همراستایی نادر ۷ سیاره منظومه شمسی در آسمان در شرف وقوع است
در شامگاه ۲۸ فوریه ۲۰۲۵ (۱۰ اسفند ۱۴۰۳)، ستارهشناسان شاهد همراستایی نادری از هفت سیاره منظومه شمسی خواهند بود.
در شبهای صاف ماههای ژانویه و فوریه، معمولا شش سیاره منظومه شمسی (زهره، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون) در آسمان شب قابل مشاهده هستند. اما در یک شب خاص در اواخر فوریه، عطارد به این شش سیاره ملحق خواهد شد و همراستایی نادری از هفت سیاره را خلق خواهد کرد.
ردیفشدن سیارهها در آسمان صرفا نمایشی خیرهکننده برای ستارهشناسان نیستند، آنها میتوانند تأثیر واقعی بر منظومه شمسی ما داشته باشند و پتانسیل کسب بینشهای جدید درباره جایگاه ما در آن را فراهم کنند.
همراستایی سیارهای به چه معنا است؟
هشت سیاره اصلی منظومه شمسی ما در یک صفحه مسطح مشابه به دور خورشید میگردند و هرکدام با سرعتهای متفاوتی حرکت میکنند. عطارد، نزدیکترین سیاره به خورشید، یک چرخش به دور خورشید را در ۸۸ روز کامل میکند. سال زمین همانطور که میدانید ۳۶۵ روز است، درحالیکه نپتون با فاصلهی بسیار بیشتر، ۶۰,۱۹۰ روز یا تقریباً ۱۶۵ سال زمینی نیاز دارد تا مدارش به دور خورشید را تکمیل کند.
همراستایی ناشی از چرخش سیارات منظومه شمسی به دور خورشید است
سرعتهای متفاوت سیارات باعث میشود که گاهی اوقات برخی از آنها تقریباً در یک سمت خورشید همراستا شوند. اگر مدارها از دید زمین درست همراستا شوند، میتوانیم چندین سیاره را همزمان در آسمان شب ببینیم. در رویدادهای نادر، همه سیارات به گونهای همراستا خواهند شد که بهطور همزمان روی خط استوای سماوی (خط فرضی ترسیم شده توسط مسیر خورشید) ظاهر شوند.
عطارد، زهره، مریخ، مشتری و زحل به اندازه کافی روشن هستند تا با چشم غیرمسلح قابل مشاهده باشند؛ اما برای دیدن اورانوس و نپتون استفاده از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ ضروری است. در هفتههای آتی میتوانیم تمام سیارات را در آسمان ببینیم. البته آنها دقیقاً همراستا نیستند؛ زیرا صفحه مداری سیارات در منظومه خورشیدی متفاوت است. بنابراین بهصورت قوسی در آسمان ظاهر خواهند شد.
«جنیفر میلارد»، ستارهشناس آزمایشگاههای «استار لبز» بریتانیا میگوید: «نگاهکردن به سیارات با چشمان خودتان اتفاقی خاص است. بله شما میتوانید به گوگل بروید و نمایی بسیار دیدنیتر از تمام این سیارات بگیرید. اما وقتی با چشمان خود به این اجسام نگاه میکنید، فوتونهایی را میبینید که میلیونها یا میلیاردها کیلومتر از طریق فضا سفر کردهاند تا به شبکیه چشمان شما برسند.»
تأثیرات بر روی زمین
درحالیکه مشاهده همراستایی سیارات جذاب است، اما آیا این رویداد تأثیری هم روی زمین دارد؟ یا ممکن است برای افزایش درک ما از منظومه شمسی و فراتر از آن مفید باشد؟ میلارد میگوید: «این تصادفی است که سیارات در این موقعیت از مدارهای خود قرار دارند. و اگرچه برخی ادعا دارند که همراستایی سیارات ممکن است تأثیراتی روی زمین داشته باشد، بیشتر این ادعاها پایه علمی ندارند.»
در سال ۲۰۱۹، محققان پیشنهاد کردند که همراستایی سیارات میتواند بر فعالیت خورشیدی تأثیر داشته باشد. یکی از سوالات اصلی درباره خورشید این است که چه چیزی چرخهی ۱۱ ساله آن را بین دورههای اوج فعالیت، معروف به بیشینه خورشیدی (که ما اکنون در آن هستیم)، و دورههای کمترین فعالیت یا کمینه خورشیدی، تغییر میدهد. «فرانک استفانی»، فیزیکدان مرکز تحقیقاتی «هلمهولتز-زنتروم» در آلمان، معتقد است که نیروهای جزر و مدی ترکیبی زهره، زمین و مشتری میتواند علت این مسئله باشد.
درحالیکه کشش جزر و مدی سیارات روی خورشید بسیار کوچک است، استفانی میگوید زمانی که دو یا چند سیاره با خورشید همراستا شوند، ممکن است قدرت آنها ترکیب شود تا باعث چرخشهای کوچک در داخل ستاره شوند. این چرخشها که به آنها «امواج راسبی» گفته میشود، میتوانند موجب شکلگیری رویدادهای جوی در ستارهمان شوند. استفانی میگوید: «در زمین، امواج راسبی باعث طوفانها و گردبادها میشوند. ما همان امواج راسبی را در خورشید نیز داریم.»
محاسبات استفانی نشان داد که همراستاییهای زهره، زمین و مشتری باعث ایجاد یک دوره تناوب برای فعالیت خورشیدی به مدت ۱۱٫۰۷ سال خواهد شد که دقیقاً با طول چرخههای خورشیدی که مشاهده میکنیم مطابقت دارد.
اما همه دربارهی ایدهی اثرگذاری سیارهها بر فعالیت خورشید مطمئن نیستند و برخی اشاره کردهاند که فعالیت خورشیدی تنها میتواند با فرآیندهای داخلی خود خورشید توضیح داده شود. «رابرت کامرون»، دانشمند خورشیدی در موسسه «ماکس پلانک» که در سال ۲۰۲۳ مقالهای دربارهی این موضوع منتشر کرد، میگوید: «مدارک مشاهداتی نشان میدهد که سیارات بهطور مستقیم چرخه خورشیدی را ایجاد نمیکنند. هیچ مدرکی مبنیبر هرگونه هماهنگی وجود ندارد.»
اما همراستایی سیارات ویژگیهای دیگری نیز دارند که قطعاً تأثیرگذار هستند: مفید بودن آنها برای مشاهدات علمی، به ویژه از نظر کاوش منظومه شمسی.
چگونه همترازی را تماشا کنیم؟
اینکه آیا میتوانید همراستاییها را ببینید یا نه، بستگی به این دارد که سیارات در چه ساعتی و به چه ترتیبی طلوع و غروب میکنند و شما از کجا قرار است آن را تماشا کنید. ابزارهایی وجود دارد که میتوانید از آن برای اطلاع از ساعات طلوع و غروب سیارات و موقعیتهای آسمانی آنها استفاده کنید.
وبسایت تایمانددیت به شما امکان میدهد تا تاریخی را که میخواهید آسمان را مشاهده کنید، تنظیم کنید. این ابزار زمانهای طلوع و غروب هر سیاره، مکانهایی که در آسمان قابل مشاهده هستند و میزان سختی دیدن آنها را نشان میدهد. استلاریوم (stellarium) نیز یک اپلیکیشن و وبسایت مشابه دارد که موقعیتهای تمام سیارات را به شما نشان میدهد.
اسکای تونایت (Sky Tonight) یکی دیگر از اپلیکیشنهای رایگان است که از سختافزار گوشی برای تعیین موقعیت شما استفاده میکند و موقعیت واقعی اجرام آسمانی را روی نقشهای از آسمان بالای سر شما نمایش میدهد.
برای دیدن سیارات با تمام شکوهشان، همراه داشتن یک دوربین دوچشمی یا تلسکوپ بسیار مفید خواهید بود؛ بنابراین اگر هنوز برنامهریزی نکردهاید، حالا شروع کنید و برای آسمانی صاف امیدوار باشید.