راه‌اندازی ارز دیجیتال بانک مرکزی در ۱۱۴ کشور جهان

کشور که بیش از ۹۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند، ارز دیجیتال بانک مرکزی را راه‌اندازی کرده‌اند.

بر اساس گزارش هفته نامه اکونومیست اکنون ۱۱۴ کشور که بیش از ۹۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند، ارز دیجیتال بانک مرکزی را راه‌اندازی کرده‌اند یا در حال ارزیابی آن هستند. ارز دیجیتال بانک مرکزی به کشور‌ها کمک می‌کند پیام‌رسانی و جابجایی وجوه مورد نیاز برای تراکنش‌های فرامرزی را انجام دهند و احتمالاً سیستم دلاری را دور بزنند.

اولین CBDC در جهان در کدام کشور بود؟

در سال ۱۹۹۲، بانک مرکزی فنلاند کارتی به نام «آوانت» را راه‌اندازی کرد. کارت آوانت به جای بانک تجاری، از سوی بانک مرکزی فنلاند پشتیبانی می‌شد که به ادعای این بانک، اولین ارز دیجیتال بانک مرکزی جهان (CBDC) محسوب می‌شود. دارندگان این کارت فاقد حساب بانکی بودند، اما ارزش پولی آن‌ها توسط تراشه‌های درون آن همانند پول نقد مشخص می‌شد. آوانت به مدت سه سال اجرا و سپس خصوصی و نهایتا متوقف شد. چون در مقایسه با سایر کانال‌های پرداخت، مانند کارت‌های اعتباری برای مشتریان جذاب نبود.

گسترش راه اندازی ارز دیجیتال بانک مرکزی

۳۰ سال طول کشید تا ایده ارز دیجیتال بانک مرکزی به طور جدی احیا شود. تا سال ۲۰۱۶، تقریباً هیچ بانک مرکزی نگاه جدی به CBDCها نداشت، اما اکنون کاهش کاربرد پول نقد، افزایش ارز‌های رمزنگاری شده و راه‌اندازی احتمالی ارز دیجیتال به نام «لیبرا» توسط فیس‌بوک، باعث شد تا بانک‌های مرکزی به دنبال راه‌هایی برای جلوگیری از کاهش کنترل خود بر سیستم‌های مالی باشند.

براساس برآورد شورای آتلانتیک؛ ۱۱۴ کشور که بیش از ۹۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند، اکنون ارز دیجیتال بانک مرکزی را راه‌اندازی کرده‌اند یا در حال ارزیابی آن هستند. این تعداد در اواسط سال ۲۰۲۰ تنها ۳۵ کشور بود. حداقل ۱۰ کشور CBDC را به طور کامل راه‌اندازی کرده‌اند که در میان چین بزرگترین کشور اجراکننده آزمایشی ارز دیجیتال است. با وجود این، گروه کوچک، اما در حال افزایش از سیاستمداران و بانک‌های مرکزی، اهداف CBDC‌ها را زیر سوال می‌برند. در ژانویه ۲۰۲۲، گزارشی مجلس اعیان بریتانیا نوشت که «هنوز دلیل قانع‌کننده‌ای برای اینکه چرا بریتانیا به CBDC خرده‌فروشی نیاز دارد، دریافت نکردیم».

با این حال، حذف CBDC‌ها اشتباه است. بانک‌های مرکزی، نهاد تسویه نهایی در هر سیستم مالی هستند. یک CBDC عمده‌فروشی که تنها برای مؤسسات مالی خاصی قابل دسترسی است، می‌تواند سیستم‌های پرداخت را با دادن دسترسی مستقیم فین‌تک‌ها به بانک‌های مرکزی رقابتی‌تر کند. همچنین ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی احتمالا به تقویت پرداخت‌های فرامرزی کمک و تسویه آنی را بین جفت ارز‌ها ممکن می‌کند. حتی برای کشور‌هایی با سیستم پرداخت پیشرفته، این احتمال وجود دارد که CBDC بر استاندارد‌های حاکم در طراحی ارز‌های جدید تأثیر بگذارد. بعید نیست که CBDCها روزی به جریان اصلی تبدیل شوند. باوجود بدبینی‌های اخیر، سر جان کانلیف، معاون رئیس بانک مرکزی انگلستان گفته است که احتمالاً به «پوند دیجیتال در بریتانیا مورد نیاز خواهد بود».

تأثیر CBDC تا حد زیادی به طراحی آن‌ها بستگی دارد و به عنوان بدهی‌های یک بانک مرکزی محسوب می‌شوند، یعنی ریسک سپرده‌گذاری در بانک‌های تجاری را ندارند و البته برخی از بلاک‌چین‌های خصوصی استفاده می‌کنند. با این حال، ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی از باهاما گرفته تا چین و نیجریه، دارای چند اصل مشترک هستند، آن‌ها معمولاً توسط بانک‌های تجاری مبادله شده و با ارائه دهندگان کیف پول خصوصی کار می‌کنند که پیچیدگی مدیریت آن‌ها را محدود می‌کند. «دلار شنی» باهاما و e-naira نیجریه، بعنوان نخستین موارد راه‌اندازی شده، محدودیت‌هایی در میزان نگهداری کاربران دارند. البته e-cny چین، نیز مشابه آن‌ها است. در واقع، هیچ کدام از آن‌ها سود نداشته و حداقل در حال حاضر کارمزد تراکنش صفر دارند. دلیل سقف استفاده و بهره صفر، جلوگیری از خروج گسترده سپرده‌ها از بانک‌های تجاری به سمت CBDC است.

تردید برخی از سیاست گذاران و خرده فروشی‌ها

باوجود عرضه مناسب دلار شنی، e-cny و e-naira هنوز متقاضی اندکی دارند. برای نمونه، در ماه مارس یک تارنمای چینی گزارش داد که اکثر مغازه‌ها چین به ندرت از e-cny برای پرداخت استفاده می‌کنند. حدود ۲۶ شهر در این مرحله پایلوت مشارکت دارند و داده‌های بانک مرکزی چین نشان می‌دهد که در ژانویه تنها ۱۳.۶ میلیارد یوان (۲ میلیارد دلار) مبادله داشته است. در مجموع ۲۶۱ میلیون کیف پول تا آغاز سال ۲۰۲۲ ایجاد شد، اما تنها ۱۰۰ میلیارد یوان (۱۴ میلیارد دلار) بین اکتبر ۲۰۲۰ تا آگوست ۲۰۲۲ معامله شد. به باور کاربران چینی، Alipay و WeChat Pay به خوبی کار می‌کنند و بسیاری از آن‌ها کارآمد هستند، همچنین خرده فروشان با e-cny با مشکل مواجه می‌شوند.

سایر مدیران بانک مرکزی مشتقانه آن را دنبال می‌کنند و برخی نیز به کلی این ایده را کنار گذاشته‌اند. بانک مرکزی دانمارک اعلام کرده است: «معلوم نیست که چگونه ارز دیجیتال بانک مرکزی برای خرده‌فروشی می‌تواند به دسترسی بهتر و ایمن‌تر پرداخت‌ها کمک کند.» بانک مرکزی ژاپن ارز دیجیتال آزمایشی خود را در سال ۲۰۲۱ آغاز کرد، اما برنامه‌ای برای انتشار آن ندارد. فنلاند احتمالا هنوز به یاد آوانت باشد، اما هیچ برنامه‌ای برای CBDC ندارد (اگرچه از یورو دیجیتال برای بهبود پرداخت‌های فرامرزی در سراسر اروپا پشتیبانی می‌کند).

دور زدن سیستم دلاری در تراکنش‌های فرامرزی

برخی از کشور‌ها راه‌اندازی ارز دیجیتال بانک مرکزی را از طریق سیاست‌های حمایتی تشویق می‌کنند. برای نمونه نیجریه به کسانی که از e-naira برای پرداخت‌ها استفاده می‌کنند، ۵ درصد تخفیف ارائه می‌دهد. لوئیس سان، رئیس جهانی پرداخت‌های داخلی و نوظهور در HSBC، معتقد است اگرچه استفاده از CBDC برای پرداخت‌ها احتمالا تفاوت چندانی با سیستم‌های پرداخت عمده‌فروشی موجود نداشته باشد، اما «قابل برنامه‌ریزی و منحصربه‌فرد است». بسیاری باور دارند که راه‌اندازی ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند گامی به سوی کنترل دقیق‌تر و کارآمدتر در کل اقتصاد باشد. همچنین CBDC‌ها به کشور‌ها کمک می‌کند پیام‌رسانی و جابجایی وجوه مورد نیاز برای تراکنش‌های فرامرزی را انجام داده و احتمالاً سیستم دلاری را دور بزنند.