قدیمی ترین تمدن جهان؛ از ایران باستان تا تمدن مایا
تمدن جهان
قدیمی ترین تمدن جهان در کدام قسمت کره زمین شکل گرفته است؟ حقیقت این است که محققان جواب قطعی این سؤال را نمی‌دانند و بر اساس آثار به‌جامانده، فقط حدس می‌زنند که قدیمی ترین تمدن دنیا کجا بوده است. در این مقاله، ۱۰ تمدن قدیمی را معرفی می‌کنیم که وجودشان قطعا اثبات شده است، سپس چند نمونه از جوامعی را نام می‌بریم که هرچند در دسته تمدن‌ها جای نگرفته‌اند، جوامع پیشرفتهای بوده‌اند و فرهنگ خود را داشته‌اند. شاید قدیمی ترین تمدن جهان یکی از همین جوامع بوده باشد و ما مدارک کافی برای اثباتش را نیافته باشیم.
۱۰. تمدن اینکا
این تمدن در آمریکای جنوبی شکل گرفت، منطقه‌ای که اکنون ۳ کشور پرو، اکوادور و شیلی را در خود جای داده است و در همسایگی برزیل قرار دارد. مرکز اداری، نظامی و سیاسی اینکاها شهر کوزکو بود که امروزه بخشی از خاک پروست.
اینکاها موفق به ابداع خط نشدند و به‌جای آن از نمادها و تصاویر بهره می‌بردند. بااین‌حال، دستاوردهای چشمگیری داشتند، همچون:
ایجاد جاده‌های سنگ‌فرش‌شده در زمین‌های ناهموار برای اتصال شهرها به هم؛
ابداع نوعی سیستم ریاضیاتی برای حساب‌وکتاب؛
پیشرفت باورنکردنی در زمینه کشاورزی و معماری.
نمونه معماری بی‌نظیر اینکاها شهر ماچو پیچو است که بهترین یادگار اینکاها برای دوستداران سفر و گردشگری محسوب می‌شود.
در نهایت، آبله و دیگر بیماری‌هایی که اسپانیایی‌ها با خود به آمریکای جنوبی بردند موجب تلفات سنگین اینکاها و سقوط امپراتوری‌شان شد.
۹. تمدن آزتک
زمانی که اینکاها تازه در آمریکای جنوبی مدعی قدرت شده بودند، تمدن آزتک در منطقه‌ای که امروزه مکزیک نام دارد به اوج شکوفایی خود رسید. تمدن آزتک را اتحاد سه‌گانه نیز می‌نامند، زیرا با اتحاد ۳ شهر تنوچتیتلان، تتسکوکو و تلاکوپان شکل گرفت که زمانی رقیبان سرسخت هم بودند.
هدف از این اتحاد سلطه بر منطقه دره مکزیکو بود که به‌لطف تنوچتیتلان، شهر نظامی آزتک‌ها، به‌خوبی انجام شد. البته امپراتور آزتک‌ها به تک‌تک شهرها و مناطق تصرف‌شده حکومت نمی‌کرد، اما حاکمان محلی موظف به پرداخت خراج به اتحاد سه‌گانه بودند.
آزتک‌ها در اوج قدرت بودند که اسپانیایی‌ها از راه رسیدند و به‌رهبری هرنان کورتس و به‌کمک دشمنان محلی آزتک‌ها، این تمدن را سرنگون کردند تا مکزیک به تصرف اسپانیا درآید.
۸. تمدن روم باستان
تمدن روم باستان تقریبا ۶ قرن پیش از میلاد مسیح شکل گرفت و ماجرای شکل‌گیری آن با افسانه‌ها در هم آمیخته است. امپراتوری روم در اوج قدرت خود ناحیه‌ای گسترده شامل کشورهای مدیترانه‌ای و بخشی از ترکیه امروزی را در بر می‌گرفت.
بعضی از بزرگ‌ترین حاکمان جهان مانند ژولیوس سزار، تراژان و آگوستوس امپراتوران رم بودند، اما بعد از حکومت ۷ پادشاه، مردم اداره مملکت خود را به دست گرفتند و مجلس سنا را برای حکمرانی تأسیس کردند. از آن پس نام امپراتوری روم به جمهوری روم تغییر کرد.
در نهایت، تمدن روم با هجوم میلیون‌ها بربر از شمال و شرق اروپا سقوط کرد.
۷. تمدن پارس
درست است که امپراتوری هخامنشیان قدیمی ترین تمدن جهان نبوده است، اما روزگاری مقتدرترین امپراتوری جهان محسوب می‌شد و همه ما ایرانیان به عظمت و شکوه آن افتخار می‌کنیم.
امپراتوری هخامنشیان به قدرت نظامی بی‌نظیر و حاکمان خردمندش شهره بود. این ۲ عامل سبب شدند که قلمرو این حکومت در طول ۲۰۰ سال از مصر در غرب تا قسمت‌هایی از هند در شرق گسترده شود.
پیش از شکل‌گیری این تمدن بزرگ، ایران بین حاکمان محلی تقسیم شده بود. وقتی کوروش کبیر به قدرت رسید، ایران را یکپارچه و متحد کرد و سپس برای فتح بابل اقدام کرد. این کشورگشایی حتی بعد از مرگ کوروش نیز ادامه یافت تا اینکه ۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، اسکندر مقدونی به ایران یورش آورد و تمدن پارس را پایان داد.
۶. تمدن یونان باستان
هرچند یونان باستان قدیمی ترین تمدن جهان محسوب نمی‌شود، تمدنی بسیار مهم و تأثیرگذار بوده که مفاهیمی همچون دموکراسی و المپیک را به جهان عرضه کرده است.
این تمدن حدود ۲۵۰۰ سال پابرجا بود، یعنی چنان طولانی که تاریخ‌دانان مجبور شدند آن را به چندین دوره مختلف تقسیم کنند. معروف‌ترین این دوره‌ها عبارت‌اند از دوره باستان، دوره کلاسیک و دوره هلنی.
بعضی از اقدامات مهم یونانی‌ها عبارت بودند از:
ابداع بازی‌های المپیک؛
معرفی مفهوم دموکراسی و مجلس سنا؛
پایه‌گذاری هندسه و زیست‌شناسی و فیزیک.
۵. تمدن چین باستان
تمدن چین باستان که امپراتوری هان نیز نامیده می‌شود، در منطقه‌ای شکل گرفت که با اقیانوس آرام و عوارض طبیعی زمین مانند رشته‌کوه هیمالیا و صحرای گبی محصور شده بود. بنابراین قرن‌ها از هجوم بیگانگان در امان ماند و به‌خوبی شکوفا شد. رود زرد و رود یانگ تسه که از طولانی‌ترین رودهای جهان هستند نیز نقش مهمی در شکوفایی این تمدن داشتند.
بعضی از دستاوردهای مهم این تمدن عبارت‌اند از:
کشف باروت و ساخت توپ جنگی؛
ساخت کاغذ و ابداع تکنیک چاپ؛
اختراع قطب‌نما.
۴. تمدن مایا
یکی از علل شهرت تمدن مایا ستاره‌شناسی بی‌نظیرش است. مایاها ۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، خط خودشان را اختراع کردند و از آن برای ثبت تقویم‌های سنگی‌شان بهره بردند. تمدن مایا ثروتمند‌تر از تمدن‌های هم‌دوره‌اش بود. در برهه‌ای از تاریخ، جمعیت آنها به ۱۹میلیون تن رسید و اهرامی سنگی ساختند که از اهرام مصر بلندتر بودند.
افول ناگهانی تمدن مایا یکی از رازهای تاریخ است که هنوز کسی از آن سر درنیاورده است.
۳. تمدن مصر باستان
مصر باستان قدیمی ترین تمدن دنیا نیست، اما قدمت و غنای فرهنگی بی‌نظیری دارد و یکی از عجایب هفتگانه جهان را برای ما به یادگار گذاشته است. به‌گفته مورخان، تمدن مصر ۳۱۵۰ سال پیش از میلاد مسیح در شمال آفریقا با اتحاد مصر سفلی و مصر علیا شکل گرفت تا نخستین فرعون بر آن حکمرانی کند.
مردم مصر باستان در زمینه کشاورزی و طبابت پیشرفتهای چشمگیری کردند و معماری و مجسمه‌تراشی‌شان شهرت جهانی پیدا کرد. خط هیروگلیف و پاپیروس نیز یادگار این تمدن باستانی‌اند.
در نهایت، اسکندر مقدونی به این تمدن شگفت‌انگیز نیز پایان داد.
۲. تمدن دره سِند
این تمدن در منطقه‌ای پا گرفت که امروزه پاکستان، شمال شرقی افغانستان و شمال غربی هند را در بر می‌گیرد. می‌توان گفت تمدن دره سند جایگاه قدیمی ترین تمدن جهان را با تمدن مصر باستان و بین‌النهرین شریک است، البته با این تفاوت که از آنها خیلی گسترده‌تر بوده است.
به نظر می‌رسد که این تمدن برخلاف تمدن‌های دیگر، از جنگ در امان مانده است. بعضی معتقدند دلیل ازبین‌رفتن تمدن دره سند مهاجرت ناشی از تغییرات آب‌وهوایی بوده است.
۱. تمدن بین‌النهرین
معمولا تمدن بین‌النهرین را قدیمی ترین تمدن جهان در نظر می‌گیرند، زیرا مدرکی پیدا نشده است که بر اساس آن، تمدنی قدیمی‌تر وجود داشته باشد. «بین‌النهرین» واژه‌ای عربی به‌معنی «میان دو رود» است، زیرا سومریان این تمدن را بین ۲ رود دجله و فرات شکل دادند.
سومریان اولین مردمانی بودند که شروع به دادوستد کردند و صنایعی مانند بافندگی، چرم‌کاری، فلزکاری و سفالگری را ایجاد کردند. اختراع چرخ نیز مهم‌ترین دستاورد این تمدن محسوب می‌شود.
کشورگشایی کوروش کبیر به این تمدن پایان داد و آن را بخشی از تمدن پارس کرد.
جوامع پیشرفته پیش از تمدن بین‌النهرین
تقریبا ۸۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بود که انسان‌ها به کشاورزی و رام‌کردن حیوانات روی آوردند. این انسان‌ها که یک جا ساکن شده بودند آثار هنری هم خلق می‌کردند، اما این آثار بخشی از فرهنگشان محسوب می‌شد و به‌معنی ظهور تمدن نبود. در ادامه، تعدادی از این جوامع پیشرفته را معرفی می‌کنیم که محققان معتقدند مدارک کافی برای تمدن نامیدن آنها وجود ندارد. البته ما نیز در این مقاله همان‌طور که رایج است آنها را تمدن می‌نامیم.
۴. تمدن نورته چیکو
ظاهرا این مردمان با سفالگری آشنا نبودند، زیرا باستان‌شناسان اثری هنری متعلق به این تمدن کشف نکرده‌اند. البته معماری‌های این تمدن بسیار جالب‌توجه‌اند.
۳. تمدن عین غزال
عین غزال یکی از جوامع اولیه محسوب می‌شود که مردمش به ساخت نخستین مجسمه‌های انسانی شهرت دارند. این مجسمه‌ها که از جنس گچ هستند و قبل از ابداع سفالگری ساخته شده‌اند در اردن و عمان کشف شدند.
۲. تمدن چاتال‌هویوک
چاتال‌هویوک قدیمی‌ترین شهر از دوران نوسنگی است که به‌خوبی حفظ شده است. گفته می‌شود مردم این جامعه نخستین انسان‌هایی بوده‌اند که به یکجانشینی روی آورده‌اند.
۱. بومیان استرالیا
اگرچه اغلب تمدن بین‌النهرین قدیمی ترین تمدن جهان در نظر گرفته می‌شود، بر اساس تحقیقات جدید، بومیان استرالیا را قدیمی ترین تمدن دنیا دانسته‌اند. قدیمی‌ترین سازه بشری نوعی تله برای به دام‌انداختن ماهی است که حداقل ۴۰هزار سال قدمت دارد و ساخت آن را به بومیان استرالیا نسبت داده‌اند.
سخن پایانی
وقتی کتاب تاریخی می‌خوانیم، متوجه می‌شویم که تمدن بشری چه مسیر پرپیچ‌وخمی را طی کرده تا دنیای امروز ما این‌شکلی شده است، دنیایی که بسیار به تمدن‌های پیشین مدیون است.
