تفاهم تهران ـ ریاض چگونه پویایی خاورمیانه را تغییر می‌دهد؟

آیا نزدیکی چین بین دو بازیگر اصلی در منطقه خلیج فارس بیانگر یک دوره کاملاً جدید در تاریخ خاورمیانه است؟

ابوالفضل خدائی: این سوال حتی برای بسیاری از روزنامه نگاران کهنه کاری که از نزدیک شاهد روابط تیره و تار میان ایران و عربستان بوده اند مبهم و دشوار است. این اولین بار نیست که دو کشور متخاصم منطقه خلیج فارس میانجیگری کشور ثالثی را پذیرفته اند. اما همه تلاش های قبلی همواره به بن بست رسیده است. پایگاه اوراسیا تایمز با طرح این مساله به تحلیل این آشتی پرداخت و نوشت: اولین چیزی که میانجیگری را از تلاش‌های قبلی متمایز می‌کند این است میانجی یک کشور کوچک یا غیرمتعهد نیست. چین امروز یک قدرت اقتصادی و نظامی است. جدای از آن، چین بزرگترین واردکننده نفت از دو کشور نفت خیز منطقه خلیج فارس است. همچنین سرمایه گذاری های قابل توجهی در هر دو کشور انجام داده است، بنابراین نفوذ خود را به طور موثر گسترش داده است.

مقاله می افزاید: اگر بخواهیم به زبان روابط بین‌الملل صحبت کنیم، گفته می‌شود که پس از کاهش نفوذ آمریکا در خاورمیانه، چین زیرکانه برای پر کردن خلاء حرکت کرد. کاهش نقش آمریکا در تأثیرگذاری بر سیاست خارجی عربستان فرصتی را برای میانجی‌ها ایجاد کرد تا حداکثر همکاری را با ایران داشته باشند. خلاء آشکار آمریکا در چشم انداز سیاسی خاورمیانه، شک و تردید تهران را نسبت به این موضوع برطرف کرد که ردپای واشنگتن در عربستان به معنای حمایت سیاسی و روانی از قدرت دولت اسرائیل است. این امر سبب تغییر در سیاست خارجی ایران شد.

تفاهم تهران ـ ریاض پویایی خاورمیانه را تغییر می‌دهد؟

این مقاله عامل دیگر در تغییر دیدگاه ایران را محبوبیت محمد بن سلمان ولیعهد سعودی به عنوان یک اصلاح طلب استثنایی دانست. همچنین به دیگر تنش زدایی ها در جهان عرب اشاره کرد و نوشت: اندکی پس از نشست ایران و عربستان، ریاض میزبان نشست منطقه ای عربی برای بحث درباره ورود سوریه به اتحادیه عرب بود. یک هیات عربستانی نیز برای گفت وگو با انصارالله که کنترل شهر صنعا پایتخت این کشور را در دست دارند، به یمن سفر کرد. در نتیجه مذاکرات، حوثی ها و ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی تبادل اسرا را آغاز کردند. نزدیک به ۸۰۰ زندانی برای پیوستن به خانواده های خود با هواپیما منتقل شدند.

در ادامه آمده است: ریاض همچنین میزبان یک هیئت حماس برای آشتی بود. چند سال پیش، عربستان سعودی به اتهام ارتباط نزدیک با جنبش اسلامی اخوان المسلمین، حماس را تحت فشار گذاشت. پادشاهی سعودی این جنبش را رقیب خطرناکی می داند. در سال های اخیر، آمریکا و اسرائیل عربستان سعودی را تحت پیمان ابراهیم به عادی سازی روابط با اسرائیل وادار کرده اند اما عاملی که مانع از مذاکرات مثبت برای توافق می شود این است که ریاض میزبان هیات حماس و پس از آن محمود عباس، رهبر تشکیلات خودگردان فلسطین در کرانه باختری خواهد بود که حل این مساله تا حدودی دشوار است.

اوراسیا تایمز درباره بیانیه سه جانبه ای که در ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ در پکن منتشر شد نوشت: اهمیت آن در این است که جدا از شکاف شیعه و سنی، اختلافات قومی فرهنگی و رقابت برای برتری منطقه ای، به ویژه پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ به رهبری آیت الله خمینی، دو کشور مجبور به حرکت در جهت مخالف شدند. نزدیک به دو سال جلسات محرمانه ای توسط دو طرف تحت ابتکار چین در عراق و عمان برگزار شد. این یک اقدام دیپلماتیک در سطح بالا بود که در آن بحث ها فراتر از تمایزات سنتی فرهنگی و فرقه ای بود. این مساله برای دیگر نقاط خاورمیانه که سال هاست درگیری ها در آن جریان دارد، اهمیت زیادی دارد.

مقاله با اشاره به اینکه انتخاب عراق و عمان مورد توجه ویژه است نوشت: در حالی که عراق، کشوری تولیدکننده نفت با اکثریت شیعه، مشتاق افزایش صادرات نفت خود است، عمان از مکتب فقه اسلامی اباضی پیروی می کند. با مکتب حنبلی اهل سنت عربستان و مکتب جعفری شیعه ایرانی کاملاً متفاوت است.

اوراسیا تایمز پیام آشتی تهران و ریاض را اینگونه تفسیر کرد و نوشت: نشان دهنده پیوندهای متفاوت در سراسر آسیا از مکه تا منچوری است؛ پیوندهایی که برای دهه ها به شدت توسط نیروهای خارجی از هم جدا نگه داشته شده بودند. چه خوشمان بیاید یا نه، این گامی به سوی احیای ایران است. این نتیجه مهم می تواند به معنای انگیزه ای تقویت شده برای سرعت بخشیدن به روند کریدور حمل و نقل بین المللی روسیه – ایران – هند باشد.

در پایان آمده است: این توافق نشان دهنده قصد جمعی خاورمیانه برای بازپس گیری سهم سنتی خود در بازار نفت خام یا احیای مجدد اوپک تحت رهبری روسیه است. و البته، چین که نقش بسیار مهمی در خلیج فارس خواهد داشت.