یخسار گرینلند در حال فروپاشی است؛ زنگ خطر برای افزایش سطح دریاها
یخسار گرینلند در حال فروپاشی است؛ زنگ خطر برای افزایش سطح دریاها
دانشمندان می‌گویند زمان برای مهار تغییرات اقلیمی رو به پایان است؛ زیرا سرعت ذوب یخ‌ها شتاب یافته و سطح دریا نیز ممکن است تا ۱۰ متر افزایش یابد.
همان‌طور که در تصاویر مشاهده می‌شود، گرینلند از نمای هوایی مانند چالشی در درک مقیاس‌ها است. حتی ممکن است تصور شود که تکه‌های یخی کوچک شناور آنجا ارتفاعی بسیار پایین دارند؛ اما آنچه از هوا روی آب دیده می‌شود، در واقع کوه‌های یخ عظیم به اندازه‌ی ساختمان‌های چندطبقه هستند.
در میان ناهماهنگی‌های بصری، یخ‌کافت‌ها، شکاف‌های یخی روی سطح یخچال‌های طبیعی، بیش از هر چیز دیگری اختلاف مقیاس را به نمایش می‌گذارند. این شکاف‌ها که بر اثر تنش‌های سطحی یخچال‌ها شکل می‌گیرند، اطلاعات ارزشمندی درباره‌ی چگونگی حرکت یخسار به سمت اقیانوس در اختیار دانشمندان قرار می‌دهند. اما درون سرزمین، در نواحی دور از یخچال‌هایی که هر سال صدها گیگاتن کوه یخ را به درون آبدره‌ها هدایت می‌کنند، شکاف‌ها گاه آنقدر ریز هستند که عرضشان به چند میلی‌متر هم نمی‌رسد.
اما هرچه سرعت حرکت یخ بیشتر شود، یخ‌کافت‌ها هم گسترش می‌یابند. در برخی مناطق، عرض آن‌ها به چند متر می‌رسد و ممکن است با لایه‌ای از برف پوشیده شده باشند و عبور از روی آن‌ها بدون تجهیزات ایمنی مناسب و مهارت نجات، خطرناک خواهد بود. در نقاطی که یخ به اقیانوس می‌رسد، مکانی که ایستادن روی شکاف‌ها نه امکان‌پذیر است و نه عاقلانه؛ یخ‌کافت‌ها می‌توانند آنقدر عظیم باشند که فاصله‌ی دو دیواره‌شان به بیش از ۱۰۰ متر برسد. نکته‌ی مهم این است که در سراسر گرینلند، این شکاف‌ها در حال افزایش هستند.
افزایش یخ‌کافت‌ها برای دانشمندان چندان هم غافلگیرکننده نیست. با گرم شدن اقیانوس‌ها، سرعت حرکت یخسار گرینلند افزایش یافته و تنش‌های بیشتری بر سطح آن وارد می‌شود. بااین‌حال، به دلیل محدودیت‌های موجود در داده‌های ماهواره‌ای و مشاهدات میدانی، دانشمندان تاکنون تصویر واضحی از گستردگی و سرعت این تغییرات در اختیار نداشتند.
نقشه‌برداری یخ‌کافت‌ها
گروهی از دانشمندان دانشگاه دورام در بریتانیا، در مطالعه‌ای جدید گستره‌ی شکاف‌های سراسر یخسار گرینلند را در دو مقطع زمانی ۲۰۱۶ و ۲۰۲۱، بررسی کردند. آن‌ها در پژوهش از داده‌های آرکتیک دی‌ای‌ام (ArcticDEM) استفاده کردند: مدل‌های سه‌بعدی سطح مناطق قطبی که بر پایه‌ی تصاویر ماهواره‌ای با وضوح بالا ساخته شده‌اند. سپس، با استفاده از تکنیک‌های پردازش تصویر روی بیش از هشت هزار نقشه، تخمین زدند که برای پر کردن هر شکاف چه مقدار آب، برف یا هوا لازم است. نتیجه‌ی محاسبات به آن‌ها امکان داد تا عمق و حجم یخ‌کافت‌ها را اندازه‌گیری کرده و روند تغییراتشان را بررسی کنند.
نتایج نشان داد که بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱، حجم یخ‌کافت‌ها در نواحی پرسرعت یخسار گرینلند به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. در جنوب شرقی این یخسار، منطقه‌ای که در سال‌های اخیر به‌شدت تحت‌تأثیر گرمایش اقیانوس‌ها قرار داشته و یخچال‌های آن با سرعت بیشتری عقب‌نشینی کرده‌اند، حجم یخ‌کافت‌ها بیش از ۲۵٪ افزایش داشته است.
حجم یخ‌کافت‌ها در نواحی پرسرعت یخسار گرینلند به‌طور چشمگیری افزایش یافته است
اما برخلاف انتظارات دانشمندان، افزایش کلی در سطح یخسار فقط ۴٫۳ درصد بوده است، این مقدار کمتر از پیش‌بینی‌ها است و برای دانشمندان پرسش‌برانگیز بود؛ علت اختلاف چیست؟ در حقیقت، رشد یخ‌کافت‌ها در بیشتر مناطق توسط عاملی خاص جبران شده بود: یخچالی خروجی به نام «سرمک کوجالک» یا به دانمارکی، یخچال یاکوبشاون.
یخچال یاکوبشاون سریع‌ترین یخچال طبیعی روی زمین است که با سرعتی نزدیک به ۵۰ متر در روز حرکت می‌کند و از سوی گرینلند، سهمی چشمگیر در افزایش سطح آب دریا دارد. اما در سال ۲۰۱۶، سرعت این یخچال در واکنش به ورود آب‌های سرد از اقیانوس اطلس شمالی، کاهش یافت و در نتیجه، یخچال ضخیم‌تر شد. همین امر باعث شد که یخ‌کافت‌های سطح آن به‌تدریج بسته شده و در نتیجه، افزایش شکاف‌ها در سایر نقاط گرینلند نیز تا حدی جبران شود.
بااین‌حال، کاهش سرعت یخچال یاکوبشاون نیز پایدار نبود. از سال ۲۰۱۸، یخچال بار دیگر شتاب گرفته و ضخامت آن رو به کاهش گذاشته است. این روند نیز واکنشی به ادامه‌ی گرمایش زمین محسوب می‌شود. در آینده، دیگر نمی‌توان برای جبران رشد یخ‌کافت‌ها در سراسر گرینلند، روی این یخچال حساب کرد.
از شکاف‌های یخی تا کوه‌های یخ
شکاف‌های یخی، نقشی کلیدی در پویایی یخچال‌ها دارند و هرچه بزرگ‌تر شوند، از‌دست‌رفتن یخ نیز سرعت بیشتری پیدا می‌کند. یخ‌کافت‌ها مسیری برای ورود آب حاصل از ذوب سطحی به درون یخچال‌ها فراهم می‌کنند. زمانی که آب وارد این ساختار شود، یا یخ را از درون گرم می‌کند و یا لایه‌ی زیرین یخچال را روان‌تر می‌کند که در هر دو حالت، حرکت یخ به سمت اقیانوس تسریع می‌شود.
در نقاطی که یخ به دریا می‌رسد، شکاف‌ها به نخستین نقاط شکستگی تبدیل می‌شوند و از همین نواحی، کوه‌های یخ جدا و وارد آب‌های آزاد می‌شوند. این فرآیند، خروج یخ از گرینلند را به میزان چشمگیری افزایش می‌دهد.
به‌طور خلاصه، یخ‌کافت‌ها عناصر کلیدی در تحولات یخسار در گرینلند و جنوبگان هستند. اما همچنان بسیاری از جنبه‌های آن‌ها ناشناخته مانده و همین امر، پیش‌بینی‌های مربوط به افزایش سطح آب دریاها را با شک‌و‌تردید مواجه کرده است.
در مجموع، افزایش سرعت خروج یخچال‌ها می‌تواند تا سال ۲۳۰۰، سطح دریاها را تا ۱۰ متر افزایش دهد. توجه به این رقم ضروری است، زیرا ۷۵ درصد از شهرهای بزرگ جهان (با جمعیتی بیش از پنج میلیون نفر) در ارتفاعات کمتر از ۱۰ متر از سطح دریا قرار دارند.
از سال ۲۰۲۳، گروهی از دانشمندان قطبی هشدار داده‌اند که اگر گرمایش جهانی از ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد عبور کند، خطر ذوب گسترده‌ی یخچال‌ها و یخسارها افزایش چشمگیری خواهد یافت. اما ماه گذشته، سرویس تغییرات اقلیمی کوپرنیکوس اتحادیه‌ی اروپا اعلام کرد که میانگین دمای جهانی در سال ۲۰۲۴ برای نخستین بار از این حد فراتر رفته است.
هر کسری از یک درجه، بسیار حیاتی است. شاید هنوز هم بتوان از شدیدترین پیامدهای تغییرات اقلیمی جلوگیری کرد، اما دانشمندان نتیجه گرفته‌اند که دیگر فرصت زیادی باقی نمانده است.
