نارسایی کلیه را جدی بگیرید

شایع‌ترین دلایل بروز نارسایی کلیه‌ها «دیابت کنترل‌نشده» و بعد «فشارخون بالا و مزمن» هستند. این دو عامل به تدریج کلیه‌ها را از بین می‌برند و کار فرد به دیالیز و پیوند کلیه می‌کشد.

پزشکان می‌گویند اگر مردم می‌دانستند که بیماری‌های کلیه تا چه حد می‌تواند کیفیت زندگی افراد را پایین بیاورد و بسیار هزینه‌بر نیز خواهد بود، بیشتر مراقب سلامت کلیه‌های خود خواهند بود و مراقبت از این دو عضو مهمِ لوبیا شکل را هرگز پشت گوش نخواهند انداخت. چراکه کلیه‌ها اگر دچار نارسایی شوند، برای همیشه از کار خواهند افتاد و راه زنده نگه داشتن چنین فردی تنها دیالیز و نیز پیوند کلیه است که هرکدام از اینها مشکلات خاص خود را دارند.

۲۰ اسفند، روز جهانی کلیه است و دکتر ناصر سیم‌فروش، فلوشیپ جراحی کلیه، رئیس قطب اورولوژی ایران و از چهره‌های ماندگار رشته پزشکی درباره افزایش آگاهی از کلیه و بیماری‌های مرتبط با آن توضیحاتی داده است.

دکتر سیم‌فروش معتقد است همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. به خصوص درباره کلیه. چراکه نارسایی کلیه علائم خاصی ندارد و علائم آن زمانی ظاهر می‌شود که کلیه‌ها دیگر از کار افتاده‌اند و راه برگشتی وجود ندارد.

یک بیماری وخیم که هیچ علائمی ندارد

نارسایی کلیه یا نارسایی کُلیوی به شرایطی گفته می‌شود که در آن، کلیه نتواند به‌طور شایسته عمل کند و در این وضعیت، عملکرد کلیه تا کمتر از ۱۵ درصد از عملکرد طبیعی آن، کاهش پیدا می‌کند. هر انسان دو کلیه در بدن خود دارد که از میلیون‌ها نفرون تشکیل شده‌اند. این نفرون‌ها وظیفه‌ دفع مواد شیمیایی و سموم از بدن و جذب مواد غذایی را دارند. اگر اختلالی در این فعالیت ایجاد شود، فرد مبتلا به نارسایی کلیه می‌شود. این نارسایی ممکن است به ‌دلیل مشکلات در بافت و ساختار خود کلیه بروز پیدا کند یا بر اثر بیماری در قسمت‌های دیگر بدن ایجاد شود.

دکتر ناصر سیم‌فروش، فلوشیپ جراحی کلیه، رئیس قطب اورولوژی ایران می‌گوید: بیماری نارسایی کلیه، یک بیماری خیلی وخیم و جزو بیماری‌های خاص است و بدی آن این است که خیلی بی‌صدا و تدریجی رخ می‌دهد و اوایلش علائمی ندارد و اگر زود تشخیص ندهیم، کلیه‌ها از بین می‌روند و کار فرد به دیالیز یا پیوند می‌کشد.

دکتر سیم‌فروش درباره مهم‌ترین دلایل نارسایی کلیه‌ها توضیح می‌دهد: شایع‌ترین علت و سردسته عوامل بروز نارسایی کلیه‌ها «دیابت کنترل‌نشده» است و بعد «فشارخون بالا و مزمن». این دو عامل به تدریج کلیه‌ها را از بین می‌برند.

رئیس قطب اورولوژی ایران می‌گوید: هرجای بدن که رگ زیاد باشد، بیماری دیابت آنجا را خراب می‌کند. و کلیه‌ها پر از رگ‌های ریز هستند و دیابت این رگ‌ها را از بین می‌برد و شخص به تدریج دچار نارسایی کلیه می‌شود. علائم هم آرام‌آرام ظاهر می‌شوند؛ علائمی مثل سردرد ساده، خون‌دماغ، شکستگی استخوان، کم‌خونی و تنگی نفس. اینها علائم ثانویه هستند که به علت کار نکردن کلیه‌ها کم‌کم ظاهر می‌شوند. مثلا فرد برای انجام یک آزمایش اوره کراتین مراجعه می‌کند و ناگهان متوجه می‌شود که میزان کراتینش به جای این که ۱ باشد، مثلا ۷ است. بعدش برای سونوگرافی می‌رود و به او گفته می‌شود که کلیه‌هایش کوچک شده‌اند.

نارسایی کلیه، یک بیماری خیلی وخیم است که خیلی بی‌صدا و تدریجی رخ می‌دهد و اوایلش علائمی ندارد و اگر زود تشخیص ندهیم، کلیه‌ها از بین می‌روند و کار به دیالیز یا پیوند می‌کشد

این فلوشیپ جراحی کلیه، بزرگ‌ترین اشتباه افراد در مراقبت از کلیه‌ها را این عنوان می‌کند که قند خون و فشارخون خود را مرتب چک نمی‌کنند و تصور می‌کنند که وقتی بیمار شدند، باید آنها را چک کنند. در حالی که فرد وقتی سالم است، باید از سلامتش مراقبت کند. وگرنه وقتی مریض شدیم، دیگر فایده ندارد. الان هم در بیشتر خانه‌ها دستگاه قند خون و فشارخون وجود دارد و به راحتی می‌توان در زمان‌های لازم آنها را چک و کنترل کرد.

دکتر سیم‌فروش تاکید می‌کند که اگر شخص سالی یک بار حتما قند خون و اوره کراتینه خود را چک کند، می‌تواند به موقع نارسایی احتمالی کلیه را تشخیص بدهد. چون همان طور که گفتم، این عارضه در مراحل اولیه علائم ندارد و وقتی کلیه‌ها از کار افتاد، تازه خود را نشان می‌دهد. آن موقع هم که دیگر فایده ندارد. پس بهترین کار، پیشگیری است که قطعا از درمان بهتر است. اصلا علت برگزاری پویش ملی دیابت و فشارخون که دی‌ماه در سراسر کشور برگزار شد، همین بود. این پویش مردم را خیلی آگاه کرد و خیلی هم در تشخیص بیماری‌های کلیه مؤثر بود.

او می‌گوید: ما پزشک داریم که خودش متخصص کلیه است و متوجه فشارخون بالای خود نشده بود! فشار خون این پزشک عمدتا روی ۲۰ بود و او نمی‌دانست. درنتیجه کلیه‌هایش از کار افتاد و الان دارد دیالیز می‌شود.

پیوند کلیه نسبت به دیالیز نتایج بهتری دارد. با این حال در ۵ تا ۱۰ درصد موارد، کلیه‌ها پیوند را پس می‌زنند. ما مراجعینی داریم که ۲ تا ۳ بار پیوند انجام می‌دهند تا شاید جواب بدهد

این چهره‌ ماندگار رشته پزشکی می‌گوید: پس اگر حداقل سالی یک بار قند خون و هر چند ماه یک بار، فشارخون چک و کنترل شود، معمولا کلیه‌ها از کار نخواهند افتاد. گاهی هم پزشک، بیماری فرد را به اشتباه فشارخون بالا تشخیص می‌دهد و قبل از بررسی کامل و جامع، کلی دارو برای او تجویز می‌کند. ما بیمار داشتیم که ۸ سال داروی فشارخون مصرف می‌کرد بدون این که علت فشارخون او را بررسی شده باشد. در حالی که اگر این موضوع کاملا بررسی شود، گاهی نیاز به مصرف دائمی دارو هم نخواهد بود. نیازی نیست که تا دیدیم فشارخون فرد بالا است، برایش داروی روتین فشارخون تجویز کنیم.

دکتر سیم‌فروش تاکید می‌کند که اگر علائم نارسایی کلیه پیدا شد، دیگر برگشت‌پذیر نیست و کلیه‌ها هرگز بهبود نخواهند یافت. در این صورت فرد باید برای دیالیز یا پیوند کلیه اقدام کند که هردو هم پرهزینه هستند. مصیبت‌های دیالیز خیلی بیشتر است. پیوند کلیه نتایج بهتری دارد و فرد بعد از پیوند زندگی طبیعی‌تری دارد. با این حال در ۵ تا ۱۰ درصد موارد، کلیه‌ها پیوند را پس می‌زنند. ما مراجعینی داریم که ۲ تا ۳ بار پیوند کلیه انجام می‌دهند تا شاید جواب بدهد. پس تاکید می‌کنم که پیشگیری بهتر از درمان است.

فردی که دچار نارسایی کلیه می‌شود، به تدریج کلیه‌های خود را از دست می‌دهد و دو راه بیشتر برای او باقی نمی‌ماند؛ دیالیز یا پیوند کلیه که هرکدام مشکلات و تبعات خود را دارند و هر یک به نوعی بر کیفیت زندگی فرد اثر می‌گذارند. دکتر سیم‌فروش می‌گوید: البته دیالیز کردن، راه درمان نارسایی کلیه نیست و فقط یک جور پشتیبانی محسوب می‌شود اما خب مشکلات زیادی هم دارد؛ مثلا فرد باید هفته‌ای ۳ بار برای انجام دیالیز به بیمارستان مراجعه کند، یکی دو ساعت زیر دستگاه بخوابد و هروقت از زیر دستگاه بیرون آمد، تا ساعت‌ها حالش خوب نیست، فرد دیالیزی باید کلی دارو مصرف کند، علائم ضعف و بی‌حالی و کم‌خونی همیشه با او هست، دائم باید برای کم‌خونی آمپول بزند. دیالیز هزینه خیلی زیادی هم دارد. هزینه دیالیز ۸ برابر پیوند کلیه است.

رئیس قطب اورولوژی ایران به پیوند کلیه هم اشاره‌ای می‌کند و می‌گوید: پیوند کلیه امروز هم از افراد مرگ مغزی و هم از افراد زنده انجام می‌شود. ۴۰ جراح زبده برای این کار تربیت شده‌اند که در سراسر کشور مشغول این کار هستند. در مرکز پیوند ما که بیمارستان لبافی‌نژاد است، تاکنون حدود ۶ هزار پیوند کلیه انجام شده که از این تعداد ۳ هزار پیوند با شیوه لاپوروسکوپیک بوده که بیشترین تعداد در خاورمیانه است. مراکز دیگری هم در مرکز استان‌ها وجود دارد که پیوند در آنها انجام می‌شود.

به گفته دکتر سیم‌فروش، سالانه ۲۵۰۰ نفر پیوند کلیه در کشور انجام می‌شود و از ابتدای انقلاب تا الان بیش از ۵۰ هزار پیوند کلیه در ایران انجام شده است. قبلا برای یک پیوند مجبور بودند به کشورهای دیگر سفر کنند که برای همه مقدور نیبود و ارز زیادی هم از کشور خارج می‌ش. اما الان همه پیوندها داخل کشورمان انجام می‌شود و اگر شما ۵۰ هزار پیوند کلیه‌ی انجام‌شده در کشور را در ۱۰۰ هزار دلار ضرب کنید، می‌بینید چقدر ذخیره ارزی صورت گرفته است.

رئیس قطب اورولوژی ایران با بیان این که کشور ما در پیوند کلیه در منطقه رتبه اول را دارد و در دنیا نیز جایگاه خوبی دارد، می‌گوید: ما در مرکزمان از کودک ۳.۵ ساله پیوند انجام داده‌ایم تا نزدیک ۸۰ ساله. حتی خیلی از ایرانیان ساکن خارج کشور برای انجام پیوند به ایران می‌آیند. هم از کشورهای اطراف و هم کشورهای دیگر.

سالانه ۲۵۰۰ نفر پیوند کلیه در کشور انجام می‌شود و از ابتدای انقلاب تا الان بیش از ۵۰ هزار پیوند کلیه در ایران انجام شده است

این فلوشیپ جراحی کلیه درباره مزایای پیوند کلیه هم می‌گوید: اگر پیوند روی فرد جواب بدهد، دیگر نیاز نیست دیالیز شود، کم خونی‌اش برطرف می‌شود و یک زندگیِ نزدیک به طبیعی خواهد داشت. البته ممکن است که تا آخر عمر نیاز باشد که داروهایی مصرف کند که کلیه‌هایش پس نزند، اما کیفیت زندگیش تقریبا عالی خواهد بود و مهم تر این که می‌تواند به جامعه برگردد. ما بیمار داریم که ۳۰ سال قبل پیوند کلیه انجام داده و الان راحت دارد زندگی‌اش را سپری می‌کند.

سبک زندگی غلط را کنار بگذارید/ آب کافی بنوشید، پیاده‌روی کنید

برای این که به دیابت و فشارخون بالا مبتلا نشویم و درنهایت، نارسایی کلیه را تجربه نکنیم، لازم است سبک زندگی درستی هم در پیش بگیریم. این مطلب را رئیس قطب اورولوژی ایران می‌گوید و تاکید می‌کند: همه افراد برای حفظ سلامت خود باید تغذیه درستی داشته باشند، پرخوری نکنند، میوه‌جات و سبزی‌جات تازه مصرف کنند، آب کافی بنوشند، شیرینی زیاد مصرف نکنند و مثلا بدانند که هر قوطی نوشابه حاوی ۱۲ حبه قند است، ورزش کنند، پیاده‌روی منظم روزانه داشته باشند.

دکتر سیم‌فروش تاکید می‌کند: باید حتما این موارد را رعایت کنیم تا به دیابت و فشارخون مبتلا نشویم و بیماری‌های ناشی از این دو بیماری هم برای‌مان پیش نیاید. اگر فشارخون بالاتر از ۱۲ و به خصوص بالاتر از ۱۴ باشد، فرد باید به پزشک مراجعه کند تا فشارش پایین بیاید و کنترل شود. البته سن فرد هم مهم است. درمجموع فشارخون نباید از ۱۲ بالاتر برود و اگر بالاتر رفت، نباید بی‌تفاوت از کنار موضوع عبور کنیم.