هرآنچه باید درباره‌ی غلظت خون و راه‌های درمان آن بدانید

پلی‌سیتمی یا غلظت خون، عارضه‌ای است که در اثر افزایش گلبول‌های قرمز خون در بدن ایجاد می‌شود. سلول‌های اضافه غلظت مایع خون را افزایش می‌دهند که خطرات زیادی برای سلامتی بدن دارد. لخته شدن خون یک یاز خطراتی است که در اثر این عارضه بدن شما را تهدید می‌کند.

این عارضه به دلایل مختلفی پیش می‌آید و با توجه به دلیل ایجاد، درمان خاص خود را هم دارد. درمان پلی‌سیتمی به طور کلی شامل درمان بیماری‌های زمینه‌ای و یافتن راه‌های برای کاهش سطح گلبول‌های قرمز خون است.

آنچه می‌خوانید:

چه چیزی باعث غلظت خون می‌شود؟
عواملی که ریسک درگیری با غلظت خون را بالا می‌برد
علائم غلظت خون
روش تشخصی غلظت خون
راه‌های درمان غلظت خون
برای غلظت خون چه بخوریم؟
چه چیزی باعث غلظت خون می‌شود؟

غلظت خون چیست

به صورت کلی ۲ نوع پلی سیتمی وجود دارد که هر کدام علت خاص خود را دارند. در این بخش می‌خواهیم با هر دو نوع آن آشنا شویم.
پلی‌سیتمی یا غلظت خون اولیه

غلظت خو‌ن اولیه با نام پلی‌سیتمی وِرا (polycythemia vera – PV) هم شناخته می‌شود. PV یک سرطان خون نادر است که رشد آهسته‌ای دارد. این سرطان با نام «نئوپلاسم میلوپرولیفراتیو – myeloproliferative neoplasm» هم شناخته می‌شود.

PV باعث ساخت سلول‌های خونیِ پیش‌ساز بیشتر در مغز استخوان و رشد غیرطبیعی آن‌ها می‌شود. همین موضوع علت افزایش بیش از حد گلبول‌های قرمز خون می‌شود که با خود غلظت خون را به همراه دارد.

در بدن یک فرد مبتلا به PV ممکن است علاوه بر افزایش تولید تعداد بسیار زیادی گلبول قرمز،افزایش تولید دیگر سلول‌های خونی مثل گلبول‌های سفید و پلاکت هم مشاهده شود.

پلی‌سیتمی یا غلظت خون ثانویه

اگر افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون به علت وجود PV نباشد، به آن غلظت‌ خون ثانویه می‌گویند. در پلی سیتمی ثانویه فقط تولید گلبول‌های قرمز خون افزایش پیدا می‌کند و روند تولید دیگر سلول‌های خونی تغییری ندارد.
دلایل ایجاد پلی سیتمی ثانویه:

زندگی در ارتفاعات خیلی زیاد
آپنه انسدادی خواب (وقفه تنفسی در خواب)
انواع خاصی از تومور
بیماری قلبی یا ریوی که باعث کاهش سطح اکسیژن در بدن می‌شود.

عواملی که ریسک درگیری با غلظت خون را بالا می‌برد

عرقیات مفید برای غلظت خون

بعضی از افراد نسبت به دیگران بیشتر در معرض درگیری با پلی‌سیتمی اولیه هستند. مرکز ملی پیشرفت علوم ترجمه‌ای (The National Center for Advancing Translational Sciences) می‌گوید اغلب موارد PV با افزایش سن و در حدود ۶۰ سالگی ظاهر می‌شود. همچنین این عارضا در بین مردان شایع‌تر از زنان است.

پلی‌سیتمی یک عارضه‌ی ارثی نیست و اکثر افراد درگیر با آن هیچ سابقه‌ی خانوادگی ندارند. اما در تحقیقات جدید اینطور به نظر می‌رسد که ارتباط نزدیکی با یک جهش ژنتیکی خاص دارد. انجمن لوسمی و لنفوم (The Leukemia & Lymphoma Society) می‌گوید تقریبا همه‌ی افراد درگیر با پلی‌سیتمی یک جهش در ژن Janus Linase 2 (JAK2) دارند، اما هنوز نقش دقیقی که این جهش در ایجاد این عارضه بازی می‌کند مشخص نشده است.

سایر جهش‌های ژنتیکی، مثل جهش در ژن TET2، هم ممکن است با ایجاد PV در ارتباط باشند. این ژن‌ها در اغلب اوقات به صورت ارثی در بین نسل‌ها منتقل نمی‌شوند، اما در موارد نادری ممکن است با اسپرم یا تخمک از والدین به فرزندان منتقل شود.

پس اگر در خانواده‌تان فردی با غلظت خون درگیر است بد نیست گاهی برای بررسی وضعیت گلبول‌های قرمز خونتان به پزشک متخصص مراجعه کنید.

علائم غلظت خون

کاهش وزن ناگهانی یکی از علائم درگیری با غلظت خون است.

معمولا افرادی که دچار غلظت خون بالا هستند از آن اطلاع ندارند و این طبیعی است چون با روندی آهسته و در طول زمان ایجاد می‌شود. وجود گلبول‌های قرمز به تعداد زیاد خون را غلیظ می‌کند و به مرور جریان خون سالم در رگ‌ها دشوارتر می‌شود.

این اتفاق می‌تواند ریسک لخته شدن خون در رگ‌ها را افزایش دهد. خطر ایجاد لخته‌ی خون در افرادی که به PV مبتلا هستند بسیار بالاتر می‌رود چون میزان پلاکت‌ها هم در خون آن‌ها زیاد است. معمولا پزشکان در طول معاینه و بررسی خون در ارتباط با بیماری‌های دیگر متوجه وجود این عارضه می‌شوند.

قبل از بررسی علائم غلظت خون بالا باید این نکته را بدانید که علائم غلظت خون در زنان هیچ تفاوتی با علائم غلظت خون در مردان ندارد.
علائم رایجپلی سیتمی که در طول زمان آشکار می‌شوند:

سرگیجه
سردرد
تعرق زیاد
خارش پوست
زنگ زدن گوش
تاری دید
خستگی
پوست مایل به قرمز یا ارغوانی در کف دست، لاله‌ی گوش و بینی
خونریزی یا کبودی
احساس سوزش در پا
احساس پر بودن شکم
خونریزی‌های مکرر بینی
خونریزی در لثه‌ها

علائم غلظت خون بالا

تغییر رنگ پوست کف دست، از علائم درگیری با غلظت خون
عوارض غلظت خون در صورت عدم درمان:

بزرگ شدن طحال
لخته شدن خون
آنژین
سکته
زخم معده
بیماری‌های قلبی
نقرس
سایر اختلالات خونی مانند میلوفیبروز یا لوسمی

روش‌های تشخیص غلظت خون

پزشک متخصص ۳ دسته آزمایش را برای شناسایی و تشخیص پلی سیتمی بررسی می‌کند که در این بخش با آن‌ها آشنا می‌شوید.

۱. آزمایش‌های خون

برای تشخیص غلظت خون در آزمایش، تست‌هایی مثل شمارش کامل سلول‌های خونی انجام می‌شود. این آزمایش‌ها می‌تواند هر گونه افزایش گلبول‌های قرمز خون و همچنین سطوح غیرطبیعی پلاکت‌ها و گلبول‌های سفید را نشان دهد. اگر نتیجه‌ی آزمایش احتمال وجود PV را نشان دهد، پزشک متخصص آزمایش‌های تکمیلی بیشتری را تجویز می‌کند.

۲. بیوپسی مغز استخوان

ممکن است پزشک بخواهد برای بررسی PV مقداری از مغز استخوان را برای انجام آزمایشات مختلف خارج کند. بیوپسی مغز استخوان به معنای گرفتن نمونه‌ی کوچکی از مغز استخوان به کمک یک سوزن مخصوص است. این نمونه زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.

۳. آزمایش‌های ژنتیکی

درست است که ارثی بودن عارضه‌ی غلظت خون بسیار نادر است، اما ممکن است پزشک بخواهد مغز استخوان به دست آمده را از نظر جهش ژنتیکی هم بررسی کند. همچننی ممکن است سلول‌های خونی فرد را هم برای بررسی جهش ژنتیکی JAK2 تحزیه و تحلیل کنند.

راه‌های درمان غلظت خون

درمان غلظت خون

درمان پلی سیتمی ارتباط مستقیی به علت زمینه‌ای ایجاد عارضه دارد. در افراد مبتلا به غلظت خون ثانویه باید علت‌های زمینه‌ای مثل آپنه انسدادی خواب درمان شود تا شاهد کاهش تولید گلبول‌های قرمز خون و رسیدن آن‌ها به حد نرمال باشیم.

البته نباید فراموش کرد که PV یک بیماری مزمن است که تا امروز هیچ درمان شناخته‌شده‌ای نداشته اما هدف از انجام کارهای درمانی، کاهش تعداد گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها است. در نتیجه‌ی انجام این درمان‌ها خطر عوارضی مثل لخته شدن خون هم کم می‌شود.

در ادامه روش‌های درمانی پلی‌سیتمی را بررسی می‌کنیم.

فلبوتومی

فلبوتومی فرآیندی است که در طی آن، به صورت دستی، خون را از طریق یکی از وریدها از بدن خارج می‌کنند. میزان خونی که تخلیه می‌شود و فواصل زمانی بین هر بار تخلیه کاملا بستگی به وضعیت خون بیمار دارد.

دارو

گاهی اوقات فلبوتومی برای کنترل رشد سلول‌های خونی کافی نیست، به همین دلیل پزشک به سراغ درمان دارویی در کنار انجام فلبوتومی می‌رود. داروهای سرکوب کننده‌ی میلو برای کنترل تعداد سلول‌های خونی توصیه شده است. این داروها حاوی هیدروکسی اوره (Hydrea) است که با سرکوب مغز استخوان، از تولید سلول‌های خونی جلوگیری می‌کند.

مهارکننده‌های JAK2

وقتی بدن فرد به داروها پاسخ خوبی نمی‌دهد، پزشک به سراغ مهار آنزیم JAK2 می‌رود. ژن JAK2 مسئول تولید این آنزیم است، پس این کار می‌تواند از تولید بیش از حد سلول‌ها خونی جلوگیری کند.

داروهای مکمل درمان

ممکن است پزشک از داروهای دیگری برای کنترل علائم غلظت خون استفاده کند. آنتی هیستامین و آسپرین خطر لخته شدن خون را در بسیاری از افراد درگیر با پلی سیتمی کاهش می‌دهد. همچنین می‌تواند در کاهش علائم نگران‌کننده‌ی دیگری مثل سردرد و خارش هم موثر باشد.

برای غلظت خون چه بخوریم؟

مواد غذایی مفید و مضر برای غلظت خون

یکی از راه‌های درمان سریع غلظت خون مصرف خوراکی‌های مختلف، در کنار انجام روش‌های سنتی درمانی است. از بین راه‌های درمانی ذکر شده در بالا، شاید بتوان گفت که فلبوتومی سریع‌ترین راه کاهش غلظت خون است.
روش‌های تغذیه‌ای و سنتی مناسب برای کاهش غلظت خون:

کاهش مصرف دخانیات
قرار گرفتن در شرایط آب‌وهوایی معتدل
مصرف آب و مایعات به میزان کافی
مصرف دمنوش‌هایی مثل دمنوش آویشن و عناب، دمنوش دارچین، زنجبیل و یا چای سبز
حجامت
زالو درمانی

شاید بتوان گفت که مصرف آب دشمن غلظت خون است، پس در طول روز حتما به میزان کافی آب بنوشید. همچنین عرقیجات، میوه، سبزی و گیاهان مختلفی برای کاهش پلی‌سیتمی وجود دارند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید.
عرقیات مفید برای غلظت خون:

عرق گزنه
عرق زیره
عرق کاسنی
عرق نعنا

گیاهان مفید برای غلظت خون:

دارچین
شوید
سیر
ریشه شیرین بیان
جینکوبیلوبا
زنجبیل
چای کوهی
چای سبز
عناب
زیره
سیاهدانه
چای ترش

میوه‌ها و سبزیجات مفید برای درمان غلظت خون:

گیلاس
آلبالو
لیمو ترش
موز
جعفری
پیاز خام سفید
آلو
انار
انگور
تمبر هندی
خیار
خرما
چغندر
زیتون
هندوانه
والک
کلم
غوره
شنبلیله
ریواس
زالزالک
زرشک
زغال اخته
هویج
سیب
کرفس
هلو
نعنا
مرزه
شلیل

مرور کلی

عارضه‌ی غلظت خون یا پلی‌سیتمی به دلیل افزایش تعداد گلبول‌های قرمز در خون ایجاد می‌شود. ممکن است پزشک متخصص در بررسی یک آزمایش خون معمولی متوجه آن شود یا بعد از اینکه فرد به دلیل تجربه‌ی علائمی خاص به پزشک مراجعه می‌کند تشخیص داده شود.

به هر حال پلی‌سیتمی به عنوان یک بیماری مزمن بدون درمان شناخته شده است، اما روش‌های درمانی موجود می‌تواند به مدیریت عارضه و کاهش علائم آن کمک کند. توصیه می‌شود هر فردی که علائم یا سابقه‌ی خانوادگی پلی‌سیتمی دارد حتما برای بررسی خون به پزشک متخصص مراجعه کند.

ا