درختی عجیب در جنگل‌های پاناما از رعدوبرق برای حذف رقیبانش بهره می‌برد

درخت لوبیای تونکا نه‌تنها از رعدوبرق جان سالم به‌در می‌برد و با بهره از آن رشد می‌کند، بلکه با صاعقه قوی‌تر می‌شود و و رقبایش را نیز از بین می‌برد.

رعدوبرق در ذهن بسیاری با تخریب گره خورده است؛ پدیده‌ای که در جنگل‌ها، اغلب به نابودی یا آسیب‌دیدگی درختان منجر می‌شود. اما در جنگل‌های بارانی دشت‌های پاناما، گونه‌ای به نام لوبیای تونکا (Dipteryx oleifera)، یکی از درختان بلندبالای استوایی، شاید راهی یافته تا همین نیروی طبیعی را به نفع خود، به خدمت بگیرد. این درخت از صاعقه به‌عنوان ابزاری برای رشد و بقای خودش و سلاحی پنهان برای حذف رقبا، بهره‌برداری می‌کند.

پژوهشی تازه، نشان می‌دهد این گونه‌ی درختی نه‌تنها از برخورد رعدوبرق آسیبی نمی‌بیند، بلکه حتی از آن استفاده هم می‌کند. دانشمندان نتیجه گرفته‌اند که این درخت پس از صاعقه، در حالی سالم باقی می‌ماند که رقبای مجاور و پیچک‌های انگلی را که به تنه‌اش چسبیده‌اند، از بین می‌برد.

به‌گزارش لایوساینس، ایوان گورا، بوم‌شناس جنگل از مؤسسه‌ی کری و نویسنده‌ی اصلی مطالعه، توضیح می‌دهد که بررسی تأثیر رعدوبرق را حدود ده سال پیش آغاز کردند. او می‌گوید: «خیلی زود فهمیدیم که صاعقه عامل مرگ درختان بسیاری است، مخصوصاً درختان غول‌آسا. ولی درخت لوبیای تونکا همواره از این قاعده مستثنا بود.»

در اقلیم گرمسیری، رعدوبرق یکی از عوامل اصلی مرگ‌ومیر درختان است، به‌ویژه در مورد گونه‌های مسن و بزرگ‌جثه‌ای که در تثبیت کربن و حفظ تنوع زیستی، نقشی حیاتی دارند. شناخت سازوکار تأثیر صاعقه بر ساختار جنگل و ترکیب گونه‌ای آن، می‌تواند برای فهم تاب‌آوری زیست‌بوم‌ها در برابر تغییرات اقلیمی بسیار مهم باشد.

کلید مقاومت درخت لوبیای تونکا، در رسانایی درونی بالا نهفته است

با‌این‌وجود، پژوهشگران به موردی برخوردند که از قاعده پیروی نمی‌کند. برای پیگیری این یافته، گروه پژوهشگران از شبکه‌ای از حسگرهای میدان الکتریکی و دوربین‌ها استفاده کردند تا حدود ۱۰۰ رویداد رعدوبرقی را در منطقه حفاظت‌شده بارو کلرادو در پاناما ثبت و بررسی کنند. برای تعیین دقیق محل برخورد صاعقه، سامانه‌ای با دقت بالا طراحی شد. آرایه‌ای از آنتن‌ها در سراسر پانامای مرکزی، امواج رادیویی ناشی از صاعقه را شناسایی کردند. با تحلیل داده‌ها، پژوهشگران توانستند محل برخورد را با دقت بالا تعیین کنند.

داده‌های به‌دست‌آمده، به همراه تصاویر پهپادی و بررسی‌های میدانی، به پژوهشگران امکان داد تا سلامت درختان آسیب‌دیده را در گذر زمان دنبال کنند. در جریان همین بررسی‌ها بود که درخت لوبیای تونکا به‌عنوان گونه‌ای با مقاومت چشمگیر در برابر صاعقه شناسایی شد.

پژوهشگران برای بررسی عمیق‌تر، به سوابق ۴۰ ساله درختان در قطعات مختلف جنگلی مراجعه کردند. یافته‌ها نشان داد درختانی که در همسایگی لوبیای تونکا رشد می‌کنند، با احتمال بیشتری دچار مرگ می‌شوند. به‌گفته‌ی گورا، «قرارگیری در کنار این درخت خطرناک‌تر از هر درخت کهنسال دیگر در آن جنگل است.»

در هر برخورد رعدوبرق، بیش از دو تن زیست‌توده درختی اطراف درخت لوبیای تونکا از بین می‌رود و تقریباً ۸۰ درصد از پیچک‌هایی که بر تاج این درخت چنبره زده‌اند، نابود می‌شوند.

پژوهشگران احتمال می‌دهند که کلید مقاومت این گونه، در ساختار ویژه‌ی آن نهفته باشد. تحقیقات پیشین نشان داده بودند که درخت لوبیای تونکا، رسانایی درونی بالایی دارد؛ این ویژگی جریان برق را بدون ایجاد گرمای مخرب، مشابه سیمی با عایق بالا، عبور می‌دهد.

درخت لوبیای تونکا می‌تواند تا ۴۰ متر رشد و صدها سال عمر کند. برآوردها حاکی از آن است که هر درخت بالغ، دست‌کم پنج بار در طول زندگی خود هدف صاعقه قرار می‌گیرد. با هر برخورد، پیچک‌ها و رقبای اطراف حذف می‌شوند و فضای بازتری در بالای تاج درخت فراهم می‌شود؛ شرایطی که رشد درخت را تسهیل می‌کند.

بر اساس برآورد پژوهشگران، روند برخورد صاعقه می‌تواند تولید بذر درخت را نیز تا ۱۴ برابر افزایش دهد و با این مزیت، بستری فوق‌العاده برای بقا و تولیدمثل ایجاد کند.۲

گرگوری مور، گیاه‌شناس در دانشگاه ملبورن، می‌گوید یافته‌ها احتمالاً درباره‌ی گونه‌های دیگر نیز صدق می‌کند. به‌گفته‌ی او، «چنین پژوهشی می‌تواند درباره‌ی پوشش‌های گیاهی دیگر، مثل جنگل‌های تنک، کاربرد داشته باشد، حتی اگر ساختار آن‌ها با جنگل‌های استوایی تفاوت داشته باشد.»

مور می‌افزاید برخی گونه‌های درختان بلند، همواره هدف صاعقه قرار دارند. درختانی در استرالیا دیده شده‌اند که پس از آتش‌سوزی‌های سهمگین جان سالم به در برده‌اند و به دلیل قامت بلندشان، بیشتر در معرض برخورد صاعقه قرار می‌گیرند.

اکنون، گروه گورا در حال گسترش دامنه تحقیقات خود به جنگل‌های آفریقا و جنوب‌شرقی آسیا هستند، تا دریابند آیا گونه‌های دیگری نیز وجود دارند که از نیروی رعدوبرق به سود خود بهره‌برداری کنند یا خیر.