مطالعه‌ای بی‌سابقه تأیید کرد: انسان به‌طرز چشمگیر به تنوع زیستی زمین آسیب زده است

محققان با مطالعه‌ای جامع روی انواع جانداران در دو محیط، یکی تحت تاثیر فعالیت انسانی و دیگری مصون از این تاثیر، به نتایجی نگران‌کننده رسیدند.

طبق نتایج یک مطالعه جامع که شامل بیش از ۲۰۰۰ مقاله علمی است، هیچ تردیدی باقی نمی‌ماند که فعالیت‌های انسانی به‌طور قابل توجه و مخربی باعث کاهش تنوع زیستی در سراسر کره زمین شده‌اند.

با اینکه دانشمندان به مدت چندین دهه شواهدی از تأثیرات منفی انسان بر تنوع زیستی جمع‌آوری کرده‌اند، تصویر کلی از وضعیت تنوع زیستی در جهانی که تحت تأثیر فعالیت‌های انسانی قرار دارد، هنوز هم تا حدی مبهم است. نتایج این تحقیقات گاهی اوقات متناقض و بحث‌برانگیز بوده‌اند. همچنین، تا به حال هیچ تحلیل جامعی از میزان تأثیر مداخلات انسانی بر طبیعت و اینکه آیا می‌توان این تأثیرات را در سطح جهانی و در تمامی گروه‌های جانداران مشاهده کرد یا خیر، انجام نشده است.

غفلت یادشده عمدتاً به این دلیل بوده که بیشتر مطالعات موجود به بررسی جنبه‌های خاصی پرداخته‌اند. برخی از آن‌ها تغییرات در تنوع گونه‌ها را در طول زمان مورد مطالعه قرار داده‌اند، برخی دیگر محدود به یک مکان خاص بوده‌اند و یا تنها تأثیر خاصی از انسان را ارزیابی کرده‌اند. این موضوع بیان هرگونه نتیجه‌گیری کلی درباره تأثیرات انسان بر تنوع زیستی را دشوار کرده و به منتقدان امکان داده تا این ایده را به چالش بکشند.
مطالعه بی‌سابقه

در تحقیق جدید، محققان «مؤسسه فدرال علوم و فناوری آب سوئیس» (Eawag) و دانشگاه زوریخ موفق به انجام یک مطالعه ترکیبی بی‌نظیر شده‌اند که این شکاف را پر می‌کند. این تیم داده‌هایی از حدود ۲۱۰۰ مطالعه جمع‌آوری کرده‌اند که تنوع زیستی را در تقریباً ۵۰ هزار مکان تحت تأثیر فعالیت‌های انسانی، با تعداد مشابهی از مکان‌هایی که تحت تأثیر انسان‌ها نبودند مقایسه کرده‌اند.

از طریق این تحلیل، تیم پژوهشی مجموعه‌ای بی‌نظیر از ۳,۶۶۷ مقایسه مستقل درباره تأثیرات انسانی بر تنوع زیستی در تمام گروه‌های اصلی جانوران (شامل پستانداران، ماهی‌ها، پرندگان، بی‌مهرگان، قارچ‌ها، گیاهان و میکروب‌ها) و زیستگاه‌ها (دریایی، آب شیرین و خشکی) گردآوری کرده است. این داده‌ها همچنین به پنج فشار انسانی مهم که بر اکوسیستم‌ها تأثیر می‌گذارد، مرتبط است. این فشارها شامل آلودگی، تغییرات اقلیمی، بهره‌برداری از منابع، گونه‌های مهاجم و تغییرات زیستگاه هستند که هر یک می‌تواند به صورت محلی و جهانی بر تنوع گونه‌ها تأثیر بگذارد.

«فلوریان آلترمات»، استاد بوم‌شناسی آبی دانشگاه زوریخ، در بیانیه‌ای گفت: «این یکی از بزرگ‌ترین مطالعات ترکیبی درباره تأثیرات انسانی بر تنوع زیستی است که تاکنون در سطح جهانی انجام شده است.» نتایج تحقیق، همان‌طور که انتظار می‌رود، ناامیدکننده است و هیچ‌گونه ابهام و تردیدی باقی نمی‌گذارد.

«فرانسوا کک»، پژوهشگر پسادکتری در گروه تحقیقاتی آلترمات و نویسنده اصلی مطالعه، اظهار داشت: «یافته‌های ما نشان می‌دهد که تمامی پنج عامل انسانی تأثیر قابل توجهی بر تنوع زیستی در سطح جهانی، در تمام گروه‌های ارگانیسم‌ها و در همه اکوسیستم‌ها دارند.»

طبق مطالعه، تعداد گونه‌ها در مکان‌های تحت تأثیر تقریباً ۲۰ درصد کمتر از مکان‌های مصون از تأثیر بوده است. مهره‌داران، از جمله خزندگان، دوزیستان و پستانداران، به‌ویژه در معرض کاهش گونه‌ها در تمامی مناطق زیست‌جغرافیایی قرار دارند. جمعیت این گروه‌ها معمولاً نسبت به بی‌مهرگان بسیار کمتر است که خطر انقراض آن‌ها را افزایش می‌دهد.

اما کاهش تعداد گونه‌ها تنها مشکل نیست. کک افزود: «فقط تعداد گونه‌ها در حال کاهش نیست. فشارهای انسانی ترکیب جوامع گونه‌ها را نیز تغییر می‌دهند.»

ترکیب گونه‌ها در یک منطقه، جنبه مهم دیگری از تنوع زیستی است که علاوه بر تعداد گونه‌ها باید مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال، در مناطق کوهستانی بلند، گیاهان خاص ممکن است به دلیل جابه‌جایی توسط گونه‌هایی از ارتفاعات پایین‌تر در معرض خطر قرار گیرند، زیرا آب و هوا به گرمایش خود ادامه می‌دهد. در برخی موارد، ممکن است تعداد گونه‌ها در یک مکان خاص ثابت بماند، اما تنوع زیستی و عملکردهای اکوسیستم هنوز به طرق مختلف تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. به عنوان مثال، ناپدیدشدن گونه‌های گیاهی که برای حفاظت از خاک در برابر فرسایش اهمیت دارند، می‌تواند پیامدی جدی باشد.

میکروب‌ها و قارچ‌ها به دلیل چرخه زندگی کوتاه و پراکندگی زیاد، بیش از دیگر گونه‌ها تحت تاثیر قرار دارند

با‌این‌حال، بزرگ‌ترین تغییرات در جوامع گونه‌ها عمدتاً در میان میکروب‌ها و قارچ‌ها مشاهده می‌شود. کک توضیح داد: «دلیل این نتیجه ممکن است به چرخه‌های زندگی کوتاه و نرخ پراکنش بالای این جانداران مرتبط باشد که باعث می‌شود سریع‌تر به تغییرات پاسخ دهند.»

مطالعه‌ی جدید همچنین نشان می‌دهد که آلودگی محیطی و تغییرات زیستگاه، تأثیرات منفی بر تعداد گونه‌ها و ترکیب جوامع گونه‌ها دارند که جای تعجب نیست. تغییرات زیستگاهی معمولاً شدید هستند؛ به عنوان مثال، وقتی درختان جنگلی قطع می‌شود یا مرتع هموار می‌شود، چه اتفاقی می‌افتد. آلودگی، چه به صورت تصادفی (مانند نشت نفت) و چه به صورت عمدی (اسپری کردن سموم)، مواد جدیدی را به محیط وارد می‌کند که می‌تواند موجودات زنده را نابود یا تضعیف کند.

تیم تحقیق همچنین تأکید می‌کند که یافته‌های آن‌ها به این معنا نیست که تغییرات اقلیمی به اندازه تنوع زیستی مشکل‌ساز نیست. برعکس، آلترمات توضیح داد: «احتمالاً هنوز نمی‌توانیم ابعاد کامل تأثیر آن را در حال حاضر ارزیابی کنیم.»
نتایج ناامید کننده

همگنی، به معنای شباهت جوامع گونه‌ها در مناطق مختلف، سومین جنبه اساسی تنوع زیستی است که تیم تحقیقاتی به آن پرداخته است. به عنوان مثال، کشاورزی صنعتی و در مقیاس وسیع باعث می‌شود که چشم‌اندازها همگن شوند و به تبع آن، جوامع گونه‌هایی نیز که در این مناطق زندگی می‌کنند، تحت تأثیر قرار می‌گیرند. در طول بررسی‌های انجام‌شده، نتایج نشان‌دهنده اثرات مختلط این فرآیندها بود؛ به طوری که برخی از مطالعات همگن‌سازی جوامع گونه‌ها را تأیید کردند، در حالی که دیگر مطالعات افزایش تنوع جوامع گونه‌ها، به‌ویژه در سطح محلی را نشان دادند.

بااین‌حال، تیم تحقیقاتی بر این باور است که این افزایش تنوع نمی‌تواند نشانه‌ای مثبت باشد. آن‌ها معتقدند که این تفاوت‌ها ممکن است تنها اثرات موقتی در زیستگاه‌هایی باشند که به شدت تحت تأثیر قرار گرفته‌اند.

نتایج تحقیقات دو درس کلیدی را به همراه دارند. نخست، یافته‌ها نشان می‌دهد که تغییرات در تنوع زیستی نباید صرفاً بر اساس تغییرات در تعداد گونه‌ها سنجیده شوند. دوم، نتایج حاکی از آن است که این مسائل به طور جدی نگران‌کننده هستند و باید به اعتبار جهانی آن‌ها توجه ویژه‌ای داشت.

یافته‌های تحقیق می‌توانند به عنوان معیاری ارزشمند برای تحقیقات و تلاش‌های آینده در زمینه حفاظت از تنوع زیستی مورد استفاده قرار گیرند. کک نتیجه‌گیری کرد: «یافته‌های ما نشانه‌های روشنی از تأثیرات انسانی بر تنوع زیستی ارائه می‌دهد. همچنین مشخص می‌کند که چه اهدافی باید تعیین شوند تا بتوانیم این روندها را معکوس کنیم.»