رشد فردی

رشد انسان به دو بخش تقسیم می‌شود، رشد فیزیولوژیکی یا جسمی و رشد روانی. در این مطلب به رشد روانی انسان پرداخته‌ شده‌ است. انسان با پیمودن مسیر رشد و تکامل خویش، می‌آموزد که خود را با تغییرات گوناگون درونی و بیرونی وفق دهد. رشد فردی فرآیندی است که در طول مسیر زندگی انسان اتفاق می‌افتد و بخش مهمی از آن است. در این فرآیند، فرد خود را بهتر و عمیق‌تر می‌شناسد و در جهت پیشرفت و تعالی خویش، گام برمی‌دارد. بنابراین رشد فردی مفهوم گسترده‌ای است که می‌توان گفت درب ورودی آن، آگاهی است.

رشد فردی چیست؟

در یک تعریف بیان شده‌ است که رشد فردی تمایل فرد برای اقدام به بهبود خود در یکی از حوزه‌های زندگی، به کمک کسب مجموعه‌ای از مهارت‌ها است. در واقع اقدام در راستای رشد فردی، نشان‌ دهندۀ توجه و علاقۀ انسان به تغییر و رشد در زندگی خویش است؛ همچنین می‌تواند برای رفتارهای فرد در زمینه‌های خاصی کاربرد داشته باشد. بنابراین می‌توان گفت که اقدام برای رشد فردی نوعی سازۀ فراشناختی است، به معنی کنترل و آگاهی نسبت به شناخت‌ها و رفتارهای ارتقاءدهندۀ رشد در تمام زمینه‌های زندگی؛ که به خواست و مشارکت فعال فرد در جهت تغییر خویش، اشاره می‌کند. این تغییرات می تواند شناختی، رفتاری یا عاطفی باشد و در هر حوزۀ زندگی رخ دهد.

اقدام برای رشد فردی چهار فرآیند نسبتا متمایز دارد:

آمادگی فرد برای ایجاد تغییر
طرح و برنامه‌ریزی آگاهانه برای تغییر و رشد
استفاده از منابع موجود و پیش‌بینی‌شده
انجام رفتارهای عمدی و آگاهانه

در تعریف دیگری، رشد فردی را توانایی فرد برای پیشرفت و اعتلای خود در راستای تبدیل شدن به انسانی با عملکرد بهتر و دستیابی به خودشکوفایی و رسیدن به اهداف، می‌داند. پس می‌توان بیان کرد که رشد فردی به روش‌های گوناگونی، برای بهبود و ارتقاء ویژگی‌ها، رفتارها، واکنش‌ها و مهارت‌های فرد، اشاره می‌کند. برای مثال، آموزش مهارت مدیریت خشم، تقویت ویژگی مسئولیت‌پذیری، یادگیری مهارت‌های جدید و غیره.

اهمیت رشد فردی چیست؟

بعضی افراد هرگز نمی‌خواهند تغییر کنند؛ اما تغییر لازمۀ زندگی پویا و در حال تغییر است. اگر دربارۀ خود و واقعیت دنیایی که در آن زندگی می‌کنند، صادق باشند، اهمیت و ضرورت تغییر و رشد فردی را درک خواهند کرد. زمانی اهمیت رشد فردی برای انسان محرز می‌شود که با مشکلات و دردهای زندگی که بخش جدا نشدنی آن هستند، روبه‌رو شود. در این مواجهه، میل و نیاز به تغییر و رشد و پیشرفت در انسان بیدار می‌شود؛ تا به خود و جنبه‌هایی از خویش که نیاز به تغییر دارند، توجه عمیق‌تری کند.

رشد فردی مسیرهای جدیدی در زندگی انسان ایجاد می‌کند و موجب حرکت وی در جهت گسترش دانش و خودآگاهی و ارتقا توانایی‌ها و مهارت‌های خویش می‌شود. همچنین به رشد ذهنی و عاطفی افراد کمک می‌کند، یعنی می‌تواند منجر به تغییر نگرش فرد، بهبود عملکرد ذهنی و فرآیندهای شناختی و نیز افزایش ظرفیت هیجانی وی شود. در واقع افراد با کسب آگاهی و بینش نسبت به اشتباهات و نقاط ضعف خود، به سمت اصلاح و تغییر آن‌ها گام برمی‌دارند. یکی دیگر از دستاوردهای رشد فردی این است که فرد مسئولیت رفتار و نتایج خویش را می‌پذیرد.

انسان برای دستیابی به سطح بهینۀ عملکرد روانی لازم است تا در جنبه‌های گوناگون زندگی رشد کند و استعدادها و توانایی‌های خود را گسترش و ارتقا دهد. با حرکت در این مسیر است که بهزیستی روانی فرد و در نهایت کیفیت زندگی او بهبود می‌یابد.

رشد فردی شامل چه زمینه‌هایی است؟

رشد فردی در همۀ زمینه‌های زندگی انسان وجود دارد و به اعتلای وی کمک می‌کند. توسعه و رشد فردی یک فرآیند دگرگونی است که طی آن تغییرات مثبتی در وضعیت فیزیکی، روانی، فکری، معنوی و اجتماعی فرد ایجاد می‌شود. در واقع رشد فردی می‌تواند به عنوان یک راهنما در تمام زمینه‌های زندگی انسان عمل کند. برای مثال در حوزه شغلی می‌تواند با تغییر نگرش فرد، چشم‌اندازهای جدیدی در جهت پیشرفت، برای وی بگشاید.

بنابراین رشد فردی می‌تواند در همه حوزه‌های زندگی، یاری‌ رسان بشر در فضای پر سرعت و پر تنش دنیای اطلاعات و ارتباطات باشد.
تاثیرات رشد فردی چیست؟

نتایج تحقیقات حاکی از آن است که تلاش ارادی و آگاهانه برای رشد خویش، هم باعث شکوفا شدن استعدادهای فرد و هم سازگاری مثبت او می‌شود. کسی که در سطوح بالاتری از رشد فردی است، خود را رشدکننده و گسترش‌ پذیر در نظر می‌گیرد، نسبت به تجربه‌های جدید گشودگی دارد، توانایی تحقق بخشیدن به استعدادهایش را در خود می‌بیند. به روند بهبود و پیشرفت خود، آگاه است و به گونه‌ای تغییر می‌کند که نشان‌دهندۀ خودآگاهی و اثربخشی بیشتر او است. پژوهش‌ها بیانگر آن است که این افراد آرامش بیشتری دارند و میزان اضطراب و افسردگی نیز در آن‌ها کمتر است. در مقابل، کسی که در سطوح پایین‌تری از رشد فردی است، حس رکود شخصی دارد و احساس کسالت می‌کند، فکر می‌کند قدرت و توانایی ایجاد و پرورش نگرش‌ها و رفتارهای جدید و سازگارانه را ندارد؛ بنابراین با گذشت زمان احساس بهبودی و پیشرفت نمی‌کند.

اقدام برای رشد فردی یکی از عوامل موثر در بهبود کیفیت زندگی است. همچنین با مولفه‌های کیفیت زندگی رابطه معناداری دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد بین اقدام برای رشد فردی و عواطف مثبت و رضایت‌مندی از زندگی و پذیرش خود، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین نقش مهمی در عملکرد مثبت فرد، مانند هدف‌محوری و جرات‌ورزی و افزایش بهزیستی روان‌شناختی دارد. برای نمونه بین اقدام برای رشد فردی و هدف‌محوری و جرات‌ورزی و منبع کنترل درونی، رابطه مثبتی وجود دارد.

پژوهشی رابطۀ بین اقدام برای رشد فردی، پریشانی روانی و بهزیستی روان‌شناختی را در بین نوجوانان بررسی کرده‌ است. یافته‌ها نشان دادند، نوجوانانی که اقدام برای رشد فردی بیشتری دارند، بهزیستی روان‌شناختی بیشتر و مشکلات روان‌شناختی کمتری دارند. در واقع اقدام برای رشد فردی می‌تواند عاملی مفید در جهت درک بهتر پریشانی روانی و کاهش آن باشد و در نهایت منجر به افزایش بهزیستی روان‌شناختی شود.

آیا رشد فردی فقط برای افراد خاصی معنا دارد؟

برای برخی افراد دستیابی به رشد فردی مهم‌ترین هدف زندگی است که در حوزه هایی متنوع و متعدد، معنا می‌یابد. در عین حال برای طیف گسترده‌ای از انسانها، چنین رشدی تنها در چند موضوع مشخص از زندگیشان، معنادار و مطلوب می شود. برای نمونه افرادی که در روابط خود دچار مشکلاتی (مثلا عاطفی) هستند و یا اعتماد به نفس پایینی دارند، همواره می‌خواهند کیفیت ارتباطات خود را ارتقا دهند. یا مثلا برای فردی که در زندگی شغلی خویش بسیار موفق است، نیل به احساس رضایتی درونی، حائز اهمیت است.

به طور کلی افرادی که تمایل دارند تجربه صمیمت واقعی با دیگران داشته‌ باشند، می‌خواهند شایستگی‌ها و توانایی‌های خود را توسعه دهند و میزان سازگاری و رضایت از زندگی را افزایش دهند. به عبارت دیگر هرکدام به روشی که در زندگی خودشان معنادار می‌شود، می‌کوشند نسخه بهتری از خود را زندگی کنند؛ اتفاقی که به نظر می‌رسد می‌تواند در زندگی هر انسانی رخ دهد.
راه دستیابی به رشد فردی چیست؟

لازمۀ رشد فردی، انگیزه و میل به رشد و پیشرفت و خواست به ایجاد تغییرات در خویش است. رشد فردی زمانی شروع می‌شود که فرد آغاز به پذیرش ضعف‌های خویش کند و تمایل به خارج شدن از منطقۀ امن و راحت خود را داشته‌ باشد. سپس با ذهنی گشوده و شوق برای یادگیری و دانستن، بخش‌های مثبت و منفی خود را شناسایی کند و نسبت به آن‌ها بینش بدست آورد تا بیابد که چه مواردی را لازم است در خویشتن بهبود بخشد تا زندگی سازنده‌تری داشته باشد.

بعضی افراد می‌خواهند سریع تغییر کنند؛ ولی تغییر فرآیندی زمان‌بر و پر چالش است. روش‌های مختلفی برای افزایش رشد فردی وجود دارد؛ نظیر مطالعه، یادگیری فعال، مشاورۀ فردی و شرکت در دوره‌های خودشناسی و آموزشی، مانند دوره مهارت‌های زندگی.

برای رشد فردی هیچگاه دیر نیست و پایانی نیز ندارد و می‌توان در تمام طول زندگی در این مسیر حرکت کرد.