خبرهایی از «پایتخت»، «زیرخاکی» و چند برند دیگر/ صداوسیما چه چالش‌هایی در سریال‌سازی دارد؟
«پایتخت»، «زیرخاکی»
مشکلات سریال‌سازی و آثار نمایشی در تلویزیون و رقابت با آثار نمایش خانگی همیشه بحث بسیاری از مدیران و تهیه‌کنندگان بوده است اما عنقا اعتقاد دارد چالش‌ها از اینجا نیست، همچنین نقویان درباره سریال‌های جدید و «پایتخت» و بقیه برندها گفت.
دهمین شبِ «جام‌جم» به موضوع بررسی سریال‌ها و تولیدات نمایشی اختصاص پیدا کرد، حامد عنقا و مهدی نقویان دو میهمان این برنامه بودند که سؤالات را احمد موسوی‌صمدی مجری برنامه با حامد عنقا آغاز کرد، تهیه‌کننده و نویسنده شناخته‌شده سینما و تلویزیون در پاسخ به این سؤال درباره حضور نداشتن خودش در تلویزیون و اینکه چرا دیگر سریال‌های خیابان‌خلوت‌کن برای صداوسیما تولید نمی‌کند، گفت: این‌گونه نیست ما هستیم چرا نباشیم؟! چندین پارامتر تعیین‌کننده است برای اینکه بتوانیم از آن سریال‌هایی که شما گفتید تولید کنیم. همه پارامترها این نیست که خود فرد تصمیم‌گیر باشد بلکه عوامل دیگری مؤثر است، به‌نظرم پاسخ این سؤال به من ارتباط پیدا نمی‌کند و فکر می‌کنم آقای نقویان باید جواب بدهند.
وی عنوان کرد: ما درگیر کار دیگری هستیم اگر تمام شد شاید مجدد کار دیگری را داشته باشیم و فرقی نمی‌کند. متأسفانه این روزها بازی بیرون و داخل تلویزیون را ایجاد کردند که مبتذل است. خودمان ناخواسته داریم در بازی‌ای می‌افتیم؛ بازی بازیگرانی است که هیچ دو سر این ماجرا نیستند بلکه ارتزاق آنها از این دو گانه‌سازی جعلی است که اتفاق می‌افتد. چرا که اگر من سریال در شبکه نمایش‌خانگی می‌سازم برای همان مخاطبی است که چهار پنج سال پیش در آنتن شبکه دو و سه سریال روی آنتن داشتم.
تعامل تلویزیون با تهیه‌کنندگان، کارگردانان و بازیگران چهره چطور است؟
نقویان در پاسخ به این سؤال که اوضاع شما در تعامل با تهیه‌کنندگان و کارگردان و حتی یک لایه از بازیگران چهره خوب است و آیا وضعیت سریال‌های ما نسبت به گذشته خوب است و چرا ما دوباره شاهد سریال‌هایی نیستیم که مخاطب را قسمت به قسمت با خودش همراه کند، افزود: به نظرم شاید ما در حوزه ارتباط گرفتن با هنرمندان و تهیه‌کنندگان و کارگردانان خاص کم‌کاری داشته باشیم اما اینکه مأموریت به ما دادند که از آنها استفاده نکنیم این‌گونه نیست بلکه به ما مأموریت دادند از وجود هنرمندان بزرگ استفاده شود و سؤال و جواب می‌کنند در طول هفته با چه افرادی جلسه داشتیم.
وی ادامه داد: نمی‌خواهم خیلی شعاری هم صحبت کنم اما واقعاً در سیمافیلم درب به روی کسی بسته نیست و آن‌چیزی که به عهده تلویزیون است و در سند تحول که محصول و عصاره تیم جدید مدیریتی سازمان است وجود دارد؛ به نهضت دنباله‌سازی برمی‌گردد. یعنی ما به سمت برخی از سریال‌های موفق رفته‌ایم تا آنها را ادامه بدهیم و جزو برنامه‌های اصلی ما محسوب می‌شود. سرمایه‌های تلویزیون فقط خود سریال‌ها نیستند بلکه خود هنرمندان هم سرمایه تلویزیون‌اند و استفاده از یکسری از آنها که به هر دلیلی فاصله افتاده، کم‌کار شدند و یا در واقع هنرمندانی که با تلویزیون همکاری نکردند، سعی ما این است ارتباط دوستانه داشته باشیم. نمی‌خواهم اینجا اسم بیاورم چون به نتیجه کامل نرسیدیم شاید دوست نداشته باشند اما ما دوست داریم این ارتباط دوستانه باشد؛ ما پیشنهاد بدهیم و آنها هم پیشنهاد بدهند و این تعامل برقرار باشد.
مهمترین چالش تلویزیون در سریال‌سازی چیست؟
عنقا در پاسخ به این سؤال که مهمترین چالش ما در سریال‌سازی چیست، گفت: من ترجیح می‌دهم یک چیزی درباره صحبت‌های آقای نقویان بگویم که ذهن مرا درگیر کرد. من یادم نمی‌آید برای ساختن یا نساختن یک کار با یک کارگردان و تهیه‌کننده و بازیگر خصوصاً در سیمافیلم طوری پیش برویم که این‌قدر مجبور به پاسخگویی شایعات اخبار باشیم. آقای نقویان گفتند من نمی‌گویم با چه کسانی صحبت کردیم که حاشیه‌ای نشود و شاید راضی نباشند.
وی افزود: من یادم نمی‌آید چند سال پیش این‌طوری بوده باشد و یادم نمی‌آید مدیران ارشد سازمان صداوسیما برای ساختن یک کاری آنقدر وارد گفت‌وگو با تهیه‌کننده و کارگردان بشوند و در سکوت خبری پیش بروند. اتفاقاً همیشه برعکسِ این رفتارها بود و خاطرتان باشد مدیران شبکه‌ها بعضی اوقات آرزوهای دور و درازشان را نیز می‌گفتند. ما یک سریالی می‌خواهیم در این حوزه بسازیم که کارگردان آن روحش هم خبردار نبود اما اسمِ او را می‌آوردند. اما الان آقای نقویان به عنوان رئیس مرکز سیمافیلم صحبت‌های جدّی‌اش که درباره شروع یک سریال و کار نمایشی است را می‌گوید بگذارید درباره‌اش حرف نزنیم. من فکر می‌کنم دچار یک عدم اعتماد به نفس در حوزه مدیریتی شده‌ایم؛ شاهد مثالِ آن همان سریال «پایتخت» است که در فضای‌مجازی درباره‌اش بحث‌های زیادی شد. رئیس سازمان صداوسیما در گفت‌وگویی اعلام می‌کند بلافاصله سیمافیلم توضیحاتی می‌دهد.
دعوا بر سرِ «پایتخت»
تهیه‌کننده سریال «آقازاده» و «پدر» خاطرنشان کرد: ما درباره سریالی (پایتخت) صحبت می‌کنیم که یکی از موفق‌ترین کارها بوده است. آیا فصل آخر آن مثل فصل یک و دو بوده و حتماً هم به آن خیلی نقد وارد است. اما کدام کار این‌گونه نبوده! درباره کارگردان موفقی به نام سیروس مقدم صحبت می‌کنیم که الان دو سال است برای تلویزیون سریالی نساخته است. سیروس مقدم به جز پایتخت، ۲۰ سریال موفق دیگر را در دو دهه ساخته؛ از اغما و زیر هشت گرفته تا رستگاران و بعضی از کارهای موفق اجتماعی دیگر. اما هنوز نمی‌دانم چرا اولاً او کم‌کار شده و چرا مسئله پایتخت آنقدر تابوست؟ می‌دانید چرا؟ چون یک بخش رسانه‌ای نسبت به آن همسو می‌شود و یک بخش رسانه‌ای نسبت به آن گارد می‌گیرد.
ماجرای ورود علی‌عسکری به «پایتخت۶»
او به ماجرای ورود علی‌عسکری رئیس سابق سازمان صداوسیما به ماجرای پایتخت۶ اشاره کرد و گفت: یادم نمی‌آید تا قبل از آقای علی‌عسکری رئیس سابق صداوسیما به‌واسطه یک موضوع رسانه‌ای، تیم برنامه‌ساز خودش را توبیخ علنی رسانه‌ای کرده باشد. اگر خاطرتان باشد یک زمان اختتامیه جشنواره فجر که آقای حاتمی‌کیا نسبت به اجرای آقای رشیدپور در برنامه «هفت» گلایه داشتند و یا سرِ ماجرای «پایتخت» که آقای علی‌عسکری گفتند “بروید تجسس کنید شاید نفوذی در کار باشد.”، آیا سیروس مقدم، حسن فتحی و محمدحسین لطیفی یک‌شبه به وجود نیامده‌اند و ۳۰ سال سابقه پشت آن است، در واقع میلیاردها میلیارد تومان سرمایه شده تا سیروس مقدم برند شده است. چطور به‌راحتی سیروس مقدم، محمدحسین لطیفی، کمال تبریزی و حسن فتحی را کنار بگذارند؟ مگر مزرعه بلال است که همین‌طوری بالا بیاید؟!!
عنقا در پاسخ به این سؤال که آیا این نکاتی که مطرح می‌کنید نتیجه سوءتدبیر مدیریتی است، خاطرنشان کرد: مسئله عدم اعتماد به نفس است و آقای علی‌عسکری وقتی آن صحبت را مطرح کرد اولین چیزی که زیر سؤال برد ساختار مدیریتی خودش بود و از معاون سیما و مدیر شبکه و همه سلسله‌مراتب که سریال «پایتخت» تولیدشده را زیر سؤال برد بی‌آنکه متوجه باشد. امروز دیگر در این تجربه‌های اتفاق افتاده قرار نگیریم. من واقعاً متعجب می‌شوم که چرا مرکز سیمافیلم بابت اینکه با یک مجموعه موفق گفت‌وگو کند که یک سریال موفق برای آنتن تلویزیون جمهوری اسلامی بسازد مجبور به تکذیب و توضیح شود. چرا؟ این مشکل را نباید در تولیدکنندگان دید چون معلوم است آرتیست می‌خواهد کار کند.
در این بخش از برنامه احمد موسوی صمدی مجری برنامه این نکته را مطرح کرد که آیا بازی عوامل نیست که قیمت را بالا ببرند؛ عنقا این‌گونه پاسخ داد: حتماً این گونه هست و همیشه هم بوده اما مدیریت ما هم مهم است.
چالش سیمافیلم در حوزه سریال‌سازی
نقویان در پاسخ به این سؤال که چالش سیمافیلم در حوزه سریال‌سازی چیست و با چه اتفاقاتی امروز دست و پنجه نرم می‌کند، خاطرنشان کرد: از آقای عنقا تشکر می‌کنم که یک مقدار حرف دل ما را زدند و وقت خودشان را برای دفاع از ما گذاشتند. این نکته که عدم اعتماد به نفس وجود دارد تحلیل ما این است که در بین هنرمندان وجود دارد تا مدیران؛ بالأخره وقتی یک دستاوردی برای ما ایجاد می‌شود که با فلانی مذاکره کردیم و برای ما دستاوردی به حساب می‌آید؛ گفتن آنها ربطی به اعتماد به نفس ندارد اما توسط هنرمندان که دلیل دارند و من می‌گویم حق دارند از یک تهاجم بزرگ رسانه‌ای که همه را دچار تزلزل کرده، نشأت می‌گیرد.
وی در ادامه افزود: این شکاف اجتماعی که ما در سال‌های اخیر شاهدش هستیم به دلیل کم‌کاری نهادهای فرهنگی است و ما همیشه دشمن را در معادلات خودمان فرض نمی‌کنیم. در حالی که دشمن خیلی خوب کار می‌کند و خیلی از نیروهای ما را به سمت خودشان کشانده است. از طرفی این باعث یک ترس مجازی شده و یک بخشی از آنها که اطلاع‌رسانی نمی‌شود ما امین این دوستان هستیم و وقتی وارد مذاکره می‌شویم با یک شروط دو طرفه وارد مذاکره شویم و یک بخشی هم مرتبط به ما می‌شود و ما نمی‌خواهیم مشتِ خودمان را در مقابل رقبای‌مان باز کنیم. البته این رقبا برای ما ترسناک نیستند و اتفاقاً یک رقابت جذابی است که کیفیت کار خودمان را بالا ببریم و در این رقابت خودمان را قوی کنیم.
رئیس مرکز سیمافیلم خاطرنشان کرد: ما سعی می‌کنیم این خطاهای مدیریتی را کم کنیم اما ما در سیمافیلم با چه چیزی دست و پنجه نرم می‌کنیم؟ به نظرم سینما هم در این بخش با ما وجه اشتراک دارد و این پلتفرم‌ها به سود و بازاریابی مستقیم رسیدند و خودشان را اداره کنند. و رقیب جدّی در رقابت مالی شدند و شاید حساب و کتاب های فیلمسازی را به هم ریختند. البته تلویزیون کمپانی تولید هنرمند و بازیگر بوده و هیچ ایرادی ندارد. شما گفتید چرا فلانی نیست ممکن است دو سال بعد هم ایراد بگیرند که چرا آقای راعی نیست که سریال «آتش و باد» را ساخت و یا سعید آقاخانی نیست که «نون‌خ» را ساخت؛ این اتفاقات وجود دارد چون تلویزیون در حال پوست‌اندازی است و هنرمندان جدید می‌آید و این‌ها یک نقد غیرمنصفانه است که به تلویزیون می‌کنند.
وی درباره بازیگران و عوامل نمایش‌خانگی، گفت: در پلتفرم‌ها عوامل و بازیگران به اصطلاح سلبریتی و چهره‌اند و ۱۰ درصد در آنها استعدادیابی وجود دارد و تلویزیون برعکسِ آن وجود دارد. بحث تربیت نیروی انسانی امروز خیلی مهم است و دغدغه‌هایی که در تلویزیون وجود دارد شاید در پلتفرم‌ها وجود نداشته باشد. تلویزیون یک نهاد حکومتی است و باید در راستای منافع حکومت خودش کار کند همچون دیگر تلویزیون‌ها که همین سیاست را دنبال می‌کنند. ساخت کارهای تاریخی هزینه گزافی دارد و زمان زیادی هم می‌برد منظورم از تربیت نیروی انسانی برای اینجاست. و همواره موانع و مشکلاتی وجود دارند که جلوی پای تلویزیون می‌گذارند.
موضوع پول نیست
عنقا در ادامه درباره صحبت‌های نقویان این نکته را مطرح کرد: شما موضوع دستمزد و هزینه‌های نمایش‌خانگی را مطرح کردید که خیلی بالاست؛ این روزها یک سریال در پلتفرم پخش می‌شود به اسمِ «مرداب» که برزو نیک‌نژاد کارگردانی می‌کند. تا چند ماه پیش «سرگیجه» را بهرنگ توفیقی برای پلتفرمی دیگر داشت و به زودی اطیابی هم سریالی را به یک پلتفرم دیگر می‌رساند. هر سه کارگردان را نگاه کنیم در تلویزیون کار کردند. مثلاً بهرنگ توفیقی «آقازاده» را برای نمایش‌خانگی کار کرد و بعد برای تلویزیون «افرا» را ساخت. سعید آقاخانی «نون‌خ» می‌سازد و قبل از آن برای نمایش‌خانگی «راز بقا»؛ آقاخانی با نصف دستمزد آن سریال خانگی، «نون‌خ» را می‌سازد. حتماً دستمزد بهرنگ توفیقی در «افرا» از «آقازاده» بیشتر بوده است و این نکته را به شهادت بیش از ۲۰ سال کار کردن در تلویزیون می‌گویم.
سرزمین کهن به سرزمین مادری رسید!
وی ادامه داد: من خیلی پارامتر مالی را قبول ندارم که عامل مؤثری باشد. همین الان سریالی پخش می‌کنید که کاری ندارم به دلیل عدم اعتماد به نفس مدیران در زمان خودش «سرزمین کهن» این همه اتفاقات برای آن به وجود آمد و از «سرزمین کهن» امروز به «سرزمین مادری» رسید. مطلقاً هیچ پلتفرمی نه امروز بلکه همان موقع که این کارها ساخته می‌شد توان مالی جمع کردن این بازیگران به جهت پرداخت ماهانه را ندارد و نداشته است. همان موقع که سریال ساخته می‌شود این بازیگران، بازیگرانی نبودند که امروز گران شدند؛ امیر آقایی، نیکی کریمی و شهاب حسینی همان موقع هم گران بودند.
تهیه‌کننده سریال «لیلا» تأکید کرد: اینکه سه پلتفرم خودشان را به خاطر سهم بازار محدود، در رقابت ببینند خیلی طبیعی است. مگر اینکه خود سازمان صداوسیما خودش را رقیب دو سه پلتفرم می‌داند متوجه نمی‌شوم. یک اتفاق مهمتر را متوجه نمی‌شوم وظیفه حاکمیتی صداوسیما و امثال ما که کار می‌کنیم برنامه خوب و سرگرم‌کننده برای مردم بسازیم نه برای رقیب‌مان! مردم سریال خوب در تلویزیون پخش شود یا پلتفرم می‌بینند. این آن نکته مهم است.
صداوسیما رقیب پلتفرم‌ها نیست
وی افزود: من موضوع دوگانه‌سازی را نمی‌فهمم؛ این روزها هم آنقدر درباره ساترا می‌گویند. صداوسیما رقیب پلتفرم‌هاست و از این حرف‌ها؛ اگر تلویزیون خودش را رقیب پلتفرم‌ها بداند نقض غرض است. مثل اینکه بچه‌های رادیو بگویند از آن روزی که پادکست‌ها آمده‌اند شنونده‌هایمان کم شده است. اگر رادیو محلی در جاکارتا باشد حرف‌تان قبول اما به عنوان یک دستگاه حاکمیتی که نامش سازمان صداوسیماست اصولاً رقیب دیدن خیلی نقض غرض است.
عنقا تأکید کرد: مرکز سیمافیلم به عنوان تولیدکننده سریال برای ۸۰ میلیون ایرانی در مقام رقابت با فیلیمو، نماوا، فیلم‌نت و ۱۰ پلتفرم دیگر قرار نمی‌گیرد. حتی اگر آن‌چیزی که فیلیمو و فیلم‌نت و بقیه پلتفرم‌ها می‌سازند در سبد فرهنگی هستند. شما در دستگاه حاکمیتی وظیفه دارید بدون نگاه به سود و زیان با صرف بودجه، برای من و خانواده‌ام که در خانه نشسته‌ایم اوقات درستی را فراهم کنید. چطور می‌شود شما ظرفیت خودتان را با یک پلتفرم که کل ظرفیت آن در سال پنج سریال است مقایسه می‌کنید. پنج سریال برای یک فصل تلویزیون هم نیست. چرا مقایسه می‌کنید؟ بنابراین مشکل و چالش سریال‌سازی حضور و عدم حضور پلتفرم‌ها نیست.
نقویان گفت: در دو سال گذشته این عصر را عصر تحول در صدا و سیما می‌شناسند وقتی می‌گویم تحول یعنی ریل‌گذاری قرار است جا به جا شود. مثل شعارهایی است که مدیران می‌آیند و می‌گویند و هیچ اتفاقی رخ نمی‌دهد. وقتی ریل‌گذاری قرار است جا به جا شود اولین جایی که آسیب می‌بیند آنتن است و از لحاظ کمیّت تولیدات دچار آسیب می‌شوند و از نظر نمایشی هم به شدت خودش را نشان می‌دهد. در یکی دوسال گذشته این اتفاق افتاده است و تحول در حوزه زیر ساخت‌ها به صورت جدّی رخ داد و الان این مرحله را گذراندیم. در دوره‌ای هستیم که محصول خودش را نشان می‌دهد و نمی‌خواهم بهانه بیاورم که در دوران تحول هستیم.
چرا تلویزیون در باکس اصلی‌اش سریال تکراری پخش می‌کند؟
وی در پاسخ به این سؤال که چرا واقعاً امروز شاهد این هستیم در باکس اصلی، سریال تکراری پخش می‌شود، گفت: پنج مرکز تولیدی ذیل معاونت سیما شکل گرفته است که قبلاً سیمافیلم و مرکز صبا بودند و امروز سیمرغ، مرکز آثار کوتاه و مرکز فیلمنامه آمدند که آنتن را پُر کنند. اگر می‌خواهیم تحول کنیم باید تحمل مشکلات هم داشته باشیم و بارها رئیس سازمان صداوسیما هم گفته‌اند و معاونت سیما هم به این نکته اشاره کرده اتفاقِ پیچیده‌ای نیست.
عنقا در ادامه به این نکته اشاره کرد: شما حرف از تحول می‌زنید اما چرا منِ مخاطب باید مسیر تحول شما را تحمل کنم. یعنی می‌گویید دو سال چیزی نبینیم تا تحول اتفاق بیفتد. آقای نقویان چه توقعی از منِ مخاطب دارید با مقدمه‌ای که اشاره کردید هم پلتفرم‌ها را رقیب می‌بینم و هم دوست دارم مرا ببینند و پلتفرم‌ها را نبینند. در این دو ساله من هم به عنوان مخاطب خیلی زودتر متحول می‌شوم تا شما؛ من خودم را در این سازمان می‌بینم و فقط به جای مخاطب می‌گذارم که ساعت ۱۲ شب نشسته و سؤال او این باشد چرا من صبر کنم تا سیستم شما تغییر کند. از نظر من پلتفرم‌ها رقیب نیستند و اگر هرکسی در سازمان صداوسیما در هر رده‌ای پلتفرم‌ها را رقیب خودشان بدانند نمی‌داند کجا نشسته است.
چند دستاورد؛ احیای برندهایی مثل «پایتخت» و ساخت فصل دوم سریال قدیمی پوراحمد
نقویان در پایان صحبت‌هایش درباره چند دستاورد در سیمافیلم صحبت کرد و گفت: یکی از کارهای خوبی که انجام شد ادغام گروه‌های فیلم و سریال بود که همه در سیمافیلم متمرکز شدند. ما در این مدت کار تولیدی را متوقف نکردیم بلکه به صورت موازی جلو رفته و شاید یک فراز و نشیب‌هایی داشته و چند ماهی هم اختلال جدّی آنتن داشت اما تعطیل نکردیم.تولیدات قطع نشده و ۱۸ سریال سریال جلوی دوربین است که دو سریالِ آن دست معاونت برون مرزی است.
وی افزود: این روزها در تدارک ساخت فصل دوم سریال «سرنخ» مرحوم کیومرث پوراحمد هستیم و احیای برندهای بلاتکلیف مثل «نون‌خ»، «پایتخت» و «زیرخاکی» و همچنین آقای گرفتار و دعوت از برندها و هنرمندان شاخص که در کنار هنرمندان جوان دعوت می‌کنیم. وظیفه ذاتی دوران تحول است که به موضوعات مختلف بپردازیم. خوشبختانه از تاریخ اسلام و تاریخ ایران تا بخش‌های مختلف دیگر سریال تدارک دیده‌ایم که مخاطبان با یک تنوع ژانر مواجه خواهند شد.
