آثار باستانی ۵ هزار ساله در عراق داستان فروپاشی مرموز یکی از اولین دولت‌های جهان را روایت می‌کند

تجزیه‌و‌تحلیل جدیدی از کاسه‌های گلی ۵۰۰۰ ساله که در عراق کشف شده‌اند، ممکن است شواهدی از حکومت اولیه‌ای مشابه دولت‌های مدرن باشد.

مطالعه جدیدی نشان می‌دهد کاسه‌های سفالی که در شاخی كورا پیدا شده است، ممکن است آثاری از یکی از اولین نهادهای حکومتی جهان باشد. این کاسه‌ها که در محوطه‌ای باستانی در عراق کشف شده‌اند، احتمالاً حاوی غذاهایی بودند که به‌عنوان دستمزد کارگران در بین‌النهرین باستان داده می‌شدند. اما این مکان در نهایت رها شد که ممکن است نشان‌دهنده آن باشد که مردم محلی حکومت مرکزی را نپذیرفتند. پس از سقوط این دولت اولیه، ۱۵۰۰ سال طول کشید تا دوباره حکومت مرکزی در این منطقه شکل بگیرد.

شاخی کورا، محوطه باستان‌شناسی در جنوب غربی کلار در منطقه کردنشین شمال عراق واقع شده است. این مکان شامل بقایای سکونتگاهی است که قدمتش به هزاره پنجم پیش از میلاد می‌رسد. کلودیا گلاتز، باستان‌شناس دانشگاه گلاسکو در بیانیه‌ای گفت: «کاوش‌های ما در شاخی کورا، چشم‌اندازی جدید و منحصربه‌فرد درباره نحوه شکل‌گیری و درنهایت کنار گذاشته شدن نخستین تلاش‌ها برای ایجاد نهادی متمرکز و شاید چیزی شبیه به دولت‌های اولیه، ارائه می‌کند.»

گلاتز از سال ۲۰۱۹ سرپرستی کاوش‌ها در محوطه شاخی كورا را برعهده دارد و نویسنده اصلی مطالعه جدیدی است که چهارشنبه (۴ دسامبر) در مجله‌ی Antiquity منتشر شد.

کاوش‌های گلاتز و همکارانش در شاخی کورا ساختارهایی به قدمت چندین قرن را در شاخی کورا آشکار کرده است. علاوه‌براین، قطعات سفالی و دیگر اقلام فرهنگی کشف‌شده در محوطه نشان می‌دهند مردم این منطقه ابتدا از سنت‌های محلی خود پیروی می‌کردند، اما بعدها تحت‌تأثیر سنت‌های شهر اوروک در جنوب بین‌النهرین قرار گرفتند که بیش از ۳۵۵ کیلومتر با شاخی کورا فاصله دارد. دوران اوروک، نخستین مرحله تمدن سومری بود که بین سال‌های ۴۰۰۰ تا ۳۱۰۰ قبل از میلاد وجود داشت.

تحولات مشابهی در سایر محوطه‌های باستانی بین‌النهرین دیده شده است و برخی از باستان‌شناسان معتقدند آن‌ها نشانه‌هایی از گسترش اوروک هستند که در آن نوآوری‌هایی مانند شهرنشینی، تجارت میان‌منطقه‌ای و نوشتار اولیه توسط افرادی که به اوروک سفر می‌کردند، به نقاط دورتر منتقل ‌شدند.

درنتیجه‌ی کاوش‌ها در شاخی کورا تعداد زیادی کاسه سفالی لبه‌دار کشف شده است. به‌عقیده‌ی پژوهشگران، از این کاسه‌ها برای دادن غذا در ازای کار استفاده می‌شد. تحلیل باقی‌مانده‌های داخل برخی از این کاسه‌ها نشان می‌دهد بسیاری از آن‌ها برای سرو گوشت، احتمالاً به صورت آبگوشت یا خورشت، استفاده می‌شده‌اند. بنابراین، گله‌های گوسفند و بز نیز در نزدیکی این سکونتگاه باستانی نگهداری می‌شدند.

کاوش‌ها شان می‌دهند که سکونتگاه شاخی کورا در اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد بدون هیچ نشانه‌ای از خشونت یا فشارهای محیطی رها شد. شاید مردم محلی ایده سیستم متمرکز حکومتی را نپذیرفته و به مزارع خانوادگی خود بازگشتند. براین‌اساس، شاید بتوان گفت حکومت‌های متمرکز و سلسله‌مراتبی در رشد جوامع پیچیده اولیه ضروری نبوده‌اند و جوامع محلی راه‌هایی برای مقاومت در برابر و رد تمرکز قدرت پیدا می‌کردند.

سوزان پولاک، باستان‌شناس دانشگاه آزاد برلین و کارشناس تکامل دولت‌های اولیه در بین‌النهرین که در مطالعه جدید حضور نداشت، می‌گوید احتمالا در هر زمان صدها نفر در شاخی کورا جمع می‌شدند تا کار کنند. کاوش‌های دیگر نشان می‌دهند که در این زمان، سکونتگاه‌های کوچک زیادی در منطقه وجود داشت. این موضوع نشان می‌دهد مردم به مکان‌های متمرکز نقل‌مکان نکرده بودند و روند شهرنشینی نتیجه نداده بود. برای مشخص شدن اینکه آیا این نشان‌دهنده نپذیرفتن حکومت متمرکز بوده یا دلیل دیگری برای کاهش جمعیت در سکونتگاه بزرگ‌تر وجود داشته، تحقیقات بیشتری لازم است.

گلن شوارتز، باستان‌شناس دانشگاه جانز هاپکینز که مطالعه جدید مشارکتی نداشته است، می‌گوید به علت محدودیت کاوش‌ها در شاخی کورا، نمی‌توان با اطمینان گفت که آیا حفاری‌ها آثار سیستمی سازمان‌یافته یا سلسله‌مراتب را آشکار کرده‌اند یا نه.

کاسه‌های خاصی که در شاخی کورا پیدا شده، در محوطه‌های باستانی دیگری در بین‌النهرین نیز کشف شده‌اند و به‌گفته‌ی شوارتز آن‌ها مانند فنجان‌های یک بار مصرف ارزان آن دوران بوده‌اند.

شوارتز می‌گوید باستان‌شناسان مدت‌ها درباره نوع غذایی که این کاسه‌ها ممکن است داشته باشند بحث کرده بودند و کشف این موضوع بسیاری از آن‌ها حاوی گوشت یا خورشت گوشت بوده‌اند، نتیجه‌ای هیجان‌انگیز است.