رژیم غذایی بعد از برداشتن کیسه صفرا؛ غذاهای مفید و ممنوع کدامند؟
کیسه صفرا
شما می‌توانید بدون کیسه صفرا به خوبی زندگی کنید. در حقیقت، بیشتر افرادی که کوله سیستکتومی (Cholecystectomy) انجام می‌دهند، یعنی کیسه صفرای آن‌ها با جراحی برداشته می‌شود، در طولانی‌مدت هیچ مشکلی را تجربه نمی‌کنند. با این حال، ممکن است نیاز باشد رژیم غذایی خود را تغییر دهند. چون بعد از جراحی برداشتن کیسه صفرا احتمال بروز اسهال افزایش می‌یابد.
در حالت عادی، کیسه صفرا باعث تغلیظ صفرا می‌شود و به همین دلیل وقتی با جراحی برداشته می‌شود، غلظت صفرا کمتر شده و دائماً به روده تخلیه می‌شود. صفرا اثر ملین دارد و می‌تواند موجب اسهال شود.
در این مقاله درباره‌ی تأثیر برداشتن کیسه صفرا روی عملکرد دستگاه‌ی گوارش صحبت می‌کنیم. این اطلاعات به شما نشان می‌دهد که چگونه برنامه‌ی غذایی خود را تغییر دهید تا هم رژیم غذایی سالم و متعادلی داشته باشید و هم از مصرف غذاهایی که ممکن است باعث ایجاد مشکل شوند، اجتناب کنید. هدف این است که مقدار چربی دریافتی را محدود کنید. چون نقش صفرا تجزیه‌ی چربی و کمک به جذب آن است و تغییر رژیم غذایی باعث بهبود عملکرد صفرای باقیمانده در روده‌ی کوچک می‌شود.
دلایل تغییر رژیم غذایی بعد از جراحی برداشتن کیسه صفرا
کیسه صفرا
اسهال یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که پس از برداشتن کیسه صفرا رخ می‌دهد. چون بعد از جراحی سیستم گوارش تغییر کرده و صفرا که به تجزیه‌ی غذا در روده‌ی کوچک کمک می‌کند، مستقیماً به داخل آن هدایت می‌شود. اسهال در جذب مواد مغذی توسط بدن اختلال ایجاد می‌کند. تغییر رژیم غذایی و کاهش چربی دریافتی می‌تواند از بروز این علائم جلوگیری کرده و تغذیه را بهبود بخشد.
همه‌ی افرادی که جراحی برداشتن کیسه صفرا را انجام می‌دهند، دچار اسهال و سایر علائم گوارشی نمی‌شوند. با این حال، بین ۱۰ تا ۴۰ درصد آن‌ها در سه سال اول پس از جراحی این علائم را تجربه می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند که راه‌های کمی برای شناسایی افراد در معرض خطر و عوامل مؤثر در بروز این علائم وجود دارد.
محققانی که ۱۲۵ مورد جراحی برداشتن کیسه صفرا را بررسی کردند، متوجه شدند که احتمال بروز علائم در مردان بالای ۴۵ سال که حداقل یک هفته پس از جراحی میزان چربی رژیم غذایی خود را کاهش نداده‌‌اند، بیشتر است. در این افراد عوارضی مانند اسهال اسید صفراوی و اختلال عملکرد اسفنکتر اودی (Oddi) یا اسپاسم دردناک دریچه‌ی بین لوزالمعده و روده‌ی کوچک مشاهده شد.
تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که قبل از جراحی مستعد ابتلا به اسهال هستند، بعد از جراحی کیسه صفرا هم بیش از دیگران دچار اسهال می‌شوند. چاقی هم می‌تواند در بروز این مشکل نقش داشته باشد.
نحوه‌ی تغییر رژیم غذایی بعد از برداشتن کیسه صفرا
تغییر رژیم غذایی بعد از جراحی برداشتن کیسه صفرا
بلافاصله پس از کوله سیستکتومی، احتمالاً پزشک «رژیم مایع صاف» را توصیه می‌کند تا از بروز مشکلاتی مثل حالت تهوع و استفراغ پیشگیری شود. در این شرایط می‌توانید از مواد غذایی زیر استفاده کنید:
آب صاف‌شده‌ی گوشت
ژله
آبمیوه
بستنی یخی
نوشیدنی‌های گازدار
سپس طی چند روز آینده، رژیم غذایی شما به رژیم برات (BRAT) تغییر می‌کند. رژیم BRAT شامل موز، برنج سفید، سس سیب و نان تست می‌شود و می‌تواند به درمان اسهال کمک کند. اگر وضعیت اجابت مزاج شما طبیعی باشد، ممکن است به این رژیم نیاز نداشته باشید. در این زمان، رژیم غذایی کم‌چرب برای شما تجویز می‌شود که باید حداقل برای چند هفته از آن پیروی کنید.
در یک رژیم کم‌چرب استاندارد حداکثر ۳۰ درصد کالری از چربی تأمین می‌شود که هر ۱ گرم آن معادل ۹ کالری است. به‌عنوان مثال، رژیم ۱۵۰۰ کالری حاوی ۵۰ گرم چربی در روز است و در یک رژیم ۲۰۰۰ کالری روزانه ۶۷ گرم چربی دریافت می‌شود.
در بیشتر موارد، شما باید از مصرف تمام غذاهای پرچرب یا سرخ‌شده خودداری کنید. همچنین باید غذاهای فرآوری‌شده و شیرین را حذف کنید، چون می‌توانند به اسهال منجر شوند. افرادی که بعد از جراحی برداشتن کیسه صفرا علائم شدیدی را تجربه می‌کنند، ممکن است لازم باشد میزان مصرف لبنیات، گوشت‌های چرب، کافئین و غذاهای تند و پرادویه را کاهش دهند. آزمون و خطا به شما در شناسایی غذاهایی که باعث بروز مشکلات گوارشی نمی‌شوند، کمک می‌کند.
شما نباید چربی را به‌طور کامل از رژیم غذایی خود حذف کنید. چون مصرف چربی برای رشد سلولی، جذب بعضی از مواد مغذی، محافظت از اندام‌ها و تولید هورمون ضروری است. بهتر است چربی‌های سالم غیراشباع، به‌ویژه اسیدهای چرب امگا ۳، بیشتر چربی رژیم غذایی شما را تشکیل دهند.
ممکن است لازم باشد تغییرات دیگری هم در رژیم غذایی خود اعمال کنید. به‌عنوان مثال، به فیبر بیشتری نیاز داشته باشید. فیبر می‌تواند به صفرای اضافی در روده متصل شده و از بروز گاستریت (التهاب معده) جلوگیری کند.
مدت زمان تغییر رژیم غذایی
رژیم غذایی کم‌چرب
به‌عنوان یک قاعد‌ه‌ی کلی، هر فردی که تحت عمل کوله سیستکتومی قرار می‌گیرد، صرف‌نظر از سن، جنسیت یا وضعیت سلامتی، باید حداقل تا یک ماه از رژیم غذایی کم‌چرب استفاده کند. همه‌ی کسانی که کیسه صفرای آن‌ها برداشته شده، نیاز نیست تا پایان عمر رژیم غذایی کم‌چرب داشته باشند. با این حال، انجام این کار تقریباً همیشه عملکرد روده و سلامت عمومی را بهبود می‌بخشد.
بعد از یک ماه، احتمالاً می‌توانید چربی و قند مصرفی خود را به حالت عادی برگردانید. اگر هنوز درگیر مشکلات گوارشی هستید، ممکن است به سندرم پس از کوله سیستکتومی (PCS) مبتلا شده باشید که علائم آن عبارتند از:
ناراحتی معده
اسهال
حالت تهوع
نفخ و تولید گاز
استفراغ
در صورت ابتلا به PCS، لازم است برای طولانی‌مدت یا برای همیشه رژیم غذایی کم‌چرب داشته باشد.
غذاهای مفید و مضر بعد از عمل کیسه صفرا
یک رژیم غذایی واحد وجود ندارد که پس از جراحی برداشتن کیسه صفرا برای همه مفید باشد. گروه‌های غذایی مختلف را امتحان کنید تا ببینید بدن شما چگونه واکنش نشان می‌دهد. با یادداشت کردن غذاهای مصرفی خود می‌توانید متوجه شوید که کدام غذاها بیشترین مشکل را برای شما ایجاد می‌کنند. جدول زیر غذاهای مفید و مضر احتمالی را نشان می‌دهد.
غذاهای مفید غذاهای مشکل‌ساز
سیب، سس سیب و گلابی
آووکادو
موز
لوبیا و عدس
انواع توت
آبگوشت و سوپ صاف‌شده
کلم بروکلی
کلم برگ
هویج
نخود
شیرهای غیرلبنی (سویا، برنج، بادام، جو دوسر)
تخم‌مرغ و سفیده‌ی تخم‌مرغ
ماهی
گریپ‌فروت و پرتقال
فلفل دلمه‌ای سبز
ماست یونانی کم‌چرب
آجیل و کرهی آجیل (بادام، بادام هندی و گردو)
جو و جو دوسر
روغن زیتون (فرابکر)
آلو
برنج (در صورت داشتن علائم برنج سفید)
دانه‌ها (دانه‌ی چیا و دانه‌ی بزرک)
سیب‌زمینی شیرین
توفو و تمپه
گوشت سفید مرغ و بوقلمون (بدون پوست)
نوشیدنی‌های الکلی
کره و مارگارین
کافئین (قهوه، چای و نوشیدنی‌های انرژی‌زا)
شکلات و آبنبات
غذاهای چرب و سرخ‌شده
دسر
لبنیات پرچرب
بستنی، خامه‌ی فرم‌گرفته، کاسترد و پودینگ
تنقلات فرآوری‌شده
پای، دونات، کیک و کوکی
پیتزا
چیپس سیب‌زمینی و پاپ‌کورن کره‌ای
گوشت قرمز
ادویه‌ها (در حد تحمل مصرف شود)
آرد سفید تصفیه‌شده (شامل نان و پاستا)
میوه‌ها و سبزیجات
فیبر محلول موجود در سیب‌زمینی شیرین و کلم بروکلی می‌تواند به جلوگیری از اسهال کمک کند. اگر متوجه شدید که مرکباتی مانند پرتقال و گریپ‌فروت برای شما خیلی اسیدی هستند، به جای آن‌ها سیب، موز، آووکادو و توت مصرف کنید. سوپ سبزیجات مغذی است و به راحتی هضم می‌شود. بهتر است حداقل برای کوتاه‌مدت از مصرف سوپ‌های حاوی خامه خودداری کنید.
لبنیات
لبنیات و جراحی کیسه صفرا
ممکن است هضم محصولات لبنی پرچرب، به‌خصوص در دوران نقاهت پس از جراحی، سخت باشد. معمولاً در این شرایط ماست کم‌چرب، شیرهای غیرلبنی و پنیر کم‌چرب راحت‌تر تحمل می‌شوند. می‌توانید پنیرهای غیرلبنی مثل توفو را امتحان کنید.
غلات
به‌تدریج که شروع کردید به رژیم غذایی معمول خود برگردید، روی افزایش دریافت فیبر و مصرف غلات کامل (شامل برنج قهوه‌ای و جو) تمرکز کنید. ممکن است مصرف نان تست و کراکر در دوران نقاهت پس از جراحی مفید باشد، اما در نهایت بهتر است محصولات حاوی آرد سفید تصفیه‌شده را با غلات کامل جایگزین کنید.
پروتئین
برای هضم پروتئین به کیسه صفرا نیاز ندارید. به عبارت دیگر، احتمالاً غذاهای پرپروتئین برای شما مشکلی ایجاد نمی‌کنند، مگر اینکه چربی بالایی داشته باشند. چربی اضافی مرغ، گوشت گاو و سایر گوشت‌ها را قبل از مصرف حذف کنید.
مغزها، دانه‌ها و کرهی آجیل منبع خوب پروتئین گیاهی هستند، اما چربی بسیار بالایی دارند. حبوبات و محصولات حاوی سویا تا زمانی که علائم گوارشی ایجاد نکنند، انتخاب‌های سالمی محسوب می‌شوند.
نوشیدنی‌ها
ممکن است در ابتدا لازم باشد از مصرف نوشابه خودداری کنید. توصیه می‌شود از نوشیدنی‌های حاوی قند زیاد مانند آبمیوه‌های شیرین بپرهیزید. با گذشت زمان، متوجه می‌شوید که چه چیزی برای شما بهتر است.
هضم قهوه‌ی تهیه‌شده با شیر کامل می‌تواند بسیار دشوار باشد. به دنبال گزینه‌های کم چرب یا غیرلبنی باشید که با شیر سویا یا شیر بادام درست شده‌اند. دمنوش‌های گیاهی، به‌ویژه نعناع فلفلی، هم می‌تواند برای دستگاه‌ی گوارش بسیار تسکین‌دهنده باشد.
دسرها
هضم دسرهایی که قند و چربی ترانس بالایی دارند، سخت است. بستنی، کیک، کوکی، پودینگ و شکلات باید به‌ندرت و در حد اعتدال مصرف شوند. دسرهای کم‌چرب و غیرلبنی خوبی در فروشگاه‌های مواد غذایی وجود دارند، اما مراقب شیرین‌کننده‌های مصنوعی مانند سوربیتول باشید که می‌تواند خطر اسهال را افزایش دهد.
زمان صرف وعده‌ها و میان وعده‌ها
زمان صرف وعده‌های غذایی
بعد از جراحی برداشتن کیسه صفرا لازم است زمان صرف وعده‌های غذایی و میان وعده‌های خود را تغییر دهید. بهتر است به جای سه وعده‌ی غذایی بزرگ ۴ تا ۶ وعده‌ی غذایی کوچک داشته باشید تا هضم غذا راحت‌تر باشد.
بعد از صرف غذا از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کنید، چون خطر سوء هاضمه را افزایش می‌دهد. اگر در خارج از منزل غذا می‌خورید، از نشستن طولانی‌مدت در زیر نور آفتاب خودداری کنید. گرمای بیش از حد بدن می‌تواند به اسهال منجر شود.
نکات آشپزی
سبزیجات پخته‌شده بهتر از سبزیجات خام به اسیدهای صفراوی متصل شده و راحت‌تر هضم می‌شوند. همچنین می‌توانید ماهی یا مرغ را به جای سرخ کردن در ماهیتابه بخارپز کنید. اگر برای پختن مواد غذایی به روغن نیاز دارید، به جای اینکه روغن را داخل قابلمه بریزید، از اسپری روغن استفاده کنید. به‌عنوان یک قانون کلی، از پخت و پز با کره، مارگارین و روغن جامد بپرهیزید.
به جای سس‌های آماده‌ی حاوی روغن برای طعم‌دار کردن سالاد از سرکه‌ی بالزامیک سفید و گیاهان تازه استفاده کنید. همچنین می‌توانید سس مایونز را با سس‌هایی که با ماست بدون چربی ساده، سرکه، پودر سیر، خردل و گیاهان تازه تهیه می‌شوند، جایگزین کنید.
اگرچه بعضی از ادویه‌ها مثل کاری و دارچین توسط معده تحمل نمی‌شوند، اما زنجبیل یا زردچوبه می‌توانند تسکین‌دهنده باشند. همیشه با کمترین مقدار ادویه شروع کنید تا ببینید بدن شما چگونه واکنش نشان می‌دهد. ممکن است مصرف غذاهای پرادویه به سوء هاضمه و اسهال منجر شود.
سایر تغییرات مورد نیاز
اگر به بیماری‌های دیگری مثل پرفشاری خون یا دیابت نوع ۲ مبتلا باشید، ممکن است رژیم غذایی شما به تغییرات بیشتری نیاز داشته باشد. با این حال، غذاهایی که باید بعد از جراحی برداشتن کیسه صفرا بخورید، تقریباً مشابه‌ی غذاهایی هستند که به کنترل فشار خون بالا یا دیابت کمک می‌کنند. در صورت ابتلا به سلیاک یا عدم تحمل لاکتوز، باید گلوتن و لبنیات از رژیم غذایی شما حذف شود.
عوارض جانبی
یبوست بعد از جراحی برداشتن کیسه صفرا
هر گونه تغییر در رژیم غذایی می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند. بدن شما یک سیستم به‌هم مرتبط است که برای حفظ هموستاز (تعادل) تلاش می‌کند. اگر چیزی این تعادل را برهم بزند، بدن سعی می‌کند آن را دوباره برقرار کند. یبوست یکی از مشکلاتی است که ممکن است با شروع رژیم غذایی کم‌چرب تجربه کنید. معمولاً می‌توان با نوشیدن آب فراوان و در صورت نیاز مصرف مکمل فیبر به کاهش علائم کمک کرد.
گاهی اوقات، دریافت زیاد فیبر از طریق افزایش مصرف سبزیجات و غلات کامل باعث اسهال می‌شود. در این شرایط، رژیم غذایی BRAT را امتحان کنید یا تا زمانی که بدنتان با تغییرات ایجاد شده سازگار شود، مصرف فیبر را کاهش دهید. خوشبختانه، معمولاً عوارض جانبی خفیف هستند و پس از چند روز یا چند هفته کمتر می‌شوند. اگر این اتفاق رخ نداد، با متخصص گوارش صحبت کنید تا مشخص شود که آیا دلیل دیگری برای علائم شما وجود دارد یا خیر.
کلام پایانی
بعد از جراحی برداشتن کیسه صفرا سیستم گوارش تغییر می‌کند و بسیاری از افراد به اسهال و سایر مشکلات گوارشی دچار می‌شوند. به همین دلیل، باید رژیم غذایی اصلاح شود. بعضی از این تغییرات، مانند نوشیدن مایعات شفاف و صاف‌شده، برای چند روز ادامه دارند. اما ممکن است لازم باشد چربی رژیم غذایی برای همیشه محدود شود. خوشبختانه، غذاهای زیادی وجود دارند که می‌توانید بعد از جراحی از آن‌ها استفاده کنید. اگر در انتخاب غذاهای مناسب مردد هستید، از پزشک یا متخصص تغذیه کمک بگیرید.
