چرا برخی افراد عاشق بوی بنزین هستند؟
بوی بنزین
اگر از شما بپرسند «چرا نشت بنزین از نازل شما را عصبانی کرده؟» به‌راحتی به آن پاسخ می‌دهید و دلیل آن را بیان می‌کنید؛ اما اگر بپرسند «چرا از استشمام بوی بنزین لذت می‌برید؟» پاسخ واضحی برای آن ندارید. همان‌طور که افرادی بوی بنزین را دوست دارند، افراد دیگری هم با استشمام آن دچار حالت تهوع می‌شوند. علاقه به بوی بنزین موضوع عجیبی نیست و باید بدانید افراد زیادی وجود دارند که عاشق بوی بنزین هستند. فکر می‌کنید چه چیزی باعث ایجاد این حس لذت می‌شود؟
ماده‌ای جادویی در بنزین
بوی بنزین – ماده‌ای جادویی در بنزین
برای درک دلیل علاقه‌ی افراد به بوی بنزین باید موضوع را به صورت ریشه‌ای بررسی کنیم. بنزین یک مخلوط شیمیایی از ترکیب مواد مختلفی از جمله ضد یخ‌ها، روان‌کننده‌ها، مواد ضد زنگ و صدها ترکیب شیمیایی معروف به هیدروکربن است. این ترکیب در بوتان، پنتان، ایزوپنتان و به اصطلاح ترکیبات BTEX هم وجود دارد اما از بین تمام این ترکیبات، فقط بنزن عامل ایجاد این بو در پمپ بنزین است.
بنزن به دلیل افزایش سطح اکتان و با هدف بهبود عملکرد موتور و بازدهی بیشتر سوخت، به بنزین اضافه می‌شود. بنزن رایحه‌ای شیرین دارد و بویایی اکثر افراد به آن حساس است. بوی بنزن آن‌قدر قوی است که اگر به میزان یک در میلیون در ذرات هوای اطرافتان وجود داشته باشد، بوی آن را احساس می‌کنید. همچنین سرعت تبخیر بنزن بسیار بالا است و به‌سرعت در هوا پخش می‌شود.
اگر از بوی بنزین لذت می‌برید احساس گناه نکنید، علم دلیل این علاقه را توضیح می‌دهد.
واقعیت این است که علاقه به بوی بنزن اصلا عجیب نیست. در طول دهه‌ی ۱۸۰۰ و اوایل دهه‌ی ۱۹۰۰ از بنزن در محصولات مربوط به اصلاح و افترشیو استفاده می‌کردند تا بویی شیرین در این محصولات ایجاد کنند. در همان سال‌ها از بنزن به‌عنوان حلال قهوه‌ی بدون کافئین هم استفاده می‌شده است. اما پس از مدتی استفاده از بنزن، به دلیل سرطان‌زا بودن، ممنوع شد. استنشاق بنزن در زمان طولانی و به میزان زیاد بسیار خطرناک است، پس هرگز آن را عمدا بو نکشید.
تمام این موضوعات، هیچ توضیحی برای علت علاقه‌ی عجیب مردم به چنین ماده‌ی شیمیایی خطرناکی نداد. جالب است بدانید که هنوز از نظر علمی دلیل خاصی برای این علاقه پیدا نشده اما دو نظریه در این خصوص وجود دارد که در ادامه درباره‌ی آن صحبت می‌کنیم.
۱. بنزین باعث یادآوری خاطرات می‌شود
بوی بنزین – بنزین باعث یادآوری خاطرات می‌شود
فعالیت مغز به گونه‌ای است که با استشمام رایحه‌ای آشنا، خاطراتی را برای شما تداعی می‌کند. عطر برگ‌های سوزنی کاج شما را به یاد اردوهای تابستانی می‌اندازد و عطر یک غذای خوشمزه، خاطره‌ی خانه‌ی مادربزرگ و تعطیلات را زنده می‌کند. این ارتباط قوی بین رایحه و حافظه «پروست» نام دارد. دلیل این نام‌گذاری اشاره به مارسل پروست، نویسنده‌ی فرانسوی است که با با بیان کلماتی خاطره‌ای پررنگ از دوران کودکی را که با بوی بیسکوییت که در چای زده شده است، توصیف می‌کند.
اما پیوند بین رایحه و حافظه، فراتر از ادبیات است. بویایی تنها حسی است که قبل از رسیدن به مغز قدامی، از تالاموس عبور نمی‌کند. تالاموس مانند یک تابلوی راهنما عمل می‌کند و ورودی حس‌های مختلف از چشم، گوش، زبان و لمس را به قسمت‌هایی در سمت راست مغز متصل می‌کند تا بتوانیم آن‌ها را ثبت و درک کنیم. اما بویایی این تابلو را دور می‌زند و مستقیم به مغز می‌رود.
همچنین اعصابی که در پیازهای بویایی، مولکول‌های معطر را دریافت می‌کنند چگالی بالایی از اتصالات نزدیک به آمیگدال و هیپوکامپ دارد که به ترتیب باعث ایجاد پاسخ احساسی و تشکیل حافظه می‌شوند. به همین دلیل است که بوها باعث می‌شوند مغز به صورت ناخودآگاه خاطرات را به شکلی پررنگ و واقعی بازسازی کند.
حالا ببینیم دلیل علاقه به استشمام رایحه‌ی بنزین چیست؟ ممکن است خاطره‌ای شیرین و دلپذیر در ذهن همراه با بوی بنزین یا به طور خاص با بنزین، ثبت شده باشد. شاید مغز بوی بنزین را با خاطرات خوش سفرهای تابستانی در دوران کودکی، گشت زدن در دریا با قایق موتوری، دوچرخه‌سواری در جاده‌های روستایی یا حضور در کنار پدر در حالی که به ماشین رسیدگی می‌کرد، گره زده باشد. امکان دارد وقتی بوی بنزین به مشام می‌رسد، هم‌زمان احساس دنج و نوستالژیک مرتبط با یک خاطره هم زنده شود و همین امر دلیل علاقه به استشمام بوی بنزین باشد.
۲. بنزین مسیر مزولیمبیک را فعال می‌کند
بوی بنزین – بنزین مسیر مزولیمبیک را فعال می‌کند
نظریه‌ی دوم بر تأثیر فیزیکی بنزین روی گیرند‌ه‌های عصبی بویایی تأکید دارد. استنشاق بنزین و سایر هیدروکربن‌ها اثر سرکوب‌کنندگی بر روی سیستم عصبی دارد و این اتفاق باعث ایجاد احساس سرخوشی موقتی در شما می‌شود. استنشاق بنزین در شما احساس لذت‌بخشی شبیه به احساس مستی یا سرخوشیِ پس از مصرف داروهای روان‌گردان ایجاد می‌کند.
ایجاد این احساس به این دلیل است که روند بیولوژیکی بی‌حسی اعصاب، مسیر مزولمبیک را فعال می‌کند. مسیر مزولمبیک به‌عنوان مسیر پاداش مغز هم شناخته می‌شود. هر بار که اعصاب بویایی شما با بوی بنزین برخورد کند، سیستم مزولیمبیک یک قطعه‌ی دلپذیر از دوپامین را به مغز هدیه می‌دهد. در واقع مغز به شما این پیغام را می‌دهد که «بله، این بو خوب است، آن را بیشتر استشمام کن.»
همان‌طور که ممکن است تا الان متوجه شده باشید، مسیر مزولیمبیک یکی از بازیگران اصلی در عصب‌شناسی اعتیاد است. فرقی ندارد که فرد به بازی‌های کامپیوتری اعتیاد داشته باشد، معتاد به مواد مخدر باشد یا از استشمام بنزین لذت ببرد؛ مسیر مزولیمبیک است که باعث ایجاد احساس سرخوشی در اثر انجام این کارها می‌شود. به همین دلیل است که افراد از احساس خوش‌آیند بو کشیدن بنزین سوءاستفاده می‌کنند و با این کار به خود آسیب می‌زنند. پس دوباره تکرار می‌کنیم، عمدا بنزین را بو نکنید.
