هر آنچه باید درباره سیاره زمین بدانید

زمین، سیاره‌ دوست داشتنی ما، جهانی است که تا کنون هیچ مشابهی برای آن پیدا نشده است. در حالی که دانشمندان به جستجوی سرنخ‌هایی از زندگی فراتر از زمین ادامه می‌دهند، سیاره‌ زمین تنها مکان میزبان حیات در کیهان است. زمین از چهار غول گازی، سیاره‌ مشتری،سیاره‌ زحل، اورانوس و نپتون کوچکتر است اما از سه سیاره‌ی سنگی دیگر، عطارد، سیاره‌ مریخ و زهره بزرگتر و پیچیده‌تر است. بارانی از آب، جوی سرشار از اکسیژن و اکوسیستمی حاصل‌خیز برای پرورش انسان و سایر موجودات زنده، زمین قادر است زندگی را در خود رشد دهد. اما چه چیزی زمین را تا این حد منحصربه‌فرد کرده و چرا در میان میلیارد‌ها جرم آسمانی تنها بستر مناسب برای ماست؟

فهرست محتوا

زمین در کهکشان راه شیری
عمر سیاره زمین
در تکوین سیاره زمین ابتدا کدام سنگ‌ها به وجود آمدند
زمین چندمین سیاره نزدیک به خورشید است؟
سیاره زمین چند قمر دارد؟
سیاره‌ زمین چگونه به وجود آمد
سخن پایانی

زمین در کهکشان راه شیری

در کیهان ساختاری به نام ابرخوشه (Supercluster) وجود دارد. ابرخوشه مجموعه‌ای از کهکشان‌ها است که توسط گرانش در کنار هم قرار گرفته‌اند. زمین در ابرخوشه‌ی کهکشانی Virgo قرار دارد. در درون این ابرخوشه، ما در گروه کوچکتری از کهکشان‌ها به نام گروه محلی قرار داریم. به طور دقیق‌تر، در دومین کهکشان بزرگ گروه محلی، کهکشانی به نام راه شیری. راه شیری یک کهکشان مارپیچی بزرگ است و زمین در یکی از بازو‌های فرعی این مارپیچ به نام بازوی شکارچی (Orion Arm)، در نقطه‌ای تقریباً در نیمه‌ی راه مرکز کهکشان راه شیری قرار دارد. بازوی شکارچی (اوریون) به‌طور نسبی منطقه‌ای کم‌خطر است و زمین در کهکشان راه شیری و در این بازو از برخورد‌های مداوم ستاره‌ای و انفجار‌های عظیم ابرنواختری تا حد زیادی محفوظ است.

عمر سیاره زمین

برای فهمین عمر سیاره زمین مطالعه‌ی دو ابزار طبیعی بسیار کمک‌کننده است. سنگ‌های قدیمی زمین و شهاب‌سنگ‌هایی که بر زمین فرود آمدند. برخی از قدیمی‌ترین سنگ‌های پیدا شده حدود ۴ میلیارد سال قدمت دارند. اما شهاب‌سنگ‌های بررسی شده قدیمی‌تر بودند. دانشمندان معتقدند زمین باید چیزی حدود ۴.۶ میلیارد سال عمر داشته باشد. این یعنی زمین همزمان با خورشید و دیگر سیارات متولد شده است.

در تکوین سیاره زمین ابتدا کدام سنگ‌ها به وجود آمدند

سنگ‌های اولیه، پایه‌ای برای توسعه‌ی خاک، آب، و نهایتاً زیست‌کره فراهم کردند. پس مهم است بدانیم در تکوین سیاره‌ زمین ابتدا کدام سنگ‌ها به جود آمدند. سنگ‌های آذرین محصول مستقیم انجماد مواد مذاب، اساس پوسته‌ی زمین هستند. آن‌ها شاهد خاموشی اولین طوفان‌های آتشین و باران‌های داغی بودند که سیاره را به مرور زمان آرام کرد. دما و فشار عظیم درون زمین باعث شکسته‌شدن و تغییر سنگ‌های آذرین شد. این دگرگونی سنگ‌های جدیدی به همین نام، یعنی سنگ‌های دگرگونی را ایجاد کرد.

در گذر زمان و با سرد شدن پوسته زمین، شرایط برای تشکیل سنگ‌های رسوبی فراهم شد. سنگ‌هایی حاصل از فرسایش و رسوب‌ مواد در محیط‌های آبی. به این ترتیب سنگ‌های رسوبی به موزه‌هایی طبیعی تبدیل شدند که هرکدام داستانی مفصل از تغییرات زیست‌محیطی را در خود دارند. در نتیجه سه نوع اصلی سنگ، آذرین، دگرگونی و رسوبی به تدریج ساختار زمین را شکل دادند.

زمین چندمین سیاره نزدیک به خورشید است؟

این که بدانیم زمین چندمین سیاره‌ نزدیک به خورشید است به ما کمک می‌کند تا بیشتر درک کنیم که چرا این سیاره تنها کاندید مناسب برای زندگی است. زمین سومین سیاره از خورشید و پنجمین سیاره‌ی بزرگ منظومه‌ شمسی است. این موقعیت ویژه‌ی مکانی که نه بیش از حد داغ و نه بیش از حد سرد است، به نام منطقه قابل سکونت (Circumstellar Habitable Zone (CHZ)) یا کمربند طلایی (Goldilocks Zone) شناخته می‌شود. مکانی با امنیتی قابل توجه، بخشی از اصلی‌ترین دلیل شکل‌گیری و پایداری حیات روی این سیاره است. اگر زمین کمی نزدیک‌تر یا دورتر از خورشید بود، شرایط فیزیکی و شیمیایی آن به کلی تغییر می‌کرد و احتمالاً هرگز زیست‌پذیر نمی‌شد.

موقعیت زمین در منظومه شمسی همچنین به آن اجازه داده است که به‌آرامی تکامل یابد. در مقایسه با عطارد و زهره که تحت تأثیر شدید خورشید قرار دارند، زمین محیطی نسبتاً پایدار دارد. این پایداری یکی از دلایل اصلی تشکیل اقیانوس‌ها، جنگل‌ها و نهایتاً اکوسیستم‌های پیچیده است. به همین دلیل سفینه‌ی امن حامل ما اگرچه مانند مریخ دارای کوه‌ها، دره‌ها و آتشفشان‌ها است اما تقریباً ۷۰ درصد از سطح آن از اقیانوس‌های آب مایع پوشیده شده است.

سیاره زمین چند قمر دارد؟

در حالی که عطارد و زهره بدون قمر و سیارات دیگر دو قمر یا بیشتر دارند. سهم زمین تنها دارای یک قمر است که حدود یک چهارم زمین قطر دارد. اینکه بدانیم سیاره‌ زمین چند قمر دارد بسیار مهم است. زیرا ماه فقط جرمی زیبا در آسمان شب نیست. از جزر و مد گرفته تا تثبیت محور چرخش زمین، ماه یک عامل اساسی در پایداری حیات و اکوسیستم‌های زمین است و اگر بیشتر از یک قمر در نزدیکی زمین بود یا اصلاً هیچ قمری نداشت، تعادل زمین و چرخه‌ی حیات روی آن تغییرات شدیدی پیدا می‌کرد.

سیاره‌ زمین چگونه به وجود آمد

شاید رایج‌ترین سؤال بین دوست‌داران زمین این باشد که اصلاً سیاره‌ زمین چگونه به وجود آمد. طبق گفته‌ی دانشمندان، ۴.۶ میلیارد سال پیش، گرانش، زمین را وادار کرد تا از قرص گازی و غبارآلودی که خورشید جوان ما را احاطه کرده بود، شکل بگیرد. در واقع، ذرات درون منظومه‌ی شمسی به یکدیگر برخورد کردند، به هم چسبیدند و اجسام بزرگتری را تشکیل دادند که زمین یکی از آن‌ها بود.

در آغاز، زمین بسیار گرم بود. به حدی که احتمالاً تمام سیاره تقریباً شامل ماگمای مذاب می‌شد. در طول چند صد میلیون سال عمر زمین، سطح آن سرد شد و اقیانوس‌هایی از آب مایع را تشکیل داد. عناصر سنگین مانند آهن و نیکل شروع به فرورفتن به سمت مرکز زمین کردند و مواد سبک‌تر لایه‌ی بیرونی را تشکیل می‌دادند.

جو اولیه‌ی زمین به احتمال زیاد از هیدروژن و هلیوم تشکیل می‌شد. همچنان که سیاره تغییر و پوسته شروع به شکل‌گیری کرد، فوران‌های آتشفشانی رخ می‌داد. این آتشفشان‌ها بخار آب، آمونیاک و دی اکسید کربن را به جو اطراف زمین پمپاژ کردند. کم کم زندگی اولیه در آن اقیانوس‌ها تکامل یافت. حدود ۲.۷ میلیارد سال پیش، اکسیژن تولید شده توسط باکتری‌های فتوسنتز‌کننده در جو شروع به انباشته شدن کرد و طی چند صد میلیون سال، ترکیب جو را تغییر داد.

سخن پایانی

تلسکوپ‌های فضایی مانند هابل، توانسته‌اند عکس سیاره‌ زمین و تصاویری از راه شیری ثبت کنند که زیبایی و عظمت آن‌ها را به نمایش می‌گذارد. این تصاویر به ما نشان می‌دهند که سیاره زمین از فضا چگونه دیده می‌شود و همچنین در مورد سیاره‌ زمین به ما یادآوری می‌کنند که زمین، هرچند کوچک و شکننده، اما در این جهان بی‌کران موقعیتی بی‌نظیر دارد.

با وجود تمام مهربانی‌های بی‌قید و شرط زمین، شواهد علمی تغییرات آب و هوایی جهان که انسان‌ها عامل آن هستند غیرقابل انکار است. گرم شدن زمین به شدت تعادل زیستی سیاره را به هم‌زده است. ما انسان‌های سرگرم بهره‌برداری افراطی از زمین، به طرز تعجب‌آوری فراموش کردیم که اگر این سیاره را از دست بدهیم جای دیگری برای رفتن نخواهیم داشت. ماه و مریخ، آنچنان که زمین به زیبایی و هماهنگی حیات انسان‌ها و دیگر موجودات را در آغوش گرفته، نمی‌توانند پذیرای ما باشند. ما و دیگر موجودات زنده به‌طور غیرقابل تصوری به این جایگاه بی‌همتا وابسته‌ایم و عجیب است اگر نجات این جایگاه برای ما اولویتی حیاتی نداشته باشد.