، فسیل‌های انسان راست‌قامت در آن کشف شده بود.

انسان راست‌قامت یاد گرفت که به جای فرار، خود را با محیط تغییر‌یافته وفق دهد

انسان راست‌قامت حدود دو میلیون سال پیش در آفریقا ظاهر شد. آن‌ها نخستین گونه‌ای بودند که قامتی شبیه به انسان‌های نوین و پاهایی بلند و باریک داشتند که برای دویدن مناسب بود. مغز آن‌ها از گونه‌های پیشین بزرگ‌تر بود، هرچند هنوز به اندازه‌ی مغز انسان خردمند رشد نکرده بود. با گذشت زمان، انسان راست‌قامت از آفریقا مهاجرت کرد و به مناطقی مانند اندونزی امروزی رسید. این گونه حدود ۱۰۰ هزار سال پیش در همان منطقه منقرض شد. بسیاری از پژوهشگران بر این باور هستند که این گونه در آفریقا، به تدریج به انسان نوین تبدیل شد و سپس، از بین رفت.

پژوهشگران در مطالعه‌ی جدید تلاش کردند تا دریابند که یک میلیون سال پیش، انسان‌های راست‌قامت ساکن انگاجی نانیوری در چه شرایط محیطی زندگی می‌کرده‌اند. آن‌ها دانه‌های فسیلی گرده گیاهان را بررسی و ترکیب شیمیایی سنگ‌ها را تحلیل کردند و به دنبال سرنخ‌هایی از شرایط محیطی آن دوران گشتند.

نتایج نشان داد که انگاجی نانیوری برای صدها هزار سال، منطقه‌ای جنگلی و باز بوده است. اما حدود یک میلیون سال پیش و به‌دنبال خشک‌تر شدن اقلیم، درختان از بین رفتند و این منطقه به بیابانی خشک و بوته‌زار‌مانند تبدیل شد. به نظر می‌رسید چنین محیط خشن و خشکی برای زندگی انسان‌تباران نامناسب باشد.

مرکادر می‌گوید: «داده‌ها ما را با پرسشی اساسی مواجه کرد: چگونه انسان راست‌قامت توانست در چنین شرایط دشواری زنده بماند و حتی پیشرفت کند؟» بر اساس مطالعه، پاسخ این است که انسان‌های راست‌قامت باستانی به جای فرار، خود را با محیط تغییر‌یافته وفق دادند. مرکادر می‌گوید: «بزرگ‌ترین توانایی این گونه، سازگاری‌اش بود.»
علامت‌های برش و قصابی روی استخوان‌های پستانداران باستانی
آثار قصابی و برش روی لاشه‌های پستانداران، نشان می‌دهد انسان راست‌قامت این حیوانات را شکار کرده و لاشه‌ی آن‌ها را در مقیاسی وسیع قصابی می‌کرد.
ابزارهای تیز انسان راست‌قامت
با تغییر شرایط محیطی، انسان راست‌قامت ابزارهایش را نیز ارتقا داد: از مواد خاص‌تری استفاده کرد و ابزارهای تیزتری ساخت.

انسان راست‌قامت روش‌های جدیدی را برای جستجوی غذا ابداع کرد. آن‌‌ها به جای ترک منطقه، منابع آبی کوچکی را که پس از بارندگی‌ها ظاهر می‌شد، پیدا می‌کردند و سپس، از این آب‌ها نه‌تنها برای نوشیدن استفاده می‌کردند، بلکه دست به شکار حیواناتی می‌زدند که به این منابع آبی جذب می‌شدند و لاشه‌ی آن‌ها را در مقیاسی وسیع قصابی می‌کردند.

همچنین، گونه‌ی انسان‌تباران باستانی ابزارهای خود را نیز ارتقا دادند. آن‌ها هنگام ساخت ابزار، دقت بیشتری به خرج می‌دادند تا لبه‌های تیزتری بسازند و درعوض به‌کاربردن هر سنگی که در دسترس بود، مواد خاصی را برای استفاده ترجیح می‌دادند. علاوه‌بر این، ابزارهای ساخته‌شده را همه‌جا همراه خود حمل می‌کردند.

پل دورکین، زمین‌شناس در دانشگاه مانیتوبا و یکی از اعضای گروه پژوهشگران، می‌گوید: «احتمالاً آن‌ها نتیجه گرفته بودند که در مواقع ضروری، همراه‌داشتن ابزار خوب می‌تواند کمک بزرگی باشد.»

علاوه‌بر این، گروه پژوهشگران دریافتند که در دوران سکونت انسان راست‌قامت، انگاجی نانیوری در لبه‌ی جنوبی کمربندی وسیع و بیابانی قرار داشت که از آفریقا تا آسیا و خاورمیانه کشیده شده بود. توانایی بالای سازگاری ممکن است به انسان راست‌قامت کمک کرده باشد تا به سایر قاره‌ها نیز گسترش یابد.